Γιατί το αδιέξοδο στην ανατολική Ουκρανία πιθανώς θα διατηρηθεί

Τις ημέρες πριν και μετά την τηλεδιάσκεψη κορυφής της περασμένης εβδομάδας μεταξύ του προέδρου των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, και του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν, υπήρξαν έντονες εικασίες ότι η Μόσχα βρίσκεται στα πρόθυρα μιας νέας στρατιωτικής εισβολής στην Ουκρανία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν υπολογίσει ότι η Ρωσία έχει ήδη αναπτύξει σχεδόν 70.000 στρατιώτες -οι αναφορές των μέσων ενημέρωσης ισχυρίζονται σημαντικά υψηλότερους αριθμούς- σε πολλές τοποθεσίες κατά μήκος των ανατολικών συνόρων της Ουκρανίας και στην Κριμαία. Προφανώς, η ρωσική κυβέρνηση είναι ανυπόμονη με το ημιτελές έργο του πολέμου της [περιοχής] Ντονμπάς στην ανατολική Ουκρανία, ο οποίος διανύει τώρα τον όγδοο χρόνο του. Και ο Πούτιν φαίνεται να πιστεύει ότι μπορεί να αποτρέψει την είσοδο της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ απειλώντας με νέο πόλεμο στο κέντρο της Ευρώπης.

Ένας Ουκρανός στρατιώτης κοντά στην γραμμή διαχωρισμού στην περιοχή Luhansk, στην Ουκρανία, τον Δεκέμβριο του 2021. Stringer / Reuters
------------------------------------------------

Οι παρατηρητές είχαν δίκιο να ανησυχούν. Σύμφωνα με την [εφημερίδα] Washington Post, μια έκθεση των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η Ρωσία μπορεί τελικά να μετακινήσει έως και 175.000 στρατιώτες στα σύνορα, δυνάμεις που θα μπορούσαν να είναι έτοιμες για μια μεγάλης κλίμακας εισβολή ακόμα και αυτόν τον χειμώνα. Και όπως έχουν επισημάνει πολλοί αναλυτές, οι ένοπλες δυνάμεις αμφότερων των χωρών είναι σημαντικά ισχυρότερες από όσο ήταν το 2014-15, μολονότι οι [δυνάμεις] της Ουκρανίας θα εξακολουθούσαν να υστερούν πλήρως έναντι αυτών της Ρωσίας. Όλο αυτό σημαίνει ότι μια νέα στρατιωτική κλιμάκωση πιθανότατα θα ήταν ακόμη πιο καταστρεπτική από την προηγούμενη.

Από την οπτικής της ίδιας της Ντονμπάς, ωστόσο, οι ανησυχητικές κινήσεις της Ρωσίας αποκτούν διαφορετική απόχρωση. Δεδομένης της πρόσφατης τροπής των γεγονότων στην αμφισβητούμενη περιοχή, υπάρχουν λόγοι να αμφισβητηθεί το ενδιαφέρον της Μόσχας για μια πραγματική εισβολή. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα μπορούσε να συμβεί ένα τόσο δραματικό βήμα, αλλά θα ήταν έκπληξη. Η γραμμή του μετώπου, μήκους 250 μιλίων, δεν έχει αλλάξει σχεδόν καθόλου από το 2015, με περίπου 35.000 υποστηριζόμενους από την Ρωσία αυτονομιστές -και πιθανώς πολύ περισσότερους Ουκρανούς στρατιώτες- να είναι καθηλωμένοι στις θέσεις τους. Έχοντας σταματήσει εδώ και καιρό να μάχονται για έδαφος, οι δύο πλευρές ανταλλάσσουν τώρα σφαίρες και μικρούς αριθμούς απωλειών, κυρίως για να αποφύγουν τους συμβιβασμούς που θα απαιτούσε οποιαδήποτε επίσημη ειρηνευτική συμφωνία. Αξιοσημείωτο είναι ότι λίγοι στις αποσχισθείσες περιοχές της Λουχάνσκ και της Ντονέτσκ φαίνεται να πιστεύουν ότι μια νέα εισβολή είναι πιθανή.

Στην πραγματικότητα, τον τελευταίο ενάμιση χρόνο, το Κίεβο και η Μόσχα αισθάνονται όλο και πιο άνετα με ένα αδιέξοδο που φέρνει οφέλη και στους δύο. Η Ντονμπάς αργά αλλά σταθερά αποσχίζεται από την Ουκρανία και «καταπίνεται» από την Ρωσία. Αυτή η τροχιά δεν ανταποκρίνεται στην επίσημη δέσμευση αμφότερων των χωρών για την ειρηνική επανένταξη της περιοχής στο ουκρανικό κράτος. Ωστόσο, η τάση εξυπηρετεί ισχυρά συμφέροντα τόσο στο Κίεβο όσο και στη Μόσχα και επομένως φαίνεται πιθανό να συνεχιστεί. Για το Κίεβο, η παράταση του πολέμου σημαίνει ότι δεν υποχρεούται να εφαρμόσει μια ειρήνη που θα ήταν πολιτικά και οικονομικά δαπανηρή. Για την Μόσχα, η ανεπίλυτη σύγκρουση σημαίνει ότι μπορεί να συνεχίσει να κρατά εκτός ισορροπίας το Κίεβο, υπονομεύοντας αυτό που θεωρεί ως ένα αντιρωσικό πολιτικό σχέδιο.

Αυτό που ενοχλεί, λοιπόν, τη Μόσχα δεν είναι η αποτυχία των συμφωνιών του Μινσκ να τερματίσουν τον πόλεμο στη Ντονμπάς με τους όρους της Ρωσίας. Αντίθετα, [η Μόσχα] φοβάται τους ολοένα στενότερους δεσμούς του Κιέβου με την Δύση και το ΝΑΤΟ. Απειλώντας με μια εισβολή, η Ρωσία ελπίζει να περιορίσει την διολίσθηση της Ουκρανίας προς τα δυτικά, διασφαλίζοντας ότι το νέο, ψυχρό modus vivendi με το Κίεβο παραμένει τουλάχιστον προβλέψιμο και ενισχύοντας μια κατάσταση που της έχει δώσει ευρύ έλεγχο στην αποσχισθείσα περιοχή.

ΜΙΑ ΑΠΟΤΥΧΗΜΕΝΗ ΕΙΡΗΝΗ

Το τρέχον πλαίσιο για τον τερματισμό του πολέμου στη Ντονμπάς —οι συμφωνίες του Μινσκ του 2014 και του 2015— ήταν καταδικασμένο από την αρχή. Όταν ξεκίνησε η σύγκρουση το 2014, οι ουκρανικές κυβερνητικές δυνάμεις φαινόταν να πλησιάζουν τη νίκη έναντι μιας χαοτικής ποικιλίας οπλισμένων από την Ρωσία αυτονομιστών, μέχρι που το Κρεμλίνο έστειλε τακτικά στρατεύματα με χιλιάδες άνδρες για να κατατροπώσουν τις κυβερνητικές δυνάμεις. Τα επακόλουθα πρωτόκολλα Μινσκ ΙΙ υπαγορεύτηκαν ουσιαστικά στο Κίεβο, με την Ρωσία να διεκδικεί ευρεία αυτονομία στις περιοχές που είχε βοηθήσει να αποσπαστούν βίαια από τον ουκρανικό έλεγχο.

Για τη Μόσχα, τα [πρωτόκολλα] Μινσκ II ήταν ένα σχέδιο για την δημιουργία υποστηριζόμενων από την Ρωσία ημιαυτόνομων κρατών, των οποίων η σθεναρή αντίθεση στην επέκταση του ΝΑΤΟ και της ΕΕ [1] θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να αποτρέψει την ένταξη της Ουκρανίας σε αυτούς τους φορείς. Η συμφωνία είχε επίσης τους Ουκρανούς υπερασπιστές της, συμπεριλαμβανομένου, για ένα διάστημα, του τότε προέδρου Πέτρο Ποροσένκο, ο οποίος υποστήριξε ότι έδινε στην Ουκρανία σημαντική κυριαρχία στην περιοχή. Όμως, η προσέγγιση του Μινσκ αντιμετώπισε έντονη αντίθεση και από τις δύο πλευρές. Οι Ουκρανοί εθνικιστές την είδαν ως προδοσία, που έθετε σε κίνδυνο την ώθησή τους για ένα ενιαίο και πλήρως απορωσοποιημένο κράτος. Οι εθνικιστές της Ρωσίας θεώρησαν την συμφωνία ως ότι απέτυχε να ενώσει επισήμως τη Ντονμπάς με την Ρωσία.