Το Αφγανιστάν του Πούτιν

Καθώς η εισβολή του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν, στην Ουκρανία έχει προχωρήσει, είναι σαφές ότι σχεδόν τίποτα δεν έχει πάει σύμφωνα με το σχέδιο. Αντί να χαιρετίζονται ως απελευθερωτικές, οι ρωσικές δυνάμεις αντιμετωπίζονται ως μισητοί εχθροί˙ αντί να συνθηκολογήσουν γρήγορα, οι Ουκρανοί έδειξαν ότι είναι αποφασισμένοι να σταματήσουν την ρωσική προέλαση και να πολεμήσουν με κάθε κόστος. Ακόμη και σε αυτό το σημείο, έναν μήνα από την έναρξη αυτής που αναμφίβολα θα γίνει μια πολύ μεγαλύτερη εμπλοκή από ό,τι υπολόγιζε ο Πούτιν, αφθονούν οι αναφορές ότι η ρωσική εκστρατεία μαστίζεται από προβλήματα εφοδιασμού και χαμηλό ηθικό. Ήδη, ο πόλεμος δείχνει σημάδια ότι γίνεται αυτό που το Ινστιτούτο για τη Μελέτη του Πολέμου (Institute for the Study of War) έχει περιγράψει ως «τέλμα». Ίσως το πιο εντυπωσιακό [είναι ότι], αξιωματούχοι των υπηρεσιών πληροφοριών των ΗΠΑ εκτιμούν ότι ο ρωσικός στρατός έχασε περισσότερους από 7.000 στρατιώτες μόνο στις πρώτες 20 ημέρες του πολέμου, καθώς και πέντε Ρώσους στρατηγούς τον περασμένο μήνα. Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, δεν υπάρχει ξεκάθαρη οδός προς τη νίκη για την Ρωσία ελλείψει μιας μαζικής κλιμάκωσης, και ο πόλεμος έχει ήδη αποδειχθεί επικίνδυνα δαπανηρός για το Κρεμλίνο —και ειδικά για τον ίδιο τον Πούτιν.

Ουκρανοί στρατιώτες στην περιοχή της Λβιβ, στην Ουκρανία, τον Φεβρουάριο του 2022. Handout / Reuters
-----------------------------------------------------

Για όσους θυμούνται την ύστερη σοβιετική ιστορία, υπάρχει μια γνώριμη αναλογία με αυτά τα γεγονότα: η σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν το 1979. Όπως με τον πόλεμο στην Ουκρανία, η εισβολή στο Αφγανιστάν ωθήθηκε από τον φόβο ότι η Μόσχα έχανε ένα κρίσιμο κομμάτι της σφαίρας επιρροής της. Με το Αφγανιστάν, η σοβιετική ηγεσία πίστευε, όπως προφανώς και ο Πούτιν για την Ουκρανία, ότι ο πόλεμος θα ήταν γρήγορος και εύκολος, ότι τα στρατεύματά της δεν θα είχαν κανένα πρόβλημα να τα βγάλουν πέρα με οποιαδήποτε αντίσταση συναντούσαν, και ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους, αποσπασμένοι από άλλα γεγονότα, δεν θα οργάνωναν μια αποτελεσματική απάντηση. Και όπως ο Πούτιν, οι Σοβιετικοί υπέθεσαν ότι θα ήταν εύκολο να εγκαταστήσουν μια κυβέρνηση-μαριονέτα στα νεοκατακτηθέντα εδάφη.

Τίποτα από αυτά δεν αποδείχθηκε αληθινό. Αντίθετα, το Αφγανιστάν μετατράπηκε γρήγορα στην πιο καταστροφική ρωσική στρατιωτική εμπλοκή της μεταπολεμικής εποχής στο εξωτερικό. Οι Αφγανοί εξεγερμένοι οργανώθηκαν γρήγορα σε αποτελεσματικές αντάρτικες δυνάμεις και δημιούργησαν ασφαλή καταφύγια στο Πακιστάν, όπου οπλίστηκαν και εκπαιδεύτηκαν από Πακιστανούς αξιωματικούς των [υπηρεσιών] πληροφοριών. Εντός εβδομάδων από [την έναρξη] της σοβιετικής εισβολής, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζίμι Κάρτερ, σχημάτισε μια συμμαχία με το Πακιστάν -μια προσπάθεια στην οποία εντάχθηκαν σύντομα η Κίνα, η Αίγυπτος, το Ηνωμένο Βασίλειο, και η Σαουδική Αραβία- για να υποστηρίξει την αφγανική αντίσταση. Βαθιά απροετοίμαστες για ό,τι θα παρατασσόταν εναντίον τους, οι σοβιετικές δυνάμεις πείσμωσαν για αυτόν που μετατράπηκε σε έναν εξουθενωτικό δεκαετή πόλεμο, ο οποίος υπονόμευσε το ηθικό στην πατρίδα, απομύζησε τα σοβιετικά ταμεία, και τελικά επιτάχυνε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.

Φυσικά, η Ρωσία το 2022 δεν είναι η Σοβιετική Ένωση του 1979. Όμως, δεδομένων των εντυπωσιακών ομοιοτήτων που έχουν ήδη αναδυθεί μεταξύ της περιπέτειας του Πούτιν στην Ουκρανία και του σοβιετικού πολέμου στο Αφγανιστάν, αξίζει να εξεταστούν τα αντιπροσωπευτικά χαρακτηριστικά εκείνης της προηγούμενης σύγκρουσης και οι εκτεταμένες συνέπειές της. Εάν η εισβολή στην Ουκρανία συνεχίσει να εκτυλίσσεται όπως έχει κάνει μέχρι τώρα και γίνει η αιμορραγική πληγή της Ρωσίας του εικοστού πρώτου αιώνα, θα μπορούσε, όπως έκανε ο πόλεμος στο Αφγανιστάν για τους Σοβιετικούς, να απειλήσει την επιβίωση του καθεστώτος του Πούτιν —και του ίδιου του Πούτιν.

ΔΙΔΑΣΚΟΜΕΝΟΙ ΤΑ ΛΑΘΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

Σε αντίθεση με τις αδέξιες προετοιμασίες του Πούτιν για την εισβολή στην Ουκρανία -που έγιναν πρόχειρα εν μέρει λόγω των αποκαλύψεων των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ που εξέθεσαν την πρόθεση της Μόσχας να επιτεθεί- τα σοβιετικά σχέδια για το Αφγανιστάν ξεδιπλώθηκαν μυστικά. Στα τέλη του 1979, οι αναλύσεις πληροφοριών της KGB είχαν συμπεράνει λανθασμένα ότι το Αφγανιστάν ελκόταν στην σφαίρα της Δύσης και ότι μια στρατιωτική βάση των ΗΠΑ στην χώρα θα επέτρεπε στις Ηνωμένες Πολιτείες να περικυκλώσουν πλήρως την ΕΣΣΔ με πυρηνικούς πυραύλους. Οι Σοβιετικοί ηγέτες φοβήθηκαν επίσης ότι εάν το Αφγανιστάν ελκόταν στην σφαίρα επιρροής της Ουάσιγκτον, θα μπορούσε να πυροδοτήσει αλυσιδωτές αντιδράσεις (domino effect) μεταξύ των εθνών του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Σύμφωνα με το Δόγμα Μπρέζνιεφ (Brezhnev Doctrine), το οποίο διακήρυττε ότι μια απειλή για την σοσιαλιστική εξουσία σε οποιαδήποτε χώρα του σοβιετικού μπλοκ θα ήταν απειλή για όλα τα σοσιαλιστικά κράτη, αυτοί οι φόβοι δικαιολογούσαν την στρατιωτική επέμβαση. Έτσι, στις 12 Δεκεμβρίου 1979, ο Σοβιετικός υπουργός Άμυνας, Ντμίτρι Ουστίνοφ, ο επικεφαλής της KGB, Γιούρι Αντρόποφ, και ο Σοβιετικός υπουργός Εξωτερικών, Αντρέι Γκρομίκο, συνέταξαν ένα προσχέδιο πρότασης για την αποστολή ενός «περιορισμένου αποσπάσματος» του σοβιετικού στρατού στο Αφγανιστάν, έχοντας κατά νου μια σύντομη και στοχευμένη επέμβαση. Δώδεκα ημέρες αργότερα ξεκίνησε η σοβιετική εισβολή.