Τι θα μπορούσε να ανατρέψει τον Πούτιν; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Τι θα μπορούσε να ανατρέψει τον Πούτιν;

Η κατάρρευση του καθεστώτος είναι πιο πιθανή από ένα πραξικόπημα
Περίληψη: 

Αν και ένα πραξικόπημα είναι απίθανο τώρα, το καθεστώς του Πούτιν είναι πιο ευάλωτο από ποτέ σε μια άλλη απειλή: μια παραλυτική κατάρρευση καθώς οι συσσωρευμένες κρίσεις κατακλύζουν την ικανότητα λήψης αποφάσεων του Κρεμλίνου. Ο πόλεμος επιτείνει τις εσωτερικές αδυναμίες του συστήματος, ωθώντας το προς την κατεύθυνση της κατάρρευσης.

Ο DANIEL TREISMAN είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, στο Λος Άντζελες, και συν-συγγραφέας, με τον Sergei Guriev, του βιβλίου με τίτλο Spin Dictators: The Changing Face of Tyranny in the 21st Century [1].

Μπορεί ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, να χάσει τον πόλεμο στην Ουκρανία και να διατηρήσει την εξουσία; Καθώς η καταιγιστική αντεπίθεση της Ουκρανίας διαβρώνει την θέση της Ρωσίας στο πεδίο της μάχης, αυτό το ερώτημα λαμβάνει όλο και μεγαλύτερη προσοχή. Η συζήτηση επικεντρώθηκε στο ενδεχόμενο ενός πραξικοπήματος, είτε πρόκειται για ένοπλη εξέγερση από δυσαρεστημένους Ρώσους στρατηγούς είτε για ανταρσία από μυημένους στο Κρεμλίνο. Αν και δεν είναι αδύνατο, κανένα από αυτά δεν είναι επί του παρόντος πολύ πιθανό. Στην πραγματικότητα, ένας διαφορετικός κίνδυνος είναι πιο εύλογος: μια συνολική κατάρρευση του καθεστώτος, καθώς πολλαπλές προκλήσεις κατακλύζουν την ικανότητά του να αντιδρά και η δυσλειτουργία εξαντλεί την εμπιστοσύνη στην ηγεσία του Πούτιν.

ΟΧΙ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ ΓΙΑ ΣΕΝΑ

Το να χάσεις έναν πόλεμο σπάνια είναι μια έξυπνη κίνηση καριέρας. Η ιστορία είναι γεμάτη από δικτάτορες που εξαπέλυσαν αυτό που πίστευαν ότι θα ήταν σύντομες, νικηφόρες επιθέσεις μόνο για να σαρωθούν από την εξουσία καθώς τα στρατεύματά τους παρέπαιαν. Παραδείγματα περιλαμβάνουν τον Γάλλο Ναπολέοντα Γ', ο οποίος αντιμετώπισε απερίσκεπτα την Πρωσία του Όττο φον Μπίσμαρκ το 1870, και τον στρατηγό της Αργεντινής Λεοπόλντο Γκαλτιέρι, ο οποίος αμφισβήτησε την «Σιδηρά Κυρία», την Βρετανίδα πρωθυπουργό, Μάργκαρετ Θάτσερ, στα Νησιά Φώκλαντ το 1982.

04112022-1.jpg

Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, στη Μόσχα, τον Ιούνιο του 2022. Mikhail Metzel / Sputnik/ Reuters
-------------------------------------------------

Ωστόσο, οι αποτυχίες στο μέτωπο δεν καταδικάζουν πάντα τους αυταρχικούς ηγέτες. Οι πολιτικοί επιστήμονες Giacomo Chiozza και Hein Goemans [2] ανέλυσαν όλους τους πολέμους από το 1919 έως το 2003 και διαπίστωσαν ότι, αν και η στρατιωτική ήττα αύξησε τις πιθανότητες βίαιης εκδίωξης ενός δικτάτορα, σε λίγο περισσότερες από τις μισές περιπτώσεις, οι αυταρχικοί ηγέτες επέζησαν για τουλάχιστον έναν χρόνο μετά το τέλος του πολέμου, και όσοι το έκαναν έγιναν και πάλι αρκετά ασφαλείς. Ο Σαντάμ Χουσεΐν κυβερνούσε τυραννικά το Ιράκ για 12 χρόνια μετά την καταστροφή των στρατευμάτων του στο Κουβέιτ το 1991. Λίγοι από τους Άραβες ηγέτες που έχασαν τους πολέμους τους εναντίον του Ισραήλ αντικαταστάθηκαν αμέσως.

Ο Πούτιν δεν έχει χάσει ακόμη, και τα ρωσικά στρατεύματα μπορεί ακόμα να καταφέρουν να υπερασπιστούν ορισμένα από τα εδαφικά τους κέρδη. Αλλά ο πόλεμος έχει ήδη φέρει ένταση στις σχέσεις του Πούτιν με κάποιους από το περιβάλλον του. Για να σώσει τα προσχήματα, έριξε την ευθύνη για την καταστροφική του εισβολή στους στρατιωτικούς ηγέτες και στους αξιωματικούς της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας (FSB) που ήταν υπεύθυνοι για την διείσδυση στην Ουκρανία και την αξιολόγηση της τοπικής κοινής γνώμης. Οκτώ στρατηγοί έχουν «απολυθεί, επανατοποθετηθεί, ή με άλλον τρόπο παραγκωνιστεί» [3] από τον Φεβρουάριο, και ένας φέρεται να φυλακίστηκε [4].

Εν τω μεταξύ, γεράκια όπως ο πρόεδρος της Τσετσενίας, Ramzan Kadyrov, και ο Yevgeny Prigozhin (ο οποίος, μεταξύ άλλων, ελέγχει μια ισχυρή οργάνωση μισθοφόρων) είναι έξαλλοι με τις αποτυχίες του στρατού, για τις οποίες κατηγορούν τον υπουργό Άμυνας, Sergei Shoigu. Καθώς η Ουκρανία αντεπιτέθηκε αυτό το φθινόπωρο, υπερεθνικιστές σχολιαστές εξερράγησαν στο Διαδίκτυο, δήθεν πιέζοντας τον Πούτιν να κλιμακώσει. Κάποιοι έχουν προτείνει πως ένα πραξικόπημα από σκληροπυρηνικούς επαγγελματίες του στρατού και των υπηρεσιών ασφαλείας θα μπορούσε να είναι στο προσκήνιο.

Ωστόσο, τα εμπόδια για ένα τέτοιο πραξικόπημα είναι τρομερά. Ο Πούτιν [5] έχει στήσει το σύστημα με πολλές παγίδες για να αποτρέψει κάτι τέτοιο. Πολλαπλές υπηρεσίες παρακολουθούν η μια την άλλη, από την FSB και την στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών (GRU) μέχρι την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Φρουράς (Federal Guard Service, FSO) και την Εθνική Φρουρά. Το στρατιωτικό τμήμα αντικατασκοπείας της FSB -το μεγαλύτερο μέσα στην υπηρεσία- έχει πράκτορες σε κάθε στρατιωτική μονάδα, ναυτικό σταθμό, και βάση της πολεμικής αεροπορίας. Στο πλαίσιο της FSB, οι συχνές διώξεις για διαφθορά ή προδοσία από το τμήμα εσωτερικής ασφάλειας της ίδιας της FSB έχουν δημιουργήσει μια κουλτούρα δυσπιστίας.

Είτε από ατύχημα είτε από σχέδιο, οι κορυφαίοι φορείς επιβολής έχουν λίγους ανεπίσημους δεσμούς μεταξύ τους ή με άλλους στον εσωτερικό κύκλο του Κρεμλίνου. Τρεις μελετητές κατέγραψαν πρόσφατα αυτούς τους δεσμούς —που σχετίζονται με τις επιχειρήσεις, τις δραστηριότητες αναψυχής, την φιλανθρωπία, και τις οικογενειακές σχέσεις— μεταξύ των 100 Ρώσων με τη μεγαλύτερη επιρροή [6]. Διαπίστωσαν ότι ο διευθυντής της FSB, Alexander Bortnikov, είχε άτυπους δεσμούς μόνο με τον ίδιο τον Πούτιν. Ο υπουργός Εσωτερικών, Βλαντιμίρ Κολοκόλτσεφ, ήταν ακόμη λιγότερο καλά συνδεδεμένος, με άμεσους δεσμούς μόνο με τον δήμαρχο της Μόσχας, Σεργκέι Σομπιάνιν. Ο Γραμματέας του Συμβουλίου Ασφαλείας, Νικολάι Πατρούσεφ, και ο Διευθυντής της Εθνικής Φρουράς, Βίκτορ Ζολότοφ, είχαν και οι δύο σχετικά αραιά δίκτυα. Όσοι έχουν οπλισμένους άνδρες υπό τις διαταγές τους δεν έχουν την αμοιβαία εμπιστοσύνη να οργανώσουν μια συνωμοσία, και οποιαδήποτε απόπειρα να το κάνουν θα ήταν δύσκολο να κρυφτεί.

Όσο για τον Καντίροφ και τον Πριγκόζιν, η ιδέα ότι μπορούν να πιέσουν τον Πούτιν ή ακόμη και να κάνουν πραξικόπημα εναντίον του είναι τραβηγμένη. Και οι δύο είναι γενικά αντιδημοφιλείς και εξαρτώνται πλήρως από τον πρόεδρο για το status τους στο Κρεμλίνο. Αμφότεροι έχουν λίγους φίλους -και πολλούς εχθρούς- σε υψηλές θέσεις. Για οποιονδήποτε από τους δύο, η προσπάθεια απομάκρυνσης [7] του Πούτιν θα ήταν αυτοκτονική.