Ο υπνωτιστής στο Κρεμλίνο | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο υπνωτιστής στο Κρεμλίνο

Πώς έχει χρησιμοποιήσει ο Πούτιν τον φόβο και την παραπληροφόρηση για να εξουδετερώσει το ρωσικό κοινό
Περίληψη: 

Στα 23 χρόνια από την ντε φάκτο άνοδό του στην εξουσία, ο Πούτιν δεν έχει μόνο οικοδομήσει ένα καθεστώς μεγάλης βαναυσότητας. Έχει καταφέρει επίσης να υπνωτίσει μεγάλο μέρος του ρωσικού πληθυσμού σε βαθμό που η κοινωνία των πολιτών να έχει οδηγηθεί σε μεγάλο βαθμό στις κατακόμβες και η εξουσία του φαίνεται να είναι ακλόνητη.

Ο ANDREI KOLESNIKOV είναι ανώτερος συνεργάτης στο Carnegie Endowment for International Peace.

Ευρισκόμενος στις ακτές της Βαλτικής, ο ρωσικός θύλακας του Καλίνινγκραντ είναι πιο κοντά στην Ευρώπη από οποιοδήποτε άλλο μέρος της Ρωσίας. Περιβάλλεται από δυνάμεις του ΝΑΤΟ, την Πολωνία, και την Λιθουανία. Πρώην πρωσικό έδαφος, έχει επίσης μακρά παράδοση ως κέντρο του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ο Ιμμάνουελ Καντ περπάτησε στους δρόμους του τον 18ο αιώνα˙ ο Τόμας Μαν έγραψε εκεί μια νουβέλα το 1929. Μέχρι να ξεκινήσει ο πόλεμος στην Ουκρανία, η περιοχή είχε ακόμη ένα ίχνος ενσωμάτωσης στην ευρωπαϊκή ζωή: το Καλίνινγκραντ έκανε ζωηρό εμπόριο με την Λιθουανία και την Πολωνία και οι κάτοικοί του μπορούσαν να εισέλθουν στο πολωνικό έδαφος χρησιμοποιώντας μια ειδική κάρτα.

14092022-1.jpg

Μέλη του Προεδρικού Συντάγματος της Ρωσίας στο Κρεμλίνο, στην Μόσχα, τον Απρίλιο του 2019. Maxim Shemetov / Reuters
----------------------------------------------------------

Πλέον, πολλοί από τους κατοίκους της περιοχής θλίβονται για το τέλος του διασυνοριακού εμπορίου, το οποίο έχει χαμηλώσει το βιοτικό επίπεδο και έχει αποκόψει τους κατοίκους από πολλά ευρωπαϊκά προϊόντα. Ωστόσο, ελάχιστοι φαίνεται να αμφιβάλλουν ότι η «ειδική επιχείρηση» του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν, στην Ουκρανία [1] είναι δίκαιη ή ότι οι γειτονικές Πολωνία και Λιθουανία είναι εχθροί της Ρωσίας. Από κοινωνιολογικής άποψης, αυτή η αντίφαση αποτελεί παράδειγμα μιας τυπικής ρωσικής στάσης, που γίνεται ακόμη πιο έντονη λόγω της γεωγραφικής θέσης του Καλίνινγκραντ. Δείτε την αμμολωρίδα Curonian (Curonian Spit), έναν γραφικό παράκτιο σχηματισμό γης που εκτείνεται από το Καλίνινγκραντ έως και την Λιθουανία. Σύμφωνα με πολλούς ντόπιους, το τμήμα που ανήκει στην Λιθουανία φροντίζεται καλύτερα από το ρωσικό τμήμα, όπως και το πολωνικό φαγητό είναι πολύ καλύτερο από εκείνο που είναι διαθέσιμο στο Καλίνινγκραντ. Ωστόσο, αυτή η παρατήρηση συνοδεύεται κάποιες φορές από ένα αυθόρμητο σχόλιο: «Μόλις πάρουμε πίσω την Ουκρανία, ίσως πάρουμε και το λιθουανικό μέρος της αμμολωρίδας, επίσης».

Για τους μέσους κατοίκους του Καλίνινγκραντ, η διατροφή και οι αξίες είναι εντελώς ξεχωριστά πράγματα. Όπως το βλέπουν, αυτοί οι ίδιοι Λιθουανοί που έχουν υπάρξει χρήσιμοι καθημερινοί επιχειρηματικοί εταίροι είναι επίσης οι ιδεολογικοί υποτακτικοί των Ηνωμένων Πολιτειών. Στην πραγματικότητα, δύο βασικές πεποιθήσεις επιτρέπουν στους Ρώσους να παραμείνουν πεπεισμένοι ότι η ηγεσία και ο στρατός τους έχουν δίκιο: η πρώτη είναι ότι υπήρχε απειλή για «τους δικούς τους ανθρώπους» -με την οποία εννοούν σε μεγάλο βαθμό τους ρωσόφωνους στην ανατολική Ουκρανία- και η δεύτερη είναι ότι η ευθύνη για ό,τι συμβαίνει στην Ουκρανία ανήκει εξ’ ολοκλήρου στην Δύση. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, ο πόλεμος του Πούτιν [2] είναι μια καθαρά συμβολική επιβεβαίωση του μεγαλείου της Ρωσίας που δεν έχει καμία σχέση με την καθημερινή ζωή.

Το γεγονός ότι αυτές οι αντιφατικές στάσεις επιμένουν, μισό χρόνο μετά την έναρξη της σύγκρουσης που έχει προκαλέσει μια σημαντική αλλά ακόμη όχι τόσο ορατή πτώση του βιοτικού επιπέδου, καθιστά ακόμη πιο σημαντικό να κατανοήσουμε την περίπλοκη φύση της ρωσικής κοινής γνώμης για την ρωσική κυβέρνηση και για τον πόλεμο. Η κοινωνιολογική έρευνα που διεξήγαγα για το Carnegie Endowment for International Peace με τον Denis Volkov, διευθυντή του Levada Center, του ανεξάρτητου οργανισμού δημοσκοπήσεων με έδρα τη Μόσχα, προσφέρει μια νέα γνώση για το πώς σκέφτονται οι μέσοι Ρώσοι για τον πόλεμο. Παρέχει επίσης μια σαφέστερη εικόνα του πώς έχει καταφέρει το καθεστώς να διαχειριστεί τον πληθυσμό από την έναρξη του πολέμου και μετά, καθώς και για κάποιες από τις υποβόσκουσες εντάσεις που έχουν αρχίσει να αναδύονται στην ρωσική κοινωνία.

Στα 23 χρόνια από την ντε φάκτο άνοδό του στην εξουσία, ο Πούτιν [3] δεν έχει μόνο οικοδομήσει ένα καθεστώς μεγάλης βαναυσότητας. Έχει καταφέρει επίσης να υπνωτίσει μεγάλο μέρος του ρωσικού πληθυσμού σε βαθμό που η κοινωνία των πολιτών να έχει οδηγηθεί ευρέως στις κατακόμβες και η εξουσία του φαίνεται να είναι ακλόνητη. Φυσικά, πολλές από τις τακτικές που έχει επιστρατεύσει η κυβέρνηση -η λογοκρισία των media, οι αδυσώπητες καταστολές της διαφωνίας, και τα τελετουργικά υπακοής όπως η έπαρση της σημαίας και ο ψαλμός του εθνικού ύμνου στα σχολεία τις Δευτέρες- δεν συναντώνται μόνο στην Ρωσία. Ωστόσο, όπως υποδηλώνει η περίπτωση του Καλίνινγκραντ, σε ελάχιστες άλλες χώρες ένα καθεστώς έχει επιτύχει τέτοια πλήρη καταστολή μιας κοινωνίας που είχε καταφέρει να εκσυγχρονιστεί, ακόμη και δυτικοποιηθεί. Όσοι επιδιώκουν να απομονώσουν περαιτέρω την Ρωσία από την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες μέσω ταξιδιωτικών απαγορεύσεων και περιορισμών έκδοσης βίζας, είναι απαραίτητο να κατανοήσουν την φύση αυτής της προκληθείσης από το καθεστώς ύπνωσης και το πού βρίσκονται οι ευαλωτότητές της.

ΠΑΘΗΤΙΚΟΙ ΚΟΝΦΟΡΜΙΣΤΕΣ

Κατ’ αρχήν, η ρωσική άποψη για τον πόλεμο είναι πολύ πιο περίπλοκη από όσο μπορεί να υποδηλώσει μια βιαστική μελέτη. Δημοσκοπήσεις από το Levada Center [4] μεταξύ του Φεβρουαρίου και του Αυγούστου έχουν δείξει σταθερά την ισχυρή υποστήριξη —70% ή υψηλότερη— για τον πόλεμο στην Ουκρανία. Ομοίως, το γενικό ποσοστό αποδοχής του Πούτιν έχει αυξηθεί από την έναρξη του πολέμου και μετά, όπως αυξήθηκε και μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014˙ οι Δυτικές κυρώσεις και οι ταξιδιωτικοί περιορισμοί δεν έχουν κάνει τίποτα για να το αλλάξουν αυτό. Ωστόσο, μια πιο προσεκτική ματιά σε αυτά τα ποσοστά υποδηλώνει μια κοινωνία που διχάζεται όλο και περισσότερο σε πολλά ζητήματα, συμπεριλαμβανομένων των στάσεων απέναντι στο καθεστώς.