Κι αν δεν φύγει ο Μπολσονάρου; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Κι αν δεν φύγει ο Μπολσονάρου;

Η απειλή για την δημοκρατία παραμονεύει στις εκλογές της Βραζιλίας
Περίληψη: 

Αντιμέτωπος με μια πιθανή ήττα, ο Μπολσονάρου έχει κάνει αβάσιμους ισχυρισμούς για εκλογική νοθεία και επιμένει δημοσίως ότι ο μόνος τρόπος με τον οποίο η αντιπολίτευση μπορεί να τον εμποδίσει να κερδίσει μια δεύτερη θητεία είναι να κλέψει τις εκλογές.

Ο OLIVER STUENKEL είναι επίκουρος καθηγητής στην Σχολή Διεθνών Σχέσεων στο Fundação Getulio Vargas του São Paulo

Λίγες ημέρες πριν από τις προεδρικές εκλογές της 2ας Οκτωβρίου στην Βραζιλία, η χώρα αντιμετωπίζει την πιο σοβαρή πρόκληση για την δημοκρατία της από την ίδρυσή της πριν από 37 χρόνια. Ο πρόεδρος Ζαΐρ Μπολσονάρου, ένας πρώην λοχαγός του στρατού, θριάμβευσε το 2018 εν μέσω ενός κύματος αντισυστημικού αισθήματος, αλλά τώρα ακολουθεί στις δημοσκοπήσεις, στην αναμέτρησή του εναντίον του πρώην προέδρου Λουίζ Ινάσιο ντα Σίλβα, ή Λούλα, όπως είναι παγκοσμίως γνωστός. Αντιμέτωπος με μια πιθανή ήττα, ο Μπολσονάρου έχει κάνει αβάσιμους ισχυρισμούς για εκλογική νοθεία και επιμένει δημοσίως ότι ο μόνος τρόπος με τον οποίο η αντιπολίτευση μπορεί να τον εμποδίσει να κερδίσει μια δεύτερη θητεία είναι να κλέψει τις εκλογές. Η ρητορική του βρίσκει την συμπάθεια μεταξύ των υποστηρικτών του: από τους σχεδόν 50 εκατομμύρια Βραζιλιάνους που λένε ότι θα ψηφίσουν τον Μπολσονάρου, περίπου το ένα τέταρτο είναι τόσο ριζοσπαστικοποιημένοι που έχουν πει στους δημοσκόπους ότι ο πρόεδρος δεν θα πρέπει να αναγνωρίσει το αποτέλεσμα εάν χάσει.

30092022-1.jpg

Ένας υποστηρικτής του Βραζιλιάνου προέδρου, Ζαΐρ Μπολσονάρου, στην Βραζιλία, τον Σεπτέμβριο του 2022. Ueslei Marcelino / Reuters
----------------------------------------

Ακόμη χειρότερα, η ηγεσία του στρατού της Βραζιλίας - ένας θεσμός που έχει συσσωρεύσει σημαντική πολιτική ισχύ κατά την διάρκεια της θητείας του Μπολσονάρου - δεν έχει καταδικάσει την αντιδημοκρατική ρητορική του προέδρου. Πράγματι, ο υπουργός Άμυνας, Paulo Sérgio Nogueira, έχει φτάσει στο σημείο να υποστηρίξει την πρόταση του Μπολσονάρου να διενεργήσει ο στρατός μια παράλληλη καταμέτρηση των ψήφων, παρά το γεγονός ότι ένα τέτοιο εγχείρημα θα ήταν αντίθετο με το κράτος δικαίου και θα μπορούσε να προετοιμάσει την χώρα για μια συνταγματική κρίση.

Ο πρώτος γύρος της ψηφοφορίας θα λάβει χώρα την Κυριακή. Έντεκα υποψήφιοι λαμβάνουν μέρος, κάτι που καθιστά πιθανό ότι ούτε ο Μπολσονάρου ούτε ο Λούλα θα κερδίσουν τουλάχιστον το 50% των ψήφων. Εάν συμβεί αυτό, θα προκύψει δεύτερος γύρος στις 30 Οκτωβρίου. Εάν ο Μπολσονάρου χάσει και αρνηθεί να το αναγνωρίσει, η Βραζιλία θα αντιμετωπίσει τρία πιθανά σενάρια. Ο πρόεδρος θα μπορούσε να επιμείνει ότι οι εκλογές εκλάπησαν, αλλά να αποφύγει να σταματήσει την μετάβαση. Ο Μπολσονάρου θα μπορούσε να κάνει ό,τι και το πολιτικό του είδωλο, ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ [1], και να επιχειρήσει να δημιουργήσει μια «Βραζιλιάνικη 6η Ιανουαρίου» — δηλαδή, θα μπορούσε να υποκινήσει το χάος που ωστόσο θα σταματούσε λίγο πριν εμποδίσει την δημοκρατική μετάβαση. Στην χειρότερη περίπτωση, οι υποστηρικτές του θα μπορούσαν να εμπλακούν σε πολιτική βία και οι ένοπλες δυνάμεις θα μπορούσαν να αποτύχουν να προστατεύσουν την δημοκρατία, εμποδίζοντας μια φυσιολογική μετάβαση.

Η κυβέρνηση των ΗΠΑ, προς τιμήν της, έχει προσπαθήσει προληπτικά να αποτρέψει μια μετεκλογική κρίση στην Βραζιλία. Ο επικεφαλής δημόσιος απεσταλμένος σε αυτή την προσπάθεια είναι ο υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ Λόιντ Όστιν. Ήταν μια έξυπνη κίνηση να χρησιμοποιηθεί ο Όστιν με αυτή την ιδιότητα, διότι η σχέση μεταξύ του προέδρου των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν [2], και του Μπολσονάρου είναι, για να το θέσουμε ήπια, όχι στενή. Ο Μπολσονάρου ήταν ένας από τους τελευταίους ηγέτες του κόσμου που συνεχάρη τον Μπάιντεν αφότου κέρδισε την προεδρία των ΗΠΑ. Πράγματι, ως δηλωμένος τραμπιστής, ο Μπολσονάρου έχει συχνά υποδηλώσει ότι οι αμερικανικές προεδρικές εκλογές του 2020 εκλάπησαν.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ

Ο Μπολσονάρου έχει εκφράσει τη νοσταλγία του για την στρατιωτική δικτατορία που κυβέρνησε την Βραζιλία από το 1964 έως το 1985. Κάποια στιγμή, περίπου το ένα τρίτο του υπουργικού συμβουλίου του Μπολσονάρου αποτελείτο από απόστρατους ή εν ενεργεία αξιωματικούς του στρατού. Κατά την διάρκεια της θητείας του, νυν ή πρώην μέλη των ενόπλων δυνάμεων έχουν ηγηθεί των υπουργείων Υποδομών, Ορυχείων και Ενέργειας και Άμυνας˙ έχουν παίξει βασικό ρόλο στην αμφιλεγόμενη [3] απάντηση της κυβέρνησης στην πανδημία της COVID-19˙την βοήθησαν να πρωτοστατήσει στην αποτυχημένη προσπάθεια καταπολέμησης της αποψίλωσης των δασών του Αμαζονίου˙ και επενέβησαν στις σχέσεις με χώρες όπως η Κίνα. Στην πορεία έχουν συσσωρεύσει τεράστια πολιτική επιρροή και έχουν επιβλέψει σημαντικά κομμάτια του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού.

Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Μπολσονάρου έχει τον στρατό στο τσεπάκι του. Η τεράστια πλειοψηφία των στρατηγών της Βραζιλίας θα δεσμευόταν πρόθυμα και δημόσια να προστατεύσει την δημοκρατία. Αλλά αυτό ίσως να μην εμπόδιζε τον πρόεδρο να παρέμβει στην δημοκρατική διαδικασία.

Ο βασικός τρόπος με τον οποίο ο Μπολσονάρου και οι σύμμαχοί του έχουν θέσει τις βάσεις για την ανατροπή των εκλογών είναι με το να εγείρουν ερωτήματα σχετικά με το ηλεκτρονικό σύστημα ψηφοφορίας της Βραζιλίας, το οποίο οι εμπειρογνώμονες λένε ότι είναι τόσο σύγχρονο όσο και ασφαλές. Ειδικότερα, ο Μπολσονάρου έχει διαβεβαιώσει ότι το Ανώτατο Δικαστήριο της Βραζιλίας (Brazilian Supreme Court) εμποδίζει την εφαρμογή κακά καθορισμένων πρόσθετων προστατευτικών μέτρων που υποτίθεται ότι θα απέτρεπαν την απάτη. Η λύση, λέει ο Μπολσονάρου, είναι να βάλουν τον στρατό της Βραζιλίας να επιβλέψει τις εκλογές, μολονότι δεν υπάρχει συνταγματική εντολή για να το κάνουν οι ένοπλες δυνάμεις. Ούτε οι αξιωματικοί του στρατού έχουν την τεχνογνωσία για ένα τέτοιο εγχείρημα. Τον Αύγουστο, ο υπουργός Άμυνας, Nogueira, ο οποίος είναι επίσης στρατηγός, υπέβαλε ένα «επείγον» αίτημα στο Ανώτατο Εκλογικό Δικαστήριο (Superior Electoral Tribunal) στο οποίο αποκάλυψε την άγνοιά του σχετικά με βασικές πτυχές του ηλεκτρονικού εκλογικού συστήματος της χώρας. Άλλωστε, τα δεδομένα που απαίτησε ο υπουργός Άμυνας, συμπεριλαμβανομένου του πηγαίου κώδικα των εκλογικών μηχανημάτων, ήταν διαθέσιμα από τον Οκτώβριο του 2021.