Secure Connection

Η ανησυχητική επιστροφή της «πέμπτης φάλαγγας»

Πώς οι εσωτερικοί εχθροί —πραγματικοί και φανταστικοί— επηρεάζουν την γεωπολιτική

05/09/2022

Περίληψη Κειμένου και Βιογραφικό Συγγραφέα

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια αξιοσημείωτη ενίσχυση της ρητορικής σχετικά με εξωτερικά υποστηριζόμενους εσωτερικούς εχθρούς σε όλο τον κόσμο. Αυτή η άνοδος σχετίζεται με πολλούς συγκλίνοντες παράγοντες: αυξανόμενη γεωπολιτική αστάθεια, εξάπλωση του εθνικισμού, η εκλογική επιτυχία λαϊκιστικών και εθνικιστικών , αλλά και η ευρεία χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Όσο αυτές οι τάσεις επιμένουν, η εστίαση της προσοχής σε εξωτερικά υποστηριζόμενους «εσωτερικούς εχθρούς» θα εντείνεται.

Ο HARRIS MYLONAS (Χάρης Μυλωνάς) είναι αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων στο Elliott School of International Affairs του Πανεπιστημίου George Washington και διευθυντής σύνταξης στο ακαδημαϊκό περιοδικό Nationalities Papers.
Ο SCOTT RADNITZ είναι καθηγητής Ρωσικών και Ευρασιατικών Σπουδών στην έδρα Herbert J. Ellison στο Jackson School of International Studies του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον. Από το 2022 έως το 2023, είναι υπότροφος Jean Monnet στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο στην Φλωρεντία της Ιταλίας.
Είναι οι συνεπιμελητές του βιβλίου με τίτλο Enemies Within: The Global Politics of Fifth Columns [1].

Εμφάνιση άρθρου σε περισσότερες σελίδες

Συνδεθείτε ή Εγγραφείτε για να γράψετε το σχόλιο σας. Εγγραφείτε στο newsletter για να λαμβάνετε ενημέρωση από το ForeignAffairs.gr.

Στον απόηχο της εισβολής της στην Ουκρανία, η ρωσική κυβέρνηση διεξήγαγε μεγάλης κλίμακας καταστολή εναντίον πολιτών που θεωρήθηκαν ότι αντιτίθενται στον πόλεμο. Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, κατέστησε σαφείς τις προθέσεις του σε μια ομιλία του τον Μάρτιο, προειδοποιώντας ότι η Δύση «θα προσπαθήσει να ποντάρει στην λεγόμενη πέμπτη φάλαγγα, στους προδότες -σε αυτούς που κερδίζουν τα χρήματά τους εδώ, αλλά ζουν εκεί. Ζουν, όχι με την γεωγραφική έννοια, αλλά με την έννοια των σκέψεών τους, τη δουλική τους σκέψη».

Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, συναντά τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο Σότσι της Ρωσίας, τον Αύγουστο του 2022. Handout / Reuters
---------------------------------------------------

Η ρητορική [2] του Πούτιν έχει μεταφραστεί σε επίσημη πολιτική: αντιφρονούντες και Ρώσοι με ανεξάρτητο πνεύμα έχουν κατηγορηθεί ότι προωθούν τα Δυτικά συμφέροντα και εργάζονται για να υπονομεύσουν την Ρωσία εκ των έσω. Σε μερικούς έχουν επιβληθεί πρόστιμα, φυλακίσεις, ή βασανιστήρια. Αυτή η εκστρατεία ενάντια στους υποτιθέμενους προδότες έχει οργανωθεί όχι μόνο από τους πράκτορες του Κρεμλίνου αλλά και από απλούς πολίτες που πιστεύουν ότι ενεργούν πατριωτικά καταδίδοντας γείτονες και συναδέλφους τους. Πρόκειται για μια στρατηγική που υιοθετούν ηγέτες όλο και περισσότερων χωρών: εντοπίζουν και δυσφημούν εγχώριες ομάδες που υποτίθεται ότι συνεργάζονται με εξωτερικούς εχθρούς για να υπονομεύσουν το εθνικό συμφέρον, και έπειτα παρασύρουν την κοινή γνώμη να τις στοχοποιήσει. Ενεργώντας έτσι, αυτοί οι ηγέτες εκμεταλλεύονται προϋπάρχουσες προκαταλήψεις, φόβους για την εθνική ασφάλεια και γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς για να αποδυναμώσουν εσωτερικούς πολιτικούς αντιπάλους τους και να ενισχύσουν την συνοχή του «μπλοκ» που τους υποστηρίζει.

Αν και ο όρος «πέμπτη φάλαγγα» επινοήθηκε μόλις την δεκαετία του 1930, η πρακτική του εντοπισμού και της στοχοποίησης τέτοιων απειλών είναι πολύ παλαιότερο φαινόμενο και αναμφισβήτητα προϋπάρχει του εθνικού κράτους. Ιστορικά, οι κυβερνήσεις αντιμετώπιζαν κυρίως μυστικά τις πέμπτες φάλαγγες αντί να διαλαλούν την παρουσία τους για πολιτικό κέρδος. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, παρατηρείται μια αξιοσημείωτη ενίσχυση της ρητορικής σχετικά με εξωτερικά υποστηριζόμενους εσωτερικούς εχθρούς σε όλο τον κόσμο. Αυτή η άνοδος σχετίζεται με πολλούς συγκλίνοντες παράγοντες: αυξανόμενη γεωπολιτική αστάθεια, η οποία αυξάνει την πιθανότητα οι χώρες να αναμειχθούν στις εσωτερικές υποθέσεις των αντιπάλων τους˙ εξάπλωση του εθνικισμού [3] ως κυρίαρχης ιδεολογίας, η οποία ενισχύει την απήχηση των ισχυρισμών περί πέμπτης φάλαγγας˙ η εκλογική επιτυχία λαϊκιστικών και εθνικιστικών κινημάτων που συχνά διασπείρουν τέτοιες ανησυχίες˙ αλλά και η ευρεία χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, που διευκολύνει την ταχεία διάδοση της ρητορικής περί πέμπτης φάλαγγας. Όσο αυτές οι τάσεις επιμένουν, η εστίαση της προσοχής σε εξωτερικά υποστηριζόμενους «εσωτερικούς εχθρούς» θα εντείνεται. Το κυνήγι της πέμπτης φάλαγγας, πραγματικής ή φανταστικής, θα συνεχίσει να διαμορφώνει όχι μόνο την εσωτερική πολιτική πολλών χωρών αλλά και τις σχέσεις μεταξύ τους καθώς ανταγωνίζονται για επικράτησή τους στην διεθνή σκηνή.

ΡΙΖΩΜΕΝΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η υποψία ότι ορισμένοι πολίτες υπονομεύουν το εθνικό συμφέρον είναι πιθανό να προέρχεται από μια ιδεολογία όπως αυτή του Πούτιν [4] ή από μια εθνοτική, πολιτιστική, ή θρησκευτική ταυτότητα που προσδιορίζει μια ομάδα ως διαφορετική από την εθνική πλειοψηφία και έτσι, ως ύποπτη. Το ποιο από αυτά τα κριτήρια προέχει κάθε φορά εξαρτάται από τα διακυβεύματα και την γεωπολιτική δυναμική της εποχής.

Στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα που οι αυτοκρατορίες βρίσκονταν υπό κατάρρευση, το ενδιαφέρον επικεντρωνόταν σε εθνοτικά προσδιορισμένες πέμπτες φάλαγγες. Οι ηγέτες που συμμετείχαν στην εθνοδόμηση αναδυόμενων κρατών δυσφημούσαν ορισμένες ομάδες, αναφερόμενοι συχνά σε αυτές ως «εθνικές μειονότητες», και εξήγγειλαν πολιτικές αποκλεισμού σε πραγματικές ή πιθανές πέμπτες φάλαγγες. Προέκυψαν, λοιπόν, εκστρατείες εθνοκάθαρσης και αναγκαστικής ανταλλαγής πληθυσμών, συμπεριλαμβανομένης της γενοκτονίας των Αρμενίων την δεκαετία του 1910.

Κατά την διάρκεια εκείνης της περιόδου ο πόλεμος και οι απειλές για την εδαφική ακεραιότητα αύξησαν τις ανησυχίες για εθνοτικά προσδιορισμένες πέμπτες φάλαγγες. Ο Σοβιετικός ηγέτης, Ιωσήφ Στάλιν, ενορχήστρωσε την εκτόπιση ολόκληρων εθνοτικών πληθυσμών -συμπεριλαμβανομένων των Τσετσένων, των Τατάρων της Κριμαίας, των Ινγκούσων, και των Μεσκετιανών Τούρκων- υποτίθεται για να τιμωρήσει [5] όσους, σύμφωνα με τα λόγια του αρχηγού της μυστικής αστυνομίας του, «πρόδωσαν την Πατρίδα, πέρασαν στο πλευρό των φασιστών κατακτητών, [και] εντάχθηκαν στις τάξεις των σαμποτέρ και των κατασκόπων». Μετά την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ, η κυβέρνηση των ΗΠΑ προχώρησε στον εγκλεισμό εκατό χιλιάδων Ιαπωνοαμερικανών, παρά το γεγονός ότι οι αναφορές των μυστικών υπηρεσιών εκείνης της εποχής δεν βρήκαν αξιόπιστα στοιχεία για μεγάλης κλίμακας κατασκοπεία ή δολιοφθορά.

Με την εξάπλωση του κομμουνισμού και την εντατικοποίηση του ανταγωνισμού στα πλαίσια του Ψυχρού Πολέμου, οι εθνοτικά προσδιορισμένες πέμπτες φάλαγγες έδωσαν την θέση τους σε ιδεολογικά προσδιορισμένες. Στην Σοβιετική Ένωση, η οποία τελούσε υπό τον φόβο της «καπιταλιστικής περικύκλωσης», ο Στάλιν προειδοποίησε [6] ότι οι Δυτικοί αντίπαλοί του ενεργούσαν μέσω «καταστροφέων, κατασκόπων, σαμποτέρ, και δολοφόνων». Στις Ηνωμένες Πολιτείες, δεξιοί πολιτικοί κατηγόρησαν δημόσιους λειτουργούς ότι ήταν κρυφοί υποστηρικτές του κομμουνισμού και της Σοβιετικής Ένωσης. Η Επιτροπή Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων της Βουλής, αν και αρχικά δημιουργήθηκε για να υπερασπιστεί [την χώρα] απέναντι στη ναζιστική διείσδυση, αναγεννήθηκε χάρη σε έρευνες για υποτιθέμενες κομμουνιστικές συμπάθειες δημοσίων υπαλλήλων, αριστερών ακτιβιστών, και διανοουμένων. Οι όρκοι πίστης για τους δημόσιους υπαλλήλους εδραίωσαν στο μυαλό του μέσου Αμερικανού την απειλή που έθεταν οι πέμπτες φάλαγγες για την εθνική ενότητα.

Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου [7], η επικέντρωση στην ιδεολογία ως βάση για τις κατηγορίες περί πέμπτης φάλαγγας μειώθηκε και αντικαταστάθηκε από την ανανεωμένη ανησυχία για την εθνοτική και εθνική αφοσίωση πληθυσμών. Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και της Γιουγκοσλαβίας άφησε εθνοτικές μειονότητες εγκλωβισμένες στα πλαίσια προσπαθειών εθνικών πλειοψηφιών να εδραιώσουν τα «δικά τους» εθνικά κράτη. Ανάμεσά τους ήταν οι ρωσόφωνοι πληθυσμοί των μετασοβιετικών κρατών, οι οποίοι προκαλούσαν φόβους ως πιθανή προμετωπίδα για ρωσικούς αλυτρωτικούς σχεδιασμούς. Οι Σέρβοι της Κράινα στην Κροατία αντιμετωπίστηκαν με βάση την εθνικότητά τους με παρόμοιο τρόπο, ως συμπαθούντες πεμπτοφαλαγγίτες του Σέρβου ηγέτη, Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, παρόλο που οι περισσότεροι από αυτούς δεν συμμερίζονταν τις απόψεις του εκείνη την εποχή.

Αυτή η φάση της εθνοτικά προσδιορισμένης ρητορικής περί πέμπτης φάλαγγας ήταν επίσης φανερή στην Ασία. Αφότου οι Ουιγούροι διαδηλωτές απαίτησαν την διακοπή της μαζικής μετανάστευσης των Κινέζων Χαν στην επαρχία Σιντζιάνγκ το 1990, η Κίνα [8] κατέστειλε τις διαδηλώσεις και άρχισε να παρουσιάζει τους Ουιγούρους ως εθνοτική και θρησκευτική απειλή για το Κινεζικό έθνος. Αυτό το μοτίβο έχει επιβιώσει μέχρι σήμερα, καθώς η Κίνα παρουσιάζει την πολιτική βία στην Σιντζιάνγκ ως προϊόν ανατρεπτικής διείσδυσης από διεθνικά τζιχαντιστικά δίκτυα.

ΑΣΤΑΘΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΕΙΣΔΥΣΗ

Σήμερα, η ρητορική περί πέμπτης φάλαγγας είναι πανταχού παρούσα. Το τέλος της «μονοπολικής στιγμής» που βίωσαν οι Ηνωμένες Πολιτείες [9], σε συνδυασμό με τις αυξανόμενες φιλοδοξίες των αναθεωρητικών κρατών, έχουν αυξήσει την γεωπολιτική αστάθεια. Η Ρωσία υπήρξε βασική πηγή αυτής της αστάθειας, εισβάλλοντας στην Γεωργία το 2008 και στην Ουκρανία δύο φορές, φαινομενικά για λογαριασμό ρωσόφωνων αυτονομιστών ή υποτιθέμενα καταπιεσμένων πληθυσμών. Άλλες περιφερειακές δυνάμεις, όπως η Βραζιλία, η Κίνα, η Ινδία, το Ιράν, η Ιαπωνία, η Σαουδική Αραβία, η Νότια Αφρική, και η Τουρκία προσπάθησαν επίσης να ασκήσουν επιρροή σε γεωπολιτικά ασταθείς περιοχές του πλανήτη.

Πολλές φορές, μια χώρα θα υποστηρίξει [10] μια φιλική εθνική ή εθνοτική ομάδα εντός γειτονικής της χώρας, η οποία αποσκοπεί σε αυτοδιάθεση ή αυτονομία. Σε απάντηση, οι πολιτικοί στην χώρα που στοχοποιείται ενδέχεται να επικεντρωθούν στους δεσμούς μεταξύ αυτών των υποτιθέμενων πέμπτων φαλαγγών και των ξένων υποστηρικτών τους, επιδιώκοντας έτσι να κινητοποιήσουν υπέρ των σκοπών τους την εθνική πλειοψηφία. Αυτή η δυναμική ήταν εμφανής στις αμφιλεγόμενες πολιτικές που ακολουθήθηκαν απέναντι στην πραγματική ή ενδεχόμενη υποστήριξη των Χούθι της Υεμένης από το Ιράν, την υποστήριξη των Σουνιτών μαχητών της Συρίας από τη Σαουδική Αραβία και την υποστήριξη «μονάδων πέμπτης φάλαγγας» στην Ταϊβάν από την Κίνα.

Περιφερειακές δυνάμεις χρησιμοποιούν τέτοιες πρακτικές για να αναπτύξουν την τοπική υποστήριξη σε στρατηγικά σημαντικές χώρες. Δυτικοί πολιτικοί έχουν κατηγορήσει την Ρωσία ότι υποστηρίζει ιδεολογικούς συμμάχους της σε πολλά δημοκρατικά κράτη και την Κίνα ότι εξαγοράζει την υποστήριξη πολιτικών στην Αυστραλία, τον Καναδά, και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Νωρίτερα φέτος, ο διευθυντής του FBI των ΗΠΑ, Christopher Wray, προειδοποίησε ότι εκλεγμένοι αξιωματούχοι στις Ηνωμένες Πολιτείες που έχουν ταχθεί υπέρ της Κίνας «θα κληθούν να στηρίξουν τις θέσεις του Πεκίνου όταν η ισχύς και η επιρροή της αυξηθεί». Τα κράτη που υποστηρίζουν το status quo, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, υιοθετούν παρόμοιες πρακτικές υποστηρίζοντας φιλοδυτικά κινήματα σε όλο τον κόσμο.

ΜΙΑ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΑΪΚΙΣΤΕΣ

Αρκετοί ηγέτες έχουν επίσης χρησιμοποιήσει εκκλήσεις περί πέμπτης φάλαγγας για να ωφεληθούν από τον αυξανόμενο εγχώριο εθνικισμό. Δεξιοί πολιτικοί συχνά δίνουν έμφαση σε εθνοτικές και πολιτισμικές διαφορές, επισείοντας την έλλειψη εθνικής αφοσίωσης συγκεκριμένων εγχώριων ομάδων ως εφαλτήριο για λαϊκιστικά πολιτικά κινήματα. Ο Ούγγρος πρωθυπουργός, Βίκτορ Όρμπαν [11], ακολούθησε παραδειγματικά αυτή τη στρατηγική όταν φωτογράφισε τον χρηματοδότη και φιλάνθρωπο Τζορτζ Σόρος [12] ως αρχηγό μιας πέμπτης φάλαγγας με μια καμπάνια που χρησιμοποίησε αντισημιτικά στερεότυπα. Άλλοι ακροδεξιοί πολιτικοί και κόμματα στην Ευρώπη έχουν στοχοποιήσει Μουσουλμάνους πολίτες ως απειλή για τον χριστιανικό πολιτισμό, ενώ συντηρητικοί πολιτικοί στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν χρησιμοποιήσει παρόμοια ρητορική σε σχέση με τους Αμερικανούς Μουσουλμάνους. Οι λαϊκιστικές εκκλήσεις που θεωρήθηκαν εκλογικά επιτυχημένες σε μια χώρα υιοθετήθηκαν από πολιτικούς σε άλλες, για να ανταποκριθούν σε παρόμοια αντι-ελιτιστικά αισθήματα και πολιτισμικές δυσαρέσκειες.

Πέρα από ιδεολογικά και εθνοτικά κριτήρια, η ρητορική της πέμπτης φάλαγγας στοχοποιεί και ομάδες στη βάση νέων μορφών διαφοροποίησης. Η ομοφυλοφιλία συνδέεται όλο και περισσότερο με την διαδικασία διείσδυσης των Δυτικών αξιών, ώστε και η LGBTQ ταυτότητα έχει θεωρηθεί ως μια μορφή πέμπτης φάλαγγας. Στην Πολωνία, ο υποψήφιος πρόεδρος του κυβερνώντος κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη συνέκρινε αυτό που ονόμασε «ιδεολογία LGBT» με τον κομμουνισμό, ενώ στην Κίνα οι ομοφυλόφιλοι έχουν χαρακτηριστεί «πράκτορες ξένης επιρροής».

Ένα άλλο είδος πέμπτης φάλαγγας είναι η υποτιθέμενη υποταγή πολιτικών σε υπερεθνικούς θεσμούς σε βάρος των εθνικών συμφερόντων τους. Στον απόηχο της οικονομικής κρίσης του 2008, ορισμένα κόμματα και κινήματα της αντιπολίτευσης στην Ευρώπη βρήκαν ευκαιρία να υπονομεύσουν τα κυβερνώντα κόμματα που ήταν πρόθυμα να διαπραγματευτούν δανειακές συμφωνίες με εξωτερικούς παράγοντες, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Οι κατηγορίες για απιστία διατυπώθηκαν τόσο από αριστερά όσο και από δεξιά λαϊκιστικά κινήματα. Και δεν περιορίστηκαν στο διαχωρισμό της κοινωνίας στους «γνήσιους» πατριώτες και μια «διεφθαρμένη» ελίτ, όπως κάνουν συχνά τα λαϊκιστικά κινήματα, αλλά επίσης συνέδεσαν με επιτυχία αυτή την ελίτ με συγκεκριμένους, πιθανώς κακόβουλους, εξωτερικούς παράγοντες όπως το ΔΝΤ, η Γερμανία, και η Ευρωπαϊκή Ένωση [13].

Με αυτό το σκεπτικό ο πρώην πρωθυπουργός της Ελλάδας, Αλέξης Τσίπρας, επιτέθηκε σε κόμματα που είχαν ήδη ψηφίσει δύο «συμφωνίες διάσωσης» και άλλες πολιτικές λιτότητας πριν έρθει στην εξουσία ο Συνασπισμός της Ριζοσπαστικής Αριστεράς: «Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι ο αντίπαλος δεν βρίσκεται μόνο στο Βερολίνο, στις Βρυξέλλες, ή στην Ουάσιγκτον. Ο αντίπαλος, ίσως ο πιο σκληρός, βρίσκεται και εντός των συνόρων μας», ανέφερε σε μια ομιλία του το 2015. Τέτοιοι αιχμηροί ισχυρισμοί, βέβαια, είχαν χάσει την ισχύ τους μέχρι το τέλος της θητείας του το 2019, ειδικά από την στιγμή που ο κυβερνητικός συνασπισμός του ψήφισε ένα τρίτο μνημόνιο. Αλλά η αντίληψη ότι οι πολιτικές ελίτ είχαν συνεννοηθεί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες ή το ΔΝΤ στην Ουάσιγκτον, μετατρέποντας την Ελλάδα σε «αποικία χρέους», όπως το έθεσαν εξέχοντα μέλη του κόμματος του Τσίπρα, συνέχισε να διατυπώνεται από κόμματα τόσο της αριστεράς όσο και της δεξιάς. Οι κατηγορίες περί πέμπτης φάλαγγας που συνδέουν τις εγχώριες ελίτ με τους υπέρμαχους της παγκοσμιοποίησης και τα διεθνή χρηματοοικονομικά συμφέροντα, συχνά με αντισημιτικές προεκτάσεις, επέζησαν της χρηματοπιστωτικής κρίσης και ενθάρρυναν λαϊκιστές πολιτικούς σε όλο τον κόσμο.

ΠΩΣ ΔΙΑΣΠΕΙΡΟΝΤΑΙ ΟΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΕΣ ΙΔΕΕΣ

Η διάδοση ιδεών ανά τον κόσμο κάποτε ωφελούσε την δημοκρατία, καθώς κινήματα και ηγέτες μιμούνταν τις επιτυχημένες προσπάθειες εκδημοκρατισμού που είχαν σημειωθεί αλλού. Αλλά οι κύριοι ωφελούμενοι της διαδικασίας διάδοσης ιδεών τα τελευταία χρόνια φαίνεται πως είναι οι λαϊκιστικές, οι εθνικιστικές, και οι αυταρχικές δυνάμεις. Αυταρχικοί ηγέτες όπως ο Πούτιν, ο Ερντογάν, και ο Όρμπαν έχουν δείξει πώς η χρήση της ρητορικής περί της πέμπτης φάλαγγας μπορεί να είναι εκλογικά ωφέλιμη και να δημιουργήσει πλειοψηφικά ρεύματα, βασισμένα σε μια αίσθηση πολιτισμικής ανασφάλειας και απειλής της εθνικής ασφάλειας. Τέτοιες εκκλήσεις έχουν εξαπλωθεί σε μεγάλο βαθμό, εν μέρει χάρη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι κόμματα σε ώριμες δημοκρατίες έχουν υιοθετήσει παρόμοιες τακτικές. Ακροδεξιά κόμματα στην Γαλλία απεικονίζουν το Ισλάμ και τους Μουσουλμάνους ως υπαρξιακή απειλή για τον γαλλικό τρόπο ζωής. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η λεγόμενη «θεωρία της αντικατάστασης», η οποία υποστηρίζει ότι οι ελίτ (συχνά, συγκεκριμένα οι Εβραίοι) προωθούν σκόπιμα τη μετανάστευση από τον «Παγκόσμιο Νότο» για να μειώσουν την πολιτική δύναμη των λευκών Αμερικανών, έχει ιδιαίτερη απήχηση στους κόλπους της δεξιάς και φαίνεται να επικρατεί ολοένα και περισσότερο. Πιο πρόσφατα, η διακομματική επίθεση κατά της Κίνας στις Ηνωμένες Πολιτείες [14] απειλεί να στοχοποιήσει άδικα φοιτητές, ακαδημαϊκούς, και επιστήμονες κινεζικής καταγωγής.

Μια τέτοιου είδους ρητορική είναι πιθανό να ενταθεί στους επόμενους εκλογικούς κύκλους, με σημαντικές πολιτικές επιπτώσεις. Στο εσωτερικό, ο κίνδυνος παρουσίας μιας πέμπτης φάλαγγας θα μπορούσε να διαβρώσει ακόμη περισσότερο την εμπιστοσύνη μεταξύ διαφόρων εθνοτικών, κοινωνικών, και ιδεολογικών ομάδων, ενισχύοντας την πόλωση και υπονομεύοντας την εθνική συνοχή. Όπου τέτοιοι ισχυρισμοί διαδίδονται ευρέως, οι κοινωνίες γίνονται μάλλον πιο εύθραυστες, ευάλωτες σε εξωτερικές παρεμβάσεις, και επιρρεπείς στην βία.

Σε διεθνές επίπεδο, η πεποίθηση ότι ορισμένες χώρες επιδιώκουν να βοηθήσουν ή να «ενεργοποιήσουν» φιλικές ομάδες στο εξωτερικό για να υπονομεύσουν τους αντιπάλους τους μπορεί να καταστεί αυτοεκπληρούμενη προφητεία, ωθώντας τις διωκόμενες ομάδες να αναζητούν εξωτερική προστασία απέναντι στις δικές τους κυβερνήσεις. Η επίμονη ρητορική ή η πραγματική υποστήριξη από εξωτερικούς παράγοντες μιας υποτιθέμενης πέμπτης φάλαγγας μπορεί να διογκώσει την πρόσληψη απειλής στη χώρα κατοικίας της, αυξάνοντας έτσι την πιθανότητα διακρατικής σύγκρουσης. Σε ακραίες περιπτώσεις, η αμοιβαία χειραγώγηση ευάλωτων ομάδων που κατοικούν σε εμπόλεμες χώρες μπορεί να οδηγήσει σε εθνοκάθαρση, όπως συνέβη στην Ελλάδα και την Τουρκία στις αρχές του περασμένου αιώνα και στην Βοσνία και την Σερβία στα τέλη του.

ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΜΕΙΝΕΙ

Εάν συνεχίσουν να επικρατούν οι τρέχουσες συνθήκες, η ρητορική περί πέμπτης φάλαγγας θα γίνει καθοριστικό χαρακτηριστικό της γεωπολιτικής και της διπλωματίας καθώς και της εγχώριας πολιτικής ζωής. Οι ερευνητές και οι ειδικοί σε θέματα επίλυσης συγκρούσεων (conflict resolution) πρέπει να μάθουν να αναγνωρίζουν τα σημάδια των εκστρατειών ενάντια σε υποτιθέμενες πέμπτες φάλαγγες, όταν αυτά εμφανίζονται, και να κατανοήσουν πως η εσωτερική πόλωση και οι διεθνείς γεωπολιτικές κρίσεις μπορούν να συμπέσουν με τρομερές συνέπειες. Και όπως οι κυνικοί πολιτικοί κατανοούν ότι το να κατηγορούνται περιθωριοποιημένες ομάδες για έλλειψη εθνικής αφοσίωσης μπορεί να προκαλέσει έναν κύκλο αποξένωσης και επιθετικότητας, οι καλοπροαίρετοι πολιτικοί πρέπει να γνωρίζουν πως και η δική τους ρητορική για την εθνική ασφάλεια μπορεί ακούσια να οξύνει τις υποψίες προς μη αφομοιωμένους ή περιθωριοποιημένους πληθυσμούς

Οι διεθνείς οργανισμοί θα πρέπει να θέσουν σε εφαρμογή μηχανισμούς έγκαιρης προειδοποίησης που να καταγράφουν την εμφάνιση κατηγοριών περί πέμπτης φάλαγγας και να συνάπτουν σχέσεις με ομάδες της κοινωνίας των πολιτών. Η ρητορική ή η στρατηγική που επιδιώκει να πυροδοτήσει εντάσεις με βάση τη λογική της πέμπτης φάλαγγας θα πρέπει να προκαλέσει διεθνή συλλογική δράση με τη μορφή της απαξίωσης ή και της επιβολής κυρώσεων. Εφόσον η εμπρηστική ρητορική έχει σκοπό να προκαλέσει την αντίδραση μιας κατηγορούμενης πέμπτης φάλαγγας, η αποκάλυψη μιας τέτοιας στρατηγικής και η αντίδραση σε αυτά τα αφηγήματα μέσω εκστρατειών στα τοπικά μέσα μαζικής ενημέρωσης μπορούν να διευκολύνουν την αντιμετώπιση τέτοιων προκλήσεων.

Οι δυνάμεις που προκαλούν τις δυναμικές πέμπτης φάλαγγας, ωστόσο, είναι ισχυρές και δεν θα υποχωρήσουν έως ότου κοπάσουν η πολιτική πόλωση, η εισοδηματική ανισότητα, και η παραπληροφόρηση την οποία επιτείνουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης –κάτι απίθανο να συμβεί σύντομα. Σε μια εποχή αβεβαιότητας και κατακερματισμού, οι πέμπτες φάλαγγες δεν θα περιορίζονται πλέον στις σκοτεινές γωνιές του εθνικιστικού φαντασιακού. Θα είναι στο επίκεντρο τόσο της εσωτερικής όσο και της παγκόσμιας πολιτικής.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/russian-federation/disturbing-return-fift...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition

Εμφάνιση άρθρου σε περισσότερες σελίδες

Η ανησυχητική επιστροφή της «πέμπτης φάλαγγας»

Αναζήτηση

Δημοφιλή Άρθρα

Περιοχή Μελών