Το Ναγκόρνο–Καραμπάχ στην σκιά της Ουκρανίας | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το Ναγκόρνο–Καραμπάχ στην σκιά της Ουκρανίας

Τι σημαίνει ο πόλεμος της Ρωσίας για την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν
Περίληψη: 

Οι αποτυχίες της Ρωσίας στην Ουκρανία έχουν περιορίσει την ικανότητά της να προβάλει ισχύ στην γειτονιά της. Η προσοχή των στρατιωτικών και διπλωματικών ηγετών έχει αποσπαστεί και οι τοπικές δυνάμεις μπορούν να αγνοήσουν ευκολότερα τις οδηγίες και τις απειλές της. Αυτοί οι περιορισμοί ίσως βοηθούν να εξηγηθεί τόσο το γιατί υπήρξε έξαρση της βίας μέσα και γύρω από το Καραμπάχ όσο και το γιατί η ΕΕ έχει υποκαταστήσει την Ρωσία ως ο κύριος μεσολαβητής μεταξύ των δύο πλευρών.

Ο THOMAS DE WAAL είναι ανώτερος συνεργάτης στο Carnegie Europe και συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War [1].

Καθώς η τρικυμία της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία διαχέεται προς το εξωτερικό, έχει αφήσει μια περιοχή ιδιαιτέρως ασταθή: τον Νότιο Καύκασο. Η ουκρανική σύγκρουση έχει παραδόξως αυξήσει την πιθανότητα τόσο για περαιτέρω μάχες όσο και για την μετά από διαπραγματεύσεις ειρήνη σε αυτή την έκταση [που βρίσκεται] μεταξύ της Κασπίας και της Μαύρης Θάλασσας. Η περιοχή ήταν ο τόπος ενός βάναυσου πολέμου, το 2020, μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν για το αμφισβητούμενο έδαφος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ —ενός θύλακα που κατοικείται από Αρμένιους εντός του Αζερμπαϊτζάν— και των όμορων περιοχών. Ο [διάρκειας] 44 ημερών πόλεμος, άφησε περίπου 7.000 νεκρούς και είδε το Αζερμπαϊτζάν να επιφέρει μια συντριπτική ήττα στην Αρμενία, αντιστρέφοντας τις εδαφικές απώλειες που είχε υποστεί στις μάχες [που έγιναν] κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1990. Ο πόλεμος άφησε επίσης ανοιχτά ζητήματα, επίμονες διαφωνίες και εντάσεις που σιγοβράζουν. Τον Μάρτιο, ακριβώς όπως η Ουκρανία χρησιμοποίησε τα τουρκικής κατασκευής drones «Bayraktar» για να απωθήσει τις ρωσικές δυνάμεις, το Αζερμπαϊτζάν χρησιμοποίησε τον ίδιο τύπο drones για να χτυπήσει τα αρμενικά στρατεύματα στο Καραμπάχ.

31052022-1.jpg

Θρηνώντας τους νεκρούς του πολέμου στο Γιερεβάν, στην Αρμενία, τον Δεκέμβριο του 2020. Artem Mikryukov / Reuters
------------------------------------------------------------------

Τώρα που η Ρωσία έχει βαλτώσει από τον πόλεμό της στην Ουκρανία, η κεντρικότητα της Ρωσίας σε οποιαδήποτε διευθέτηση αυτής της σύγκρουσης -σε αυτή που θεωρεί ως την δική της αυλή- τίθεται εν αμφιβόλω. Οι ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν βρίσκονται σε εξέλιξη υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τον Μάιο, ο Αρμένιος πρωθυπουργός, Nikol Pashinyan, και ο Αζέρος πρόεδρος, Ilham Aliyev, συναντήθηκαν στις Βρυξέλλες για συνομιλίες που ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ, περιέγραψε ως «παραγωγικές». Τα μέρη σημειώνουν πρόοδο σε δύο βασικά ζητήματα: στο άνοιγμα των μεταφορικών οδών που διασχίζουν τα κλειστά σύνορα και στην οριοθέτηση των επίσημων συνόρων μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν. Σε ένα τρίτο, στο μελλοντικό καθεστώς του αρμενικού πληθυσμού του Καραμπάχ, το βασικό ζήτημα της σύγκρουσης από το 1988 και μετά, οι έντονες αντιπαραθέσεις συνεχίζονται ακόμη και για τους όρους της συζήτησης.

Η σκιά του πολέμου στην Ουκρανία επικρέμεται σε αυτές τις διαπραγματεύσεις. Το Κρεμλίνο συνέβαλε στην σφυρηλάτηση μιας συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός τον Νοέμβριο του 2020, υπό την οποία ανέπτυξε μια ειρηνευτική δύναμη στο Καραμπάχ. Η Ρωσία είναι ο στενότερος στρατιωτικός και οικονομικός σύμμαχος της Αρμενίας και υπέγραψε επίσης μια συμφωνία συνεργασίας με το Αζερμπαϊτζάν, δύο ημέρες πριν από την εισβολή στην Ουκρανία, δηλώνοντας την φιλία της και υποσχόμενη μια βαθύτερη οικονομική συνεργασία. Τώρα, ωστόσο, οι αποτυχίες της στην Ουκρανία έχουν περιορίσει την ικανότητα της Ρωσίας να προβάλει ισχύ στην γειτονιά της. Η προσοχή των στρατιωτικών και διπλωματικών ηγετών έχει αποσπαστεί και οι τοπικές δυνάμεις μπορούν να αγνοήσουν ευκολότερα τις οδηγίες και τις απειλές της. Αυτοί οι περιορισμοί ίσως βοηθούν να εξηγηθεί τόσο το γιατί υπήρξε έξαρση της βίας μέσα και γύρω από το Καραμπάχ όσο και το γιατί η ΕΕ έχει υποκαταστήσει την Ρωσία ως ο κύριος μεσολαβητής μεταξύ των δύο πλευρών. Ο εξασθενημένος ρωσικός ρόλος έχει προκαλέσει αστάθεια, αλλά δίνει επίσης στην Αρμενία και στο Αζερμπαϊτζάν μια ευκαιρία, εάν θελήσουν να την αδράξουν, να εργαστούν προς μια οριστική και ιστορική ειρηνευτική διευθέτηση.

ΜΙΑ ΘΕΣΗ ΙΣΧΥΟΣ

Η πλάστιγγα έχει γύρει αποφασιστικά υπέρ του Αζερμπαϊτζάν, σε αυτήν την τριαντακονταετή σύγκρουση. Το 1994, οι Αρμένιοι κέρδισαν μια στρατιωτική νίκη στον πρώτο πόλεμο με το Αζερμπαϊτζάν, μετά τον οποίο όχι μόνο κατείχαν το Καραμπάχ, αλλά κατέλαβαν εν μέρει ή εξ ολοκλήρου τα επτά αζερικά διοικητικά διαμερίσματα γύρω από τον θύλακα, έχοντας εκδιώξει περισσότερους από μισό εκατομμύριο ανθρώπους που ζούσαν εκεί. Το 2020, οι Αζέροι ανακατέλαβαν αυτά τα επτά διοικητικά διαμερίσματα και κατέλαβαν περίπου το ένα τρίτο του εδάφους του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, εξωθώντας τουλάχιστον 20.000 Αρμένιους. Είναι οι Αρμένιοι του Καραμπάχ που πλέον αισθάνονται απειλούμενοι, ανησυχώντας ότι αν δεν υπήρχε η ρωσική ειρηνευτική δύναμη, θα υποχρεώνονταν να εγκαταλείψουν εντελώς τα σπίτια τους.

Τον Μάρτιο, οι εντάσεις και η βία αυξήθηκαν ξανά. Ο αγωγός φυσικού αερίου από την Αρμενία στο Καραμπάχ αποκόπηκε, διαταράσσοντας τον εφοδιασμό και αφήνοντας τους Αρμένιους του Καραμπάχ χωρίς θέρμανση σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες. Οι Αρμένιοι ισχυρίστηκαν ότι το Αζερμπαϊτζάν ενήργησε κακόβουλα με το να αποκόψει τον αγωγό, ενώ οι Αζέροι αρνήθηκαν ως επί το πλείστον να σχολιάσουν. Την ίδια στιγμή, οι αζερικές δυνάμεις έστηναν μεγάφωνα έξω από αρμενικά χωριά και έπαιζαν τον εθνικό ύμνο του Αζερμπαϊτζάν και εκφοβιστικά μηνύματα στην αρμενική γλώσσα, λέγοντας στους κατοίκους να ετοιμάσουν τις βαλίτσες τους και να φύγουν. Στην συνέχεια, οι Αζέροι στρατιώτες αψήφησαν τις ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις και παρέλασαν στο αρμενικό χωριό Parukh. Οι τοπικές αρμενικές δυνάμεις προσπάθησαν να απωθήσουν τους Αζέρους από το ύψωμα πάνω από το χωριό, αλλά οι Αζέροι απάντησαν αναπτύσσοντας τα τρομακτικά τουρκικά drones Bayraktar που τους είχαν βοηθήσει να κερδίσουν τον πόλεμο του 2020, σκοτώνοντας τουλάχιστον τρεις Αρμένιους στρατιώτες.