Η «ενεργητική αντίσταση» του Ιράν

Η στρατηγική της «ενεργητικής αντίστασης» εγκαινιάστηκε τον Μάιο του 2019 [4] με εντολή του Ανώτατου Ηγέτη της χώρας, Αλί Χαμενεΐ [5], δηλαδή ακριβώς έναν χρόνο μετά την αποχώρηση της διοικήσεως Ντόναλντ Τραμπ από την διεθνή συμφωνία για τον περιορισμό του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος. Εν ολίγοις, η ανωτέρω πολιτική διαδέχθηκε μια περίοδο ενός έτους (Μάιος 2018 – Μάιος 2019), κατά την οποία το Ιράν επέδειξε στρατηγική υπομονή [6], ήτοι τήρησε απαρέγκλιτα την συμφωνία παρά τη μονομερή έξοδο των ΗΠΑ και ταυτόχρονα ανέμενε από τα ευρωπαϊκά συμβαλλόμενα μέρη της να προασπίσουν (από τις αμερικανικές κυρώσεις) τα απορρέοντα από την συμφωνία οφέλη του. Όμως, τον Μάιο του 2019, καθώς το Ιράν έκρινε ότι οι ενέργειες της Γαλλίας, του Ηνωμένου Βασιλείου, και της Γερμανίας ήταν ανεπαρκείς για να εξασφαλισθεί η χωρίς προβλήματα εξαγωγή του πετρελαίου του στις διεθνείς αγορές, άρχισε να ακολουθεί μια πιο επιθετική πορεία, την στρατηγική της «ενεργητικής αντίστασης», που αποτελούσε μια δυναμική απάντηση-αντεπίθεση στην πολιτική της «μέγιστης πίεσης» του τότε Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ [7], η οποία είχε ως στόχο να εξαναγκάσει το Ιράν –μέσω μιας πρωτοφανούς, σε έκταση, επιβολής σκληρών κυρώσεων– να έλθει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για την αναθεώρηση της διεθνούς συμφωνίας για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, ούτως ώστε να συμπεριληφθεί στην τελευταία το ιρανικό πυραυλικό πρόγραμμα κι η ιρανική περιφερειακή δραστηριότητα, κάτι όμως που το Ιράν ηρνείτο κατηγορηματικά να αποδεχθεί.

Ως εκ τούτου, με αφετηρία την ανωτέρω ημερομηνία το Ιράν άρχισε βαθμηδόν να μειώνει τις προβλεπόμενες από την συμφωνία υποχρεώσεις του, αναπτύσσοντας με ταχύτατους ρυθμούς το πυρηνικό του πρόγραμμα, με αποτέλεσμα να φτάσει στο σημείο να εμπλουτίζει ουράνιο στο επίπεδο του 60% [8]. Θεωρούσε ότι τοιουτοτρόπως δημιουργούσε μια έντονη πίεση προς όλες τις ενδιαφερόμενες πλευρές, ούτως ώστε να κινητοποιηθούν για την πρακτική αναβίωση της συμφωνίας. Παράλληλα, το Ιράν προσπάθησε με πιο ενεργό τρόπο να παρακάμπτει και να υποσκάπτει τις αμερικανικές κυρώσεις, προκειμένου να μπορέσει να πουλήσει το πετρέλαιό του και να επαναπατρίσει τα παγωμένα στο εξωτερικό πετροδολάριά του. Σε αυτό το πλαίσιο, άρχισε να λαμβάνει χοντροκομμένα μέτρα ακόμη και κατά τρίτων κρατών που συμμορφώνονταν με τις αμερικανικές κυρώσεις ή λάμβαναν γενικότερα μέτρα εναντίον του. Ενδεικτικά, στις 20 Ιουνίου 2019 η αεροδιαστημική υπηρεσία των Φρουρών της Επανάστασης κατέρριψε με πύραυλο ένα αμερικανικό μη επανδρωμένο αεροσκάφος που βρισκόταν κατά τους ιρανικούς ισχυρισμούς στον ιρανικό εναέριο χώρο [9]. Οι ΗΠΑ, αν και υποστήριξαν ότι το αεροσκάφος τους βρισκόταν στον διεθνή εναέριο χώρο, απείχαν από το να κάνουν ένα ανταποδοτικό πλήγμα. Το Ιράν ερμήνευσε το εν λόγω περιστατικό αφενός ως μεγάλη επιτυχία της «ενεργητικής αντίστασης», και αφετέρου ως ένδειξη αδυναμίας των ΗΠΑ.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα περιστατικό που εκτυλίχθηκε τον Ιούλιο-Σεπτέμβριο του 2019, καθότι εμφανίζει πολλές ομοιότητες με την τρέχουσα υπόθεση των δύο κατασχεθέντων ελληνικών πλοίων. Ειδικότερα, στις 4 Ιουλίου Βρετανοί πεζοναύτες κατάσχεσαν το ιρανικό πετρελαιοφόρο Grace 1 (μετέπειτα Adrian Darya 1) στα ανοικτά του Γιβραλτάρ, το οποίο αποτελεί βρετανικό υπερπόντιο έδαφος, καθότι υπήρχε η υποψία ότι, κατά παράβαση των ευρωπαϊκών κυρώσεων, σκόπευε να μεταφέρει ιρανικό πετρέλαιο στο καθεστώς Άσαντ [10]. Το Ιράν απάντησε 15 μέρες αργότερα, συλλαμβάνοντας ως αντίποινα το υπό βρετανική σημαία δεξαμενόπλοιο Stena Impero σε διεθνή ύδατα στα στενά του Ορμούζ [11]. Μάλιστα, όπως ακριβώς και στην περίπτωση της Ελλάδας, το αμερικανικό Υπουργείο Δικαιοσύνης απηύθυνε αίτημα στις τοπικές Αρχές για την παράδοση του ιρανικού πετρελαίου (και πλοίου) στις ΗΠΑ [12]. Ωστόσο, αντίθετα με το Πρωτοδικείο της Χαλκίδας, το Ανώτατο Δικαστήριο του Γιβραλτάρ εξέδωσε απόφαση απελευθέρωσης του ιρανικού πλοίου στις 15 Αυγούστου [13], με τις τοπικές Αρχές να απορρίπτουν το αίτημα των ΗΠΑ, λέγοντας ότι δεν έχουν υποχρέωση να συμμορφωθούν με τις αμερικανικές κυρώσεις παρά μόνο με τις ευρωπαϊκές [14]. Το Ιράν απελευθέρωσε το Stena Impero ενάμισι μήνα αργότερα, στις 27 Σεπτεμβρίου 2019, αφού πρώτα το Adryan Darya 1 (πρώην Grace 1) –πλέον απελευθερωμένο– παρέδωσε τελικώς το ιρανικό πετρέλαιο στην Συρία [15], αθετώντας δηλαδή τις σχετικές διαβεβαιώσεις περί του αντίθετου που είχε παράσχει η Τεχεράνη στις αρχές του Γιβραλτάρ, κι άρα τις ευρωπαϊκές κυρώσεις. Το Ιράν παρουσίασε στο εσωτερικό της χώρας το συμβάν ως μια επιτυχία της «ενεργητικής αντίστασης», που όχι μόνο μετέτρεψε ένα αρχικό μειονέκτημα σε απόλυτο πλεονέκτημα, αλλά επιπρόσθετα ξεγέλασε την απέναντι πλευρά.

Ένα ακόμη περιστατικό που είναι ενδεικτικό του ιρανικού τρόπου δράσης έλαβε χώρα στις 4 Ιανουαρίου 2021, όταν δηλαδή το Ιράν κατέλαβε ένα υπό νοτιοκορεατική σημαία δεξαμενόπλοιο στον Περσικό Κόλπο με σκοπό να εξαναγκάσει την Σεούλ να απελευθερώσει 7 δισεκατομμύρια σε πετροδολάρια που ανήκαν στο Ιράν, τα οποία η Νότια Κορέα είχε παγώσει συμμορφούμενη προς τις αμερικανικές κυρώσεις. Το πλοίο απελευθερώθηκε μετά από τρεις μήνες διαπραγματεύσεων, αφού δηλαδή το Ιράν ήρθε με τη Νότια Κορέα σε κάποιου είδους διακανονισμό για τα παγωμένα κεφάλαια [16].