Το επικίνδυνο μονοπάτι της Βοσνίας

Η επανασύνδεση της χώρας έναντι ενός τέτοιου τραύματος και βίας μεταξύ των κοινοτήτων ήταν ένα δύσκολο έργο. Για να γίνει αυτό, η Συμφωνία του Ντέιτον χώρισε την χώρα σε δύο διοικητικές ενότητες: στην Δημοκρατία Σέρπσκα (Republika Srpska), που κατοικείται κυρίως από εθνοτικούς Σέρβους, και στην Ομοσπονδία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης (Federation of Bosnia and Herzegovina), που κατοικείται κυρίως από εθνοτικούς Κροάτες και Μποσνιάκους. Το σύμφωνο ίδρυσε επίσης το Γραφείο του Ύπατου Εκπροσώπου (Office of the High Representative, OHR), το οποίο ήταν επιφορτισμένο με την διασφάλιση της συμμόρφωσης των τοπικών ηγετών και αξιωματούχων με τις διατάξεις [της Συμφωνίας] του Ντέιτον. Το ΝΑΤΟ [4] διατήρησε επίσης μια δύναμη σχεδόν 60.000 στρατιωτών επί του εδάφους για να αποτρέψει τα ξεσπάσματα βίας.

Αυτά τα βήματα λειτούργησαν ως καταλύτης για την πρόοδο στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Αυτή περιελάμβανε την δημιουργία ενός ενοποιημένου βοσνιακού στρατού, στον οποίο οι πολέμαρχοι και η πολιτική τάξη δεν είχαν οργανικό έλεγχο. Περίπου το 2006, αυτή η πρόοδος και η αισιοδοξία που δημιούργησε, οδήγησαν πολλούς στην Δύση να συμπεράνουν ότι τα εργαλεία επιβολής που δημιουργήθηκαν από [την Συμφωνία] του Ντέιτον δεν ήταν πλέον απαραίτητα. Ειδικότερα στις Βρυξέλλες, επικράτησε η άποψη ότι η Βοσνία βρισκόταν στον δρόμο προς την ένταξη στην ΕΕ και δεν απαιτούσε πλέον αυτό το επίπεδο εξωτερικής εποπτείας. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, οι εκλεγμένοι ηγέτες των Βαλκανίων θα ήθελαν να πληρούν τα κριτήρια που απαιτούνται για την ένταξη στην ΕΕ, και ως εκ τούτου θα ωθούσαν τη μεταρρύθμιση εκ των έσω. Σήμερα, 15 χρόνια αργότερα, η χώρα δεν έχει κάνει καν το βήμα για να αποκτήσει το επίσημο καθεστώς της υποψήφιας προς ένταξη στην ΕΕ.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν κάνει πίσω έναντι της ΕΕ όσον αφορά την διαχείριση της κατάστασης, ενστερνιζόμενες την αυτοπεποίθηση των Βρυξελλών ότι η διαδικασία διεύρυνσης της ΕΕ θα διευκόλυνε τη μετάβαση της Βοσνίας σε μια λειτουργική και υπεύθυνη δημοκρατία. Ως μέρος αυτού, τον Δεκέμβριο του 2004, τα στρατεύματα του ΝΑΤΟ αντικαταστάθηκαν από μια μικρότερη δύναμη της ΕΕ. Ωστόσο, ο στόχος να αναλάβουν οι Βόσνιοι ηγέτες την πλήρη «κυριότητα» της δημόσιας ασφάλειας, οδήγησε στη μείωση της θεσμικής υποστήριξης από την ΕΕ και τα κράτη–μέλη για την διατήρησή της. Ωστόσο, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλοι, όπως η Ιαπωνία, η Τουρκία, και το Ηνωμένο Βασίλειο, διαφώνησαν με την εξάλειψη του OHR και την πλήρη απόσυρση των στρατευμάτων, που πρότειναν η Γαλλία και η Γερμανία. Έκτοτε, ο αριθμός των στρατευμάτων της ΕΕ επί του πεδίου έχει συρρικνωθεί σταθερά, από περίπου 7.000 το 2005 σε 600 στις αρχές αυτού του έτους. Στα τέλη Φεβρουαρίου, προστέθηκαν άλλοι 500 στρατιώτες, αλλά η δύναμη παραμένει πολύ κάτω από την εντεταλμένη ισχύ της.

Με την Δύση να μην ωθεί πλέον τη μεταρρύθμιση και να μην διασφαλίζει την ασφάλεια, οι ηγέτες των εθνοτικών-εθνικιστικών κομμάτων παρενέβησαν για να καλύψουν το κενό. Ο Dodik, ο Σερβοβόσνιος ηγέτης, ηγήθηκε της προσπάθειας, αποδεκατίζοντας συστηματικά τους κρατικούς θεσμούς, ιδιαίτερα το δικαστικό σώμα, και αργότερα απειλώντας με de facto σερβική απόσχιση από την Βοσνία. Τον Δεκέμβριο του 2021, πίεσε για την απόσυρση των Σερβοβόσνιων από τον κοινό στρατό, το δικαστικό σώμα, και το φορολογικό σύστημα της Βοσνίας. Ο Dodik βρίσκεται τώρα υπό [το καθεστώς] αμερικανικών και βρετανικών κυρώσεων, συμπεριλαμβανομένων των απαγορεύσεων [έκδοσης] βίζας και του παγώματος περιουσιακών στοιχείων, λόγω των προσπαθειών του να υπονομεύσει την Συμφωνία του Ντέιτον και τη νομιμοποίηση και την λειτουργικότητα του κράτους, καθώς και για φερόμενες πράξεις διαφθοράς για προσωπικό όφελος. Παρά αυτή την καταδίκη από διεθνείς αξιωματούχους, η ρητορική του παραμένει απαράλλακτη και συνεχίζει να ζητά για τους Σέρβους της Βοσνίας να έχουν το δικό τους κράτος. Ο Dodik έχει το βλέμμα του στις γενικές εκλογές που έχουν προγραμματιστεί για τον Οκτώβριο. Στοιχηματίζει ότι μια στρατηγική καπηλείας του φόβου και πόλωσης θα φέρει τους πολιτικούς του αντιπάλους –που ήδη μειονεκτούν λόγω της εν εξελίξει θητείας του- σε ακόμη λιγότερο ανταγωνιστική θέση.

Ο Dodik έχει βρει επίσης έναν πιστό και αξιόπιστο σύμμαχο στον Covic, τον πρόεδρο της Άνω Βουλής του κοινοβουλίου της Βοσνίας και ηγέτη του κύριου εθνικιστικού κροατικού κόμματος. Ο Covic ζηλεύει σαφώς την «κάθετη εξουσία» που απολαμβάνει ο Dodik στην Δημοκρατία Σέρπσκα: το κυρίως σερβικό εκλογικό σώμα εκλέγει τον Σέρβο που είναι μέλος της βοσνιακής προεδρίας. Στην άλλη διοικητική μονάδα της χώρας, την Ομοσπονδία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, οι ψηφοφόροι μπορούν να επιλέξουν οποιονδήποτε από τους υποψηφίους που διεκδικούν τις δύο προεδρικές έδρες. Αυτό καθιστά δυσκολότερο για τον Covic να διατηρήσει την εξουσία. Θέλει μια κροατική εκδοχή αυτού που έχει ο Dodik: ένα επίσημο φέουδο στις περιοχές με κροατική πλειοψηφία. Για τον σκοπό αυτό, έχει συμπράξει με τον Dodik στην επίθεσή του εναντίον της τάξης [της Συμφωνίας] του Ντέιτον και των δομών επιβολής της, με αποκορύφωμα την πρόσφατη έκκλησή του για την «εδαφική αναδιοργάνωση» του κράτους, η οποία στην πράξη θα ισοδυναμούσε με μια εντονότερη μορφή εθνοτικής διχοτόμησης.

ΣΤΟΝ ΑΥΤΟΜΑΤΟ ΠΙΛΟΤΟ