Η αυταρχική στροφή της Δυτικής Αφρικής

Στις 5 Σεπτεμβρίου 2021, ένας 41χρονος συνταγματάρχης των ειδικών δυνάμεων της Γουινέας βγήκε στο ραδιόφωνο για να ανακοινώσει ότι ο πρόεδρος Alpha Condé είχε συλληφθεί και το σύνταγμα είχε καταλυθεί. Ο συνταγματάρχης, Mamady Doumbouya, είπε ότι ο ίδιος και οι συν-πραξικοπηματίες του εκπλήρωναν το καθήκον τους να «σώσουν την χώρα». Καθώς μιλούσε, μια φωτογραφία του ατημέλητου 83χρονου Condé – καμπουριασμένου σε έναν καναπέ, περιτριγυρισμένου από αυτούς που τον αιχμαλώτισαν - έγινε viral στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, εμπνέοντας ένα meme καθώς νεαροί από τη Γουινέα αναπαρέστησαν με χιούμορ την σκηνή.

Ο αντισυνταγματάρχης Paul-Henn Sandaogo Damiba ορκίζεται ως πρόεδρος της Μπουρκίνα Φάσο στην Ουαγκαντούγκου, τον Μάρτιο του 2022. Anne Mimault / Reuters
-------------------------------------------

Τα τελευταία δύο χρόνια, τα ίδια τα πραξικοπήματα φαίνεται να έχουν γίνει viral στην Δυτική Αφρική, επιταχύνοντας μια ήδη ανησυχητική τάση προς τον αυταρχισμό. Στην περιοχή έχουν σημειωθεί τέσσερα επιτυχημένα πραξικοπήματα (ένα στη Μπουρκίνα Φάσο και δύο στο Μάλι [1], εκτός από αυτό στην Γουινέα) και δύο ανεπιτυχείς απόπειρες πραξικοπήματος (στην Γουινέα-Μπισάου και στον Νίγηρα). Επίσης, τρεις δημοκρατικά εκλεγμένοι πρόεδροι έχουν αψηφήσει τα συνταγματικά όρια της θητείας για να κερδίσουν τρίτη θητεία: ο Faure Gnassingbé του Τόγκο, ο Alassane Ouattara της Ακτής Ελεφαντοστού και ο Condé, πριν από την εκδίωξη του το 2021.

Άλλοι Δυτικοαφρικανοί ηγέτες χρησιμοποιούν πιο διακριτικά μέσα για να διαβρώσουν την δημοκρατία, αποδυναμώνοντας τους θεσμικούς ελέγχους στην εξουσία τους και παρενοχλώντας την πολιτική αντιπολίτευση. Το αποτέλεσμα είναι η σταθερή μείωση της υγείας των δημοκρατικών θεσμών σε ολόκληρη την περιοχή. Αλλά υπάρχει καλός λόγος να πιστεύουμε ότι οι Δυτικοαφρικανοί —και ιδιαιτέρως η νεολαία— δεν θα αφήσουν το δημοκρατικό τους πείραμα να πεθάνει χωρίς να πολεμήσουν. Ήδη, αναδύεται μια αντίσταση που αξιοποιεί την τεχνολογία, την κουλτούρα και τις λαϊκές διαδηλώσεις για να αποδώσει τις ευθύνες στις κυβερνήσεις. Οι νέοι [2] που ηγούνται αυτής της επίθεσης —όχι οι στρατιωτικοί όπως ο Doumbouya— είναι οι πραγματικοί σωτήρες της περιοχής.

ΕΚΠΕΣΟΝΤΕΣ ΑΣΤΕΡΕΣ

Για τα πρώτα 15 χρόνια αυτού του αιώνα, η Δυτική Αφρική τα πήγαινε καλά, όσον αφορά την δημοκρατία. Την δεκαετία του 1990 [3], κατά την διάρκεια του αποκαλούμενου τρίτου κύματος εκδημοκρατισμού, πολλές από τις χώρες της περιοχής είχαν ξεκινήσει δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις. Ακολουθώντας το αρχικό παράδειγμα του Μπενίν, τα περισσότερα μέλη της Οικονομικής Κοινότητας των Δυτικοαφρικανικών Κρατών (Economic Community of West African States, ECOWAS), του κύριου περιφερειακού μπλοκ, υιοθέτησαν λίγο – πολύ δημοκρατικά συντάγματα, με διακηρύξεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κάποια διάκριση εξουσιών. Αναβίωσαν επίσης τα εθνικά νομοθετικά σώματα τους, επέτρεψαν τις ανταγωνιστικές πολυκομματικές εκλογές, μείωσαν τα κρατικά μονοπώλια στα media και τις τηλεπικοινωνίες, χαλάρωσαν την λογοκρισία και διεύρυναν την ελευθερία του συνέρχεσθαι, επιτρέποντας στα κόμματα της αντιπολίτευσης και στις ομάδες της κοινωνίας των πολιτών να ακμάσουν. Έως το 2010, η περιοχή είχε γίνει πρωτοπόρος της αφρικανικής δημοκρατικής διακυβέρνησης και η κάλπη φαινόταν σταθερά θεμελιωμένη ως ο μόνος νομιμοποιημένος μηχανισμός επιλογής πολιτικών ηγετών.

Ο εκδημοκρατισμός [4] έφερε την ειρήνη σε κάποια από τα προβληματικά σημεία της περιοχής. Οι ηγέτες της Δυτικής Αφρικής συνασπίστηκαν για να τερματίσουν τους μακροχρόνιους εμφύλιους πολέμους της Λιβερίας και της Σιέρα Λεόνε και να αποκαταστήσουν την δημοκρατική τάξη στην Μπουρκίνα Φάσο, στην Ακτή Ελεφαντοστού και στο Μάλι. Η ECOWAS υιοθέτησε και επέβαλε πρωτόκολλα που απαγόρευαν τα στρατιωτικά πραξικοπήματα και άλλες αντισυνταγματικές αρπαγές της εξουσίας και, το 2015, έφτασε κοντά στο να καταστήσει ως περιφερειακή προδιαγραφή τα όρια της προεδρικής θητείας. Η σταθερότητα, η ειρήνη και η υλική πρόοδος συνέβαλαν όλα μαζί στο αφήγημα «η Αφρική ανεβαίνει» που επικράτησε κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου.

Αυτό το αισιόδοξο αφήγημα έχει κλονιστεί [5] τα τελευταία πέντε χρόνια. Τα στρατιωτικά πραξικοπήματα όχι μόνο έχουν επιστρέψει δυναμικά, αλλά κάποιες από τις καλύτερες δημοκρατίες της Δυτικής Αφρικής έχουν ξεκινήσει επίσης να τείνουν προς μια ανησυχητική κατεύθυνση. Στο Μπενίν, ο Πρόεδρος Patrice Talon απαγόρευσε στα κόμματα της αντιπολίτευσης να υποβάλουν υποψηφίους στις βουλευτικές εκλογές του 2019 και επέβαλε σχεδόν καθολική «συσκότιση» (blackout) στα media κατά την διάρκεια των προεδρικών εκλογών του 2021. Έχει επίσης αποξηλώσει συστηματικά τους θεσμικούς ελέγχους, ωθώντας τη [ΜΚΟ] Freedom House, η οποία είχε κατατάξει το Μπενίν ως «ελεύθερο» από την αρχή της πολιτικής του μετάβασης στις αρχές της δεκαετίας του 1990, να υποβιβάσει την χώρα σε «εν μέρει ελεύθερη».