Το Ιράν δεν θα υποχωρήσει

Καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ιράν προετοιμάζονται για συνομιλίες για την αναβίωση της πυρηνικής συμφωνίας που η Ουάσιγκτον εγκατέλειψε το 2018, η ηγεσία της Τεχεράνης θέτει τα θεμέλια για μια νέα διεκδικητική εξωτερική πολιτική. Το Ιράν πιστεύει ότι η Ουάσιγκτον αντιμετώπισε την Ισλαμική Δημοκρατία με δόλο και ασέβεια, και έχει επικεντρωθεί στην οικοδόμηση οικονομικής και στρατιωτικής μόχλευσης ενάντια στον μακροχρόνιο ανταγωνιστή του.

Ο Ιρανός πρόεδρος, Ebrahim Raisi, στη Ντουσάνμπε του Τατζικιστάν, τον Σεπτέμβριο του 2021. Didor Sadulloev / Reuters
--------------------------------------

Ο επικεφαλής διαπραγματευτής του Ιράν για τα πυρηνικά ανακοίνωσε πρόσφατα ότι οι συνομιλίες για την αναβίωση της πυρηνικής συμφωνίας, γνωστής ως Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (Joint Comprehensive Plan Of Action – JCPOA), θα ξαναρχίσουν στην Βιέννη πριν από τα τέλη Νοεμβρίου. Η κυβέρνηση του πρώην προέδρου Hassan Rouhani συμμετείχε σε έξι γύρους διαπραγματεύσεων με σκοπό να επιστρέψουν και οι δύο πλευρές στην «αμοιβαία συμμόρφωση» με το JCPOA. Η διπλωματία σταμάτησε, ωστόσο, αφότου ο συντηρητικός Ebrahim Raisi ορκίστηκε πρόεδρος του Ιράν τον Αύγουστο.

Αν και η κυβέρνηση Raisi μπορεί να είναι πρόθυμη να συμμετάσχει στις διαπραγματεύσεις, η ανάσταση του JCPOA δεν αποτελεί κεντρικό πυλώνα της εξωτερικής της πολιτικής. Υπό τον νέο πρόεδρο, το Ιράν έχει αναπτύξει μια νέα πυρηνική στάση που περιστρέφεται γύρω από δύο αρχές: ενίσχυση της ικανότητάς του να προβεί σε αντίποινα κατά των Ηνωμένων Πολιτειών σε περίπτωση που αθετήσουν τις συμφωνίες τους και αποσύνδεση της οικονομικής μοίρας του Ιράν από το JCPOA με την οικοδόμηση μιας αυτάρκους και εστιασμένης στην Ασία οικονομίας.

Καθώς το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν πλησιάζει στο σημείο καμπής του, ορισμένοι στην Ουάσιγκτον ήδη ζητούν ένα «Σχέδιο Β» καταναγκαστικών οικονομικών μέτρων και απειλών για χρήση βίας σε περίπτωση που η Τεχεράνη αρνηθεί να επιστρέψει στην πλήρη συμμόρφωση με την πυρηνική συμφωνία. Ο Raisi αντιμετωπίζει ήδη τεράστια οικονομικά προβλήματα στο εσωτερικό -με δυνητικά εκρηκτικές συνέπειες για το καθεστώς- και τέτοια μέτρα στοχεύουν να τον πιέσουν να αναβιώσει το JCPOA, κάτι που θα μπορούσε να αμβλύνει αυτές τις δυσκολίες.

Το Ιράν είναι απίθανο να ενδώσει σε τέτοιους εξαναγκασμούς. Οι συντηρητικοί ηγέτες της Τεχεράνης δεν ενθουσιάστηκαν από τα οφέλη που υποτίθεται ότι παραχωρήθηκαν στο Ιράν από το JCPOA και τώρα επιδιώκουν να φτιάξουν μια οικονομία ανθεκτική στις κυρώσεις, ενισχύοντας τις εγχώριες βιομηχανίες και σφυρηλατώντας νέους δεσμούς με ανερχόμενες δυνάμεις στην Ασία. Ο Raisi είναι επίσης πεπεισμένος ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν δεσμευμένες να κρατήσουν το Ιράν εγκλωβισμένο, ακόμη και αν αναβιώσει το JCPOA, και ως εκ τούτου επικεντρώνεται στην ενίσχυση της στρατιωτικής και οικονομικής μόχλευσης του Ιράν για να προστατεύσει όχι μόνο την Ισλαμική Δημοκρατία αλλά και το ευρύτερο σιιτικό περσικό έθνος από αυτά που θεωρεί ως υπαρξιακή απειλή.

Στην Ουάσιγκτον, η συζήτηση για το Σχέδιο Β κατά του Ιράν έχει κερδίσει έδαφος. Αλλά για την Ισλαμική Δημοκρατία, το Σχέδιο Β ήταν στην πραγματικότητα το Σχέδιο Α εξ αρχής.

ΜΕ ΚΟΡΟΪΔΕΨΕΣ ΜΙΑ ΦΟΡΑ, ΝΤΡΟΠΗ ΣΟΥ…

Η Ισλαμική Δημοκρατία αντιλαμβάνεται μια ασυμμετρία στο γενικό πλαίσιο του JCPOA. Οι υποχρεώσεις του Ιράν να περιορίσει τις πυρηνικές δραστηριότητές του έχουν σαφή τεχνικά ορόσημα που μπορούν να επαληθευτούν από την Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (International Atomic Energy Agency – IAEA). Ωστόσο, δεν υπάρχει φόρμουλα που να καθορίζει τα οικονομικά οφέλη της ελάφρυνσης των κυρώσεων που θα λάβει το Ιράν ως ανταπόδοση. Επιπλέον, αν και η Τεχεράνη αντιμετωπίζει την ταχεία εκ νέου επιβολή κυρώσεων εάν αποχωρήσει από την συμφωνία, η Ουάσιγκτον δεν αντιμετώπισε καμία σοβαρή τιμωρία όταν δεν τίμησε το δικό της μέρος της συμφωνίας.

Ως αποτέλεσμα, το Ιράν ανησυχεί ότι θα μπορούσε να χάσει το πυρηνικό του πλεονέκτημα χωρίς να λάβει τα υποσχόμενα οφέλη εάν επιστρέψει στην πλήρη συμμόρφωση με το JCPOA. Αυτό ακριβώς συνέβη το 2015, όταν ανακοινώθηκε η συμφωνία. Το Ιράν περιόρισε γρήγορα το πυρηνικό του πρόγραμμα με βάση την συμφωνία, έστειλε το 98% του εμπλουτισμένου ουρανίου του στο εξωτερικό και αποδέχθηκε ενισχυμένη επιτήρηση από την ΙΑΕΑ. Ωστόσο, οι διεθνείς εταιρείες και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα εξακολουθούσαν να παραμένουν σε μεγάλο βαθμό μακριά από την ιρανική αγορά λόγω της αβεβαιότητας σχετικά με το εάν οι κυρώσεις είχαν αρθεί οριστικά. Ο δισταγμός τους για εμπορικές συναλλαγές με το Ιράν δικαιώθηκε μετά την εκλογή του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ και την επακόλουθη απόσυρσή του από το JCPOA.

Το Ιράν αντιμετωπίζει ξανά μια παρόμοια κατάσταση. Φοβάται ότι η επιστροφή του στην πλήρη συμμόρφωση δεν θα αποφέρει κανένα απτό όφελος, παρά μόνο μεγαλύτερη πίεση αφότου παραιτηθεί από το πυρηνικό διαπραγματευτικό χαρτί του. Αμερικανοί αξιωματούχοι λένε ότι είναι πρόθυμοι να συζητήσουν τρόπους αντιμετώπισης αυτών των ανησυχιών, αλλά δεν μπορούν να εγγυηθούν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα αποσυρθούν ξανά από την συμφωνία μετά την αποχώρηση του προέδρου Τζο Μπάιντεν από το αξίωμά του. Οι Βρετανοί, οι Γάλλοι, και οι Γερμανοί ηγέτες φαινομενικά προσπάθησαν να κατευνάσουν τις ανησυχίες του Ιράν και στοιχήθηκαν πίσω από την συμφωνία, με πρόσφατη δήλωση στην σύνοδο κορυφής των G-20, λέγοντας ότι υποστήριζαν την δέσμευση του Μπάιντεν να τηρήσει την πλήρη συμμόρφωση [των ΗΠΑ] με την συμφωνία «όσο το Ιράν κάνει το ίδιο».

Ο ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ για το Ιράν, Robert Malley, έχει εκφράσει την προθυμία να «άρει γρήγορα όλες τις κυρώσεις που δεν συνάδουν με το JCPOA» εάν το Ιράν συνεργαστεί για την αποκατάσταση της συμφωνίας. Αλλά για τους Ιρανούς αξιωματούχους, αυτού του είδους οι δηλώσεις είναι εύκολα λόγια -ή όπως τις περιέγραψε ο υπουργός Εξωτερικών, Hossein Amir-Abdollahian, «λογοθεραπεία». Ιρανοί αξιωματούχοι απορούν για το πώς η κυβέρνηση Μπάιντεν θα καθορίσει ποιες κυρώσεις δεν συνάδουν με την πυρηνική συμφωνία. Πολλές από τις κυρώσεις της εποχής Τραμπ, σε τελική ανάλυση, χαρακτηρίστηκαν ως περιορισμοί που επιβλήθηκαν λόγω του θλιβερού ιστορικού του Ιράν στα ανθρώπινα δικαιώματα και της υποστήριξής του προς «τρομοκρατικές οργανώσεις», προκειμένου να αποτραπεί η επανένταξη της επερχόμενης κυβέρνησης στην συμφωνία.

Η πρώτη αρχή της εξωτερικής πολιτικής του Raisi είναι επομένως να δημιουργήσει και να διατηρήσει πλεονεκτήματα για να αποθαρρύνει την Ουάσιγκτον από το να υπαναχωρήσει από οποιαδήποτε συμφωνία και να προκαλέσει, έτσι, για άλλη μια φορά ένα οικονομικό σοκ που θα βυθίσει εκατομμύρια Ιρανούς στην φτώχεια. Η Ισλαμική Δημοκρατία ήδη στέλνει σήμα για την ετοιμότητά της να ανταποδώσει άμεσα σε οποιαδήποτε πίεση, δολιοφθορά, ή επίθεση. Για παράδειγμα, μείωσε την συνεργασία με την ΙΑΕΑ σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την άρνηση του οργανισμού να καταδικάσει την πιο πρόσφατη δολοφονία Ιρανού πυρηνικού επιστήμονα και την δολιοφθορά στις ελεγχόμενες εγκαταστάσεις του Ιράν, που και οι δύο φέρεται να έγιναν από το Ισραήλ.

Το Ιράν εστιάζει επίσης στην υποστήριξη των συμμάχων και των πελατών του σε όλη την Μέση Ανατολή. Τρεις μήνες πριν την δολοφονία του από τις Ηνωμένες Πολιτείες, ο στρατηγός Qasem Soleimani, επικεφαλής της δύναμης Quds του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (Islamic Revolutionary Guard Corps - IRGC), φέρεται να δήλωσε ότι δημιούργησε έξι τρομερούς ιδεολογικούς και λαϊκούς στρατούς σε όλη την Μέση Ανατολή για να προστατεύσει το Ιράν από τυχόν επιθέσεις των αντιπάλων του. Σύμφωνα με έναν ανώτερο διοικητή του IRGC που αποκάλυψε πρόσφατα την δήλωση του Soleimani, αυτές οι δυνάμεις περιλαμβάνουν την Χεζμπολάχ του Λιβάνου, την Χαμάς και την Παλαιστινιακή Ισλαμική Τζιχάντ (Palestinian Islamic Jihad), τους Χούτι της Υεμένης, τις φιλοϊρανικές δυνάμεις της Συρίας, και τις Δυνάμεις Λαϊκής Κινητοποίησης (Popular Mobilization Forces) του Ιράκ. Μαζί, αποτελούν αυτό που η Τεχεράνη αποκαλεί «άξονα αντίστασης». Καθώς το Ιράν αναμένει μεγαλύτερη πίεση από τις Ηνωμένες Πολιτείες, με ή χωρίς συμφωνία, αυτές οι κινήσεις σηματοδοτούν την αποφασιστικότητά του να διατηρήσει την πορεία του.

ΣΤΡΕΦΟΜΕΝΟΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ

Η δεύτερη αρχή της κυβέρνησης Raisi είναι να αποσυνδέσει την οικονομία της χώρας από τις διαπραγματεύσεις για το JCPOA. Αν και ο προκάτοχός του ήλπιζε να χρησιμοποιήσει το JCPOA ως όχημα για να ανοίξει την τεράστια αγορά του Ιράν στις Δυτικές εταιρείες, η ομάδα του Raisi είναι αποφασισμένη να προστατεύσει το Ιράν από τις επιπτώσεις των κυρώσεων ενισχύοντας τους οικονομικούς δεσμούς του με την Κίνα, την Ρωσία, και τους γείτονές του. Η νέα κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι αφιερώνει το 40% των δραστηριοτήτων της εξωτερικής πολιτικής της στην οικονομική διπλωματία και το εξωτερικό εμπόριο -μια παρέκκλιση από την κυβέρνηση Rouhani, που οι συντηρητικοί κυβερνώντες ισχυρίζονται ότι μετέτρεψε το Υπουργείο Εξωτερικών σε Υπουργείο του JCPOA.

Ένα αναζωογονημένο JCPOA θα μπορούσε να διευκολύνει περαιτέρω τους οικονομικούς δεσμούς και τους δεσμούς ασφαλείας του Ιράν με την Ανατολή, ιδιαίτερα στον απόηχο της πρόσφατης ένταξής του στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης (Shanghai Cooperation Organization). Αλλά ακόμη και χωρίς την πυρηνική συμφωνία, το Ιράν βλέπει τους μη συμμάχους των ΗΠΑ ως πιο αξιόπιστους επιχειρηματικούς εταίρους.

Η κυβέρνηση του Raisi δεσμεύεται επίσης να ενισχύσει την ικανότητα των εγχώριων βιομηχανιών. Η ομάδα των σχετικά νεαρών οικονομικών συμβούλων του προέδρου πιστεύει ότι, ως απάντηση στις κυρώσεις, οι Ιρανοί επιχειρηματίες έχουν προχωρήσει για να παράγουν προϊόντα υψηλής ποιότητας για τις εγχώριες αγορές. Ανησυχούν ότι εάν αρθούν οι κυρώσεις, μεγάλες διεθνείς εταιρείες θα μπορούσαν και πάλι να εξωθήσουν τους τοπικούς κατασκευαστές στην πτώχευση͘. Με πρόσφατο διάταγμα, ο Ανώτατος Ηγέτης Ayatollah Ali Khamenei απαγόρευσε την εισαγωγή οικιακών συσκευών από τη Νότια Κορέα. Η διαταγή δεν ήταν απλώς αντίποινα για το απλήρωτο χρέος των 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων της Σεούλ προς το Ιράν λόγω των κυρώσεων των ΗΠΑ˙ ήταν επίσης ένα βήμα μιας ευρύτερης εκστρατείας για την προστασία των ιρανικών επιχειρήσεων από μια μη ρυθμισμένη οικονομία ανοιχτής αγοράς.

Εκτός από τη μετάβαση προς μια αυτάρκη οικονομία, το Ιράν προσπαθεί τώρα να ασκήσει μεγαλύτερη οικονομική επιρροή στη Μέση Ανατολή, ιδιαίτερα σε εκείνες τις χώρες όπου έχει ήδη πολιτική επιρροή. Η κυβέρνηση Rouhani εξέλαβε τις περιφερειακές δραστηριότητες του IRGC ως μη πλήρως ευθυγραμμισμένες με τα εθνικά συμφέροντα του Ιράν, αλλά ο διάδοχός του είναι αποφασισμένος να αποδείξει ότι η περιφερειακή ισχύς του IRGC προσφέρει απτά πολιτικά και οικονομικά οφέλη. Η κυβέρνηση επιδιώκει να εξαργυρώσει την στρατιωτική επιρροή του IRGC «θεσμοποιώντας τα επιτεύγματα του άξονα της αντίστασης» στο Ιράκ, τον Λίβανο, την Συρία, και όχι μόνο, όπως έχει δηλώσει ο Amir-Abdollahian.

Ως απάντηση στην συνεχιζόμενη ενεργειακή κρίση του Λιβάνου, το Ιράν έχει στείλει αρκετές αποστολές καυσίμων μέσω της Συρίας για διανομή μέσω της συμμάχου του, της Χεζμπολάχ. Εκτός από τις υποσχέσεις για περισσότερες αποστολές, ο Amir-Abdollahian έχει προτείνει την κατασκευή δύο σταθμών παραγωγής ενέργειας στον Λίβανο εντός 18 μηνών. Συναντήθηκε επίσης με τον πρόεδρο της Συρίας, Μπασάρ αλ Άσαντ, ειδικά για να συζητήσει τον ρόλο του Ιράν στην οικονομική ανασυγκρότηση του κατεστραμμένου από τον πόλεμο έθνους.

Δεν είναι σαφές πώς το Ιράν μπορεί να επωφεληθεί από τις συναλλαγές με χώρες που στερούνται μετρητών και έχουν τα δικά τους οικονομικά προβλήματα. Ο Λίβανος και άλλες αραβικές χώρες φοβούνται επίσης την επιβολή κυρώσεων από τις ΗΠΑ εάν συναλλαγούν με το Ιράν. Ωστόσο, ο μακροπρόθεσμος περιφερειακός στόχος του Ιράν είναι να σχηματίσει μια μη δολαριακή οικονομική ζώνη που θα μπορεί να αντισταθεί στον οικονομικό πόλεμο από τις ΗΠΑ.

Η ομάδα εξωτερικής πολιτικής του Raisi έχει επίσης εργαστεί για να οικειοποιηθεί την φήμη μη ιδεολόγου που είχε ο Rouhani. Τα συνθήματα του Amir-Abdollahian είναι «πραγματισμός» και «εθνικό συμφέρον» και η θέση του είναι ότι το Ιράν είναι έτοιμο να συνεργαστεί με οποιαδήποτε χώρα. Ως εκ τούτου, η κυβέρνηση φροντίζει να μην κλείσει καμία πόρτα για μελλοντική συνεργασία: ο Amir-Abdollahian ισχυρίστηκε ότι η οικονομική στροφή του Ιράν δεν σημαίνει ότι «παραμερίζουμε την Δύση», υπογραμμίζοντας τις πρόσφατες συναντήσεις του με 18 Ευρωπαίους Υπουργούς Εξωτερικών κατά την διάρκεια της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ τον Σεπτέμβριο. Αλλά οι πράξεις μιλούν πιο δυνατά από τα λόγια. Με ή χωρίς το JCPOA, το Ιράν συνδέει την οικονομική του μοίρα με την Ασία και τη Μέση Ανατολή.

ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΣΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙ

Η στρατηγική της κυβέρνησης Raisi βασίζεται σε μια θεμελιώδη υπόθεση για την σχέση του Ιράν με τις Ηνωμένες Πολιτείες, την οποία υποστηρίζουν οι κυρίαρχες συντηρητικές ελίτ της χώρας από την ίδρυση της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Σύμφωνα με αυτή την οπτική, το μέγεθος, η ιστορία, η γεωστρατηγική θέση, και οι οικονομικοί πόροι του Ιράν το καθιστούν φυσικό περιφερειακό ηγεμόνα και πιθανή απειλή για τους συμμάχους των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή. Ως εκ τούτου, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι αποφασισμένες να κρατήσουν το Ιράν υπό οικονομική και στρατιωτική πίεση. Κατά συνέπεια, ακόμη και αν υπάρξει συμφωνία για τα πυρηνικά, η Ουάσιγκτον αναμφίβολα θα βρει άλλους τρόπους για να αποδυναμώσει και να απομονώσει το Ιράν.

Ιρανοί αξιωματούχοι λένε ότι αυτό αντικατοπτρίζεται στον τρόπο με τον οποίο Αμερικανοί και Ευρωπαίοι διπλωμάτες διαπραγματεύονται με τους Ιρανούς ομολόγους τους. Σύμφωνα με τον Amir-Abdollahian, αν και οι Ιρανοί διαπραγματευτές έχουν αρκετή εξουσία για να συζητήσουν οποιοδήποτε θέμα υπάρχει, οι ομόλογοί τους έχουν περιορισμένη ελευθερία και λαμβάνουν οδηγίες για να θίξουν άλλα θέματα, όπως ο περιφερειακός ρόλος του IRGC και το πυραυλικό πρόγραμμα του Ιράν.

Οι Ιρανοί αξιωματούχοι το αντιλαμβάνονται αυτό ως μια τακτική που δεν αποσκοπεί στην ειλικρινή επίλυση οποιουδήποτε ζητήματος, αλλά αντίθετα στην ενθυλάκωση παραχωρήσεων από το Ιράν χωρίς ανταπόδοση. Κατά την άποψή τους, αυτό εξηγεί το πώς ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους [ο πρεσβύτερος] εξασφάλισε την απελευθέρωση των Αμερικανών ομήρων στον Λίβανο χωρίς να τιμήσει την δέσμευσή του «η καλή θέληση γεννά καλή θέληση» την δεκαετία του 1990, το πώς ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους [ο νεότερος] επωφελήθηκε από την συνεργασία του Ιράν για την ανατροπή των Ταλιμπάν το 2001 μόνο για να συμπεριλάβει την Τεχεράνη στον «άξονα του κακού» λίγους μήνες αργότερα, και το πώς ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα παρέσυρε το Ιράν στο JCPOA χωρίς να καταργήσει ουσιαστικά τις κυρώσεις των ΗΠΑ.

Κατά συνέπεια, η κυβέρνηση Raisi αναμένει ότι μια νέα συμφωνία θα πυροδοτήσει μια δραματική αύξηση στην εκστρατεία πίεσης των ΗΠΑ, με συγκεκριμένο σκοπό να στερήσει από το Ιράν οποιαδήποτε απτά οφέλη από την ελάφρυνση των κυρώσεων. Ιρανοί αξιωματούχοι ισχυρίζονται ότι είναι πρόθυμοι να συζητήσουν άλλα θέματα αμοιβαίου ενδιαφέροντος, υπό την προϋπόθεση ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες συμφωνούν να εμπλακούν σε ένα θέμα την φορά, αλλά δεν προβλέπουν καμία προθυμία από την Ουάσιγκτον να αποδεχθεί μια συμφωνία που θα μπορούσε να ενισχύσει την Ισλαμική Δημοκρατία. Η στρατηγική της Τεχεράνης είναι να αντισταθεί στην αμερικανική επιρροή σε κάθε βήμα και να απαντήσει στον εξαναγκασμό με εξαναγκασμό. Ακόμη και όταν προετοιμάζεται να ξαναρχίσει τις διαπραγματεύσεις για την πυρηνική συμφωνία, στήνει το σκηνικό για όλα τα ενδεχόμενα -συμπεριλαμβανομένης της σύγκρουσης με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2021-11-02/iran-wo...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition