30 έτη από την διάλυση της ΕΣΣΔ

Η ίδια η έννοια της αστικής/φιλελεύθερης δημοκρατίας είναι σήμερα παγερά αδιάφορη στην πλειοψηφία του μετασοβιετικού κόσμου, αρχής γενομένης από την ίδια την Ρωσία. Από το 2006/7, όταν και επήλθε μια ραγδαία επιδείνωση στις σχέσεις με την ΕΕ και τις ΗΠΑ, οι ιδεολόγοι του Κρεμλίνου με πρωτοστάτη τον Β. Σούρκωφ έχουν εισαγάγει το δόγμα της «κυρίαρχης» ή άλλως «κατευθυνόμενης» (άνωθεν) δημοκρατίας, κατά το πρότυπο τριτοκοσμικών ηγετών του παρελθόντος, όπως ήταν ο σάχης Παχλαβί στο Ιράν και ο Σουκάρνο στην Ινδονησία: ένα κράτος χωρίς σιδηρά πυγμή είναι ακριβώς αυτό που επιδιώκουν οι «εχθροί» μας, προκειμένου να μας αρπάξουν τους φυσικούς μας πόρους, ισχυρίζονται. Τέλος, από τους 5 επιμέρους δείκτες δημοκρατίας της EIU που συνθέτουν τον γενικό δείκτη, ο πλέον σημαντικός μετράει τον πολιτικό πλουραλισμό, δηλ. την ύπαρξη πολυκομματικού συστήματος και την αδιάβλητη εκλογική διαδικασία. Ως προς αυτόν, υπάρχουν τέσσερα μόνο διάδοχα κράτη που έχουν σημειώσει αξιόλογη πρόοδο (Ουκρανία 8,25/10, Γεωργία 7,93, Αρμενία 7,5, και Μολδαβία 7), ενώ η επίδοση των υπολοίπων είναι από κακή έως τραγική, ακόμη και 0! Η Ρωσία, σημειωτέον, βρίσκεται στο 2,17, και η Ελλάδα -για σύγκριση- στο 9,58.

Σε αναπτυξιακό επίπεδο, όπως είχαμε ήδη επισημάνει στη μελέτη μας περί Ρωσίας το 2019, καταρχήν η ίδια η σοβιετική κληρονομιά υπήρξε τροχοπέδη για την οικονομική πορεία του μετασοβιετικού χώρου. Η ΕΣΣΔ χαρακτηριζόταν από κεντρικό σχεδιασμό και έντονη εξειδίκευση στην παραγωγή αγαθών μεταξύ των Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών. Η έννοια της αλληλεξάρτησης των 15 ήταν θεμελιώδης, διότι το ΚΚΣΕ πίστευε, λανθασμένα, όπως αποδείχτηκε, ότι θα μπορούσε να αποτρέψει την διάλυση. Η διάλυση, όμως, τελικά επήλθε, προκαλώντας προβλήματα, ειδικά όταν οι πολιτικές σχέσεις διαταράχθηκαν σοβαρά (Ρωσία-Ουκρανία, Ρωσία-Γεωργία, Αρμενία-Αζερμπαϊτζάν κλπ), με αποτέλεσμα να επηρεαστούν δραματικά και οι οικονομικές συναλλαγές. Ομοίως, η διαμετακόμιση ενεργειακών πόρων προς την Δύση από τον βασικό παραγωγό εντός της ΕΣΣΔ, την Ρωσία, γινόταν με αγωγούς μέσω Ουκρανίας και, αργότερα, Λευκορωσίας. Τώρα, η ανεξάρτητη πλέον Ρωσική Ομοσπονδία επιθυμεί να τις παρακάμψει αμφότερες μέσω εναλλακτικών αγωγών προς τις Γερμανία και Τουρκία (διότι η οδός μέσω Λευκορωσίας περιλαμβάνει και την άσπονδη Πολωνία…), αποστερώντας τις από σημαντικά τέλη διέλευσης, εκτός κι αν υποκύψουν σε πολιτικές απαιτήσεις της.

Πολύ μεγάλη έμφαση ως το 1991 είχε δοθεί στην βαριά βιομηχανία και, πάνω από όλα, στο «στρατιωτικό - βιομηχανικό σύμπλεγμα», δηλαδή πύραυλοι, άρματα μάχης, πολεμικά αεροσκάφη, πλοία, υποβρύχια κλπ, εις βάρος των διαρκών καταναλωτικών αγαθών [10]. Σε 5.000 τέτοιες επιχειρήσεις και ερευνητικά ινστιτούτα συγκεντρώνονταν όλη η αφρόκρεμα των επιστημόνων [11]. Οι αμυντικές δαπάνες είχαν φτάσει στο 47% του προϋπολογισμού. Βιομηχανικές πόλεις με φαραωνικές υποδομές και χιλιάδες εργάτες η κάθε μία, χτίστηκαν σε απομονωμένες περιοχές, με συνέπεια υψηλό κόστος μεταφοράς, άρα δεν ήταν διεθνώς ανταγωνιστικές. Επειδή στόχος του σοσιαλισμού ήταν η πλήρης απασχόληση, τα εργοστάσια απασχολούσαν περισσότερο προσωπικό από το αναγκαίο και η παραγωγικότητα της εργασίας ήταν χαμηλή. Η μεταποίηση της ΕΣΣΔ ήταν επίσης ενεργοβόρα, καθώς στηρίχθηκε στην υπόθεση εργασίας ότι η ενέργεια θα ήταν πάντα επιδοτούμενη από το κράτος και, επομένως, πάμφθηνη. Τέλος, λόγω της ύφεσης της δεκαετίας του 1980, δεν είχαν πραγματοποιηθεί επενδύσεις για εκσυγχρονισμό των παγίων κεφαλαίων. Το 1991-1992, λοιπόν, τα διάδοχα κράτη κληρονόμησαν «επιχειρήσεις-ζόμπι», δύσκολο να συνεχίσουν να λειτουργούν σε μια καπιταλιστική, πλέον, οικονομία. Αρκετές τελικά έκλεισαν. Τα κουπόνια (vouchers) ιδιοκτησίας που μοίρασε η κυβέρνηση σε όλους τους πολίτες, καταρχήν στην Ρωσία, απαξιώθηκαν και τελικά κατέληξαν σε πάρα πολύ λίγους, είτε μαυραγορίτες της ύστερης σοβιετικής εποχής είτε «απαράτσικι», καθώς ο κόσμος τα πωλούσε για 1-2 μπουκάλια βότκα! Η νέα ολιγαρχία ήταν γεγονός…