Ο αγώνας για την εξουσία μετά τον Πούτιν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο αγώνας για την εξουσία μετά τον Πούτιν

Η αναπόφευκτη κρίση διαδοχής της Ρωσίας

Οι περισσότερες απολυταρχίες είναι εκπληκτικά ανθεκτικές. Ακόμη και αφότου πεθάνουν οι αυταρχικοί ηγέτες ενώ βρίσκονται εν ενεργεία, τα καθεστώτα τους συχνά επιβιώνουν για χρόνια ή ακόμη και δεκαετίες. Σύμφωνα με τους πολιτικούς επιστήμονες Andrea Kendall-Taylor και Erica Frantz, οι οποίοι ανέλυσαν [6] όλα τα γεγονότα διαδοχής σε αυταρχικές χώρες μεταξύ του 1946 και του 2012, το 87% των απολυταρχικών καθεστώτων ήταν ακόμη στην θέση του ένα χρόνο μετά τον θάνατο του ηγέτη και το 76% ήταν ακόμη στην θέση του μετά από πέντε χρόνια.

Αλλά δεν είναι όλες οι μορφές αυταρχισμού εξίσου ανθεκτικές. Η Kendall-Taylor και η Frantz βρήκαν ότι σε σύγκριση με τις μοναρχίες, τα μονοκομματικά καθεστώτα, και τις στρατιωτικές χούντες, οι προσωποπαγείς απολυταρχίες όπως αυτή που έχει οικοδομήσει ο Πούτιν είναι οι πιο ευάλωτες στην αλλαγή καθεστώτος. Το 78% από αυτές ήταν ακόμη στην θέση τους έναν χρόνο μετά τον θάνατο του ηγέτη, αλλά ο αριθμός αυτός μειώθηκε σε μόλις 44% μετά από πέντε χρόνια. Σε πολλές περιπτώσεις, όπως η Συρία υπό τον Χαφέζ αλ Άσαντ και η Βόρειος Κορέα υπό τον Κιμ Ιλ Σουνγκ, η εξουσία πέρασε απευθείας σε ένα μέλος της οικογένειας, συμβάλλοντας στην διασφάλιση της επιβίωσης του καθεστώτος. Αλλά στην Ρωσία, οι κόρες του Πούτιν δεν προετοιμάζονται για να κυβερνήσουν˙ τα media αποθαρρύνονται έντονα ακόμη και για να μιλούν γι' αυτές.

Μια άλλη πηγή μακροζωίας του καθεστώτος είναι η τάση των πιστών του καθεστώτος να συνασπίζονται μετά τον θάνατο ενός ηγέτη για να εκτρέψουν τους δυνητικούς αμφισβητίες και να διατηρήσουν την ισχύ και τα προνόμιά τους. Θα δοθούν κίνητρα σε μέλη του στενού κύκλου του Πούτιν να το κάνουν αυτό, αφότου φύγει, αλλά χωρίς έναν προφανή διάδοχο για να ενωθούν γύρω του, θα ήταν ιδιαιτέρως πιθανό να υποκύψουν στον φραξιονισμό. Αυτού του είδους οι εσωτερικές διαμάχες έχουν κυριαρχήσει σε προηγούμενες εποχές της ρωσικής ιστορίας. Μετά τον θάνατο του Βλαντιμίρ Λένιν το 1924, ο Ιωσήφ Στάλιν χρειάστηκε χρόνια για να εδραιώσει την θέση του ως αδιαμφισβήτητος ηγέτης. Μια παρόμοια μάχη εξουσίας εξελίχθηκε μετά τον θάνατο του Στάλιν το 1953, όταν ο Νικίτα Χρουστσόφ υποχρεώθηκε να καλέσει τα μέλη του στρατού να συλλάβουν τον αντίπαλό του, Λαυρέντι Μπέρια, ο οποίος έλεγχε τη μυστική αστυνομία και τις υπηρεσίες ασφαλείας του Κρεμλίνου.

Λέγεται μερικές φορές ότι η διαδοχή είναι η αχίλλειος πτέρνα των απολυταρχιών, ιδιαίτερα των προσωποπαγών. Και πράγματι, καθόλου ασήμαντο μερίδιο τους (56%, σύμφωνα με την Kendall-Taylor και την Frantz) βιώνουν την αλλαγή καθεστώτος μέσα σε πέντε χρόνια από τον θάνατο ενός κυβερνήτη. Ακόμα κι αν τελικά το καθεστώς του Πούτιν επιβιώσει άθικτο, η Ρωσία θα μπορούσε να βρεθεί σε μια χαοτική, ακόμη και βίαιη μεταβατική περίοδο.

Η πρόσφατη ρωσική ιστορία παρέχει ορισμένες ενδείξεις ως προς το πώς θα έμοιαζε [η κατάσταση] εάν τα πράγματα εκτροχιάζονταν. Το 1993, ένας αγώνας εξουσίας μεταξύ του Γέλτσιν και του εναπομείναντος σοβιετικού κοινοβουλίου απέφερε δύο εβδομάδες «διπλής εξουσίας» στην Ρωσία που έληξε με άρματα μάχης να πυροβολούν το κοινοβούλιο. Το 1999, η μετάβαση από τον Γιέλτσιν στον Πούτιν συνέπεσε με την συνέχιση του πολέμου στην αποσχισθείσα περιοχή της Τσετσενίας και μια σειρά από μυστηριώδεις βομβαρδισμούς σε συγκροτήματα διαμερισμάτων της Μόσχας που σκότωσαν εκατοντάδες. Όταν ο Πούτιν υποχρεώθηκε να αποχωρήσει προσωρινά από την προεδρία το 2008 λόγω των ορίων θητείας, αντίπαλες φατρίες ενορχήστρωσαν την σύλληψη βασικών προσωπικοτήτων από τις τάξεις η μια της άλλης -μια μορφή πολιτικής ομηρίας με στόχο την απόκτηση μόχλευσης στον αγώνα της διαδοχής. Εν ολίγοις, οι μεταβάσεις ηγεσίας στην Ρωσία έχουν τις προϋποθέσεις να είναι πολύ δύσκολες.

Κάποτε, με κάποιον τρόπο, η διακυβέρνηση του Πούτιν θα φτάσει στο τέλος της. Όταν έρθει εκείνη η μέρα, ο στενός του κύκλος θα έχει ισχυρό κίνητρο να συνεργαστεί για να διατηρήσει το καθεστώς του. Όπως προειδοποίησε ο Βενιαμίν Φραγκλίνος το 1776, «Πρέπει όλοι να κρεμόμαστε ο ένας από τον άλλον αλλιώς, με μεγάλη βεβαιότητα, θα κρεμαστούμε όλοι χωριστά». Αλλά μερικές φορές, εκείνοι που βρίσκονται στην πλευρά των χαμένων των αγώνων εξουσίας προτιμούν να αντεπιτεθούν παρά να υποχωρήσουν. Συχνότατα προσπαθούν να αρπάξουν οικονομικά και πολιτικά όπλα, αλλά περιστασιακά χρησιμοποιούν τανκς και τουφέκια. Και στην περίπτωση μιας πυρηνικής υπερδύναμης που διεξάγει σήμερα έναν βάναυσο πόλεμο εναντίον της δεύτερης μεγαλύτερης χώρας της Ευρώπης, ακόμη και μια μικρή πιθανότητα κατάρρευσης του καθεστώτος είναι αιτία παγκόσμιας ανησυχίας.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.amazon.com/Code-Putinism-Brian-D-Taylor/dp/0190867329
[2] https://www.foreignaffairs.com/tags/vladimir-putin
[3] https://dpiy1t0nlwafj.cloudfront.net/en/investigation-en/putin-health/
[4] https://www.foreignaffairs.com/tags/war-ukraine
[5] https://carnegie.ru/2022/02/07/ru-pub-86379
[6] https://www.journalofdemocracy.org/articles/when-dictators-die/

Copyright © 2022 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.