H πράσινη αναταραχή

Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε γιατί οι άνθρωποι ονειρεύονται ένα μέλλον που ορίζεται από την καθαρή ενέργεια. Καθώς οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου συνεχίζουν να αυξάνονται και καθώς τα ακραία καιρικά φαινόμενα γίνονται πιο συχνά και επιβλαβή, οι τρέχουσες προσπάθειες να προχωρήσουμε πέρα από τα ορυκτά καύσιμα φαίνονται θλιβερά ανεπαρκείς. Στην απογοήτευση προστίθεται η γεωπολιτική του πετρελαίου και του αερίου που ζει και βασιλεύει και [είναι] τεταμένη όσο ποτέ. Η Ευρώπη βρίσκεται στην δίνη μιας πλήρους ενεργειακής κρίσης, με τις εντυπωσιακές τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας να υποχρεώνουν επιχειρήσεις σε όλη την ήπειρο να κλείσουν και ενεργειακές εταιρείες να κηρύξουν πτώχευση, [φέρνοντας] τον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν, σε θέση να εκμεταλλευτεί τις δυσκολίες των γειτόνων του, μοχλεύοντας τα αποθέματα φυσικού αερίου της χώρας του. Τον Σεπτέμβριο, οι διακοπές ρεύματος φέρεται να οδήγησαν τον Κινέζο αντιπρόεδρο, Han Zheng, στο να δώσει οδηγίες στις κρατικές εταιρείες ενέργειας της χώρας του να εξασφαλίσουν με κάθε κόστος προμήθειες για τον χειμώνα. Και καθώς οι τιμές του πετρελαίου εκτοξεύονται πάνω από τα 80 δολάρια το βαρέλι, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες χώρες που διψούν για ενέργεια παρακαλούν τους μεγάλους παραγωγούς, συμπεριλαμβανομένης της Σαουδικής Αραβίας, να εντείνουν την παραγωγή τους, δίνοντας στο Ριάντ μεγαλύτερη επιρροή σε μια πρόσφατα τεταμένη σχέση και υποδηλώνοντας τα όρια της ενεργειακής «ανεξαρτησίας» της Ουάσιγκτον.

Εξορύσσοντας κολτάνιο στην [επαρχία] North Kivu στο Κονγκό, τον Σεπτέμβριο του 2013. Marco Gualazzini / Contrasto / Redux
----------------------------------------------------------------

Οι υποστηρικτές της καθαρής ενέργειας ελπίζουν (και μερικές φορές υπόσχονται) ότι εκτός από τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, η ενεργειακή μετάβαση θα βοηθήσει στο να γίνουν παρελθόν οι εντάσεις για τους ενεργειακούς πόρους. Είναι αλήθεια ότι η καθαρή ενέργεια θα μεταμορφώσει την γεωπολιτική –απλώς όχι απαραιτήτως με τον τρόπο που περιμένουν πολλοί από τους υποστηρικτές της. Η μετάβαση θα επαναδιευθετήσει πολλά στοιχεία της διεθνούς πολιτικής που έχουν διαμορφώσει το παγκόσμιο σύστημα τουλάχιστον από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά, επηρεάζοντας σημαντικά τις πηγές εθνικής ισχύος, την διαδικασία της παγκοσμιοποίησης, τις σχέσεις μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, και την συνεχιζόμενη οικονομική σύγκλιση μεταξύ των αναπτυγμένων και των αναπτυσσόμενων χωρών. Η διαδικασία θα είναι, στην καλύτερη περίπτωση, μπερδεμένη. Και αντί να ενθαρρύνει την αβρότητα και την συνεργασία, πιθανώς θα παραγάγει νέες μορφές ανταγωνισμού και αντιπαράθεσης πολύ πριν διαμορφωθεί μια νέα, πιο αποδεκτή γεωπολιτική.

Η συζήτηση για μια ομαλή μετάβαση στην καθαρή ενέργεια είναι ευφάνταστη: δεν υπάρχει περίπτωση ο κόσμος να αποφύγει μεγάλες ανατροπές, καθώς ανακατασκευάζει ολόκληρο το ενεργειακό σύστημα, το οποίο είναι η πηγή ζωής της παγκόσμιας οικονομίας και στηρίζει την γεωπολιτική τάξη πραγμάτων. Επιπλέον, η επικρατούσα άποψη για το ποιος θα κερδίσει και ποιος θα χάσει είναι συχνά λανθασμένη. Τα αποκαλούμενα πετρο-κράτη, για παράδειγμα, ίσως να απολαύσουν πακτωλούς πριν υποφέρουν από λιμούς, επειδή η εξάρτηση από τους κυρίαρχους προμηθευτές ορυκτών καυσίμων, όπως η Ρωσία και η Σαουδική Αραβία, πιθανότατα θα αυξηθεί πριν μειωθεί. Και τα φτωχότερα τμήματα του κόσμου θα χρειαστεί να χρησιμοποιήσουν τεράστιες ποσότητες ενέργειας —πολύ περισσότερες από όσο στο παρελθόν— για να ευημερήσουν, παρόλο που αντιμετωπίζουν επίσης τις χειρότερες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Εν τω μεταξύ, η καθαρή ενέργεια θα γίνει αντιπροσωπευτική μιας νέας πηγής εθνικής ισχύος, αλλά η ίδια θα εισαγάγει νέους κινδύνους και αβεβαιότητες.

Αυτά δεν είναι επιχειρήματα για να επιβραδύνουμε ή να εγκαταλείψουμε την ενεργειακή μετάβαση. Αντίθετα, οι χώρες σε όλο τον κόσμο πρέπει να επιταχύνουν τις προσπάθειες να καταπολεμήσουν την κλιματική αλλαγή. Αλλά αυτά είναι επιχειρήματα για να ενθαρρύνουμε τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να κοιτάξουν πέρα από τις προκλήσεις της ίδιας της κλιματικής αλλαγής και να εκτιμήσουν τα ρίσκα και τους κινδύνους που θα προκύψουν από την ξαφνική μετάβαση στην καθαρή ενέργεια. Πιο σημαντικοί από τις μακροπρόθεσμες γεωπολιτικές επιπτώσεις ενός μακρινού κόσμου με μηδενικές εκπομπές είναι αυτή την στιγμή οι μερικές φορές αντιφατικοί βραχυπρόθεσμοι κίνδυνοι που θα καταφτάσουν τις επόμενες λίγες δεκαετίες, καθώς η νέα γεωπολιτική της καθαρής ενέργειας θα συνδυαστεί με την παλιά γεωπολιτική του πετρελαίου και του αερίου. Το να μην εκτιμηθούν οι ακούσιες συνέπειες των διαφόρων προσπαθειών για την επίτευξη μηδενικών εκπομπών δεν θα έχει μόνο επιπτώσεις στην ασφάλεια και στην οικονομία˙ θα υπονομεύσει επίσης την ίδια την ενεργειακή μετάβαση. Εάν οι άνθρωποι πιστέψουν ότι τα φιλόδοξα σχέδια για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής θέτουν σε κίνδυνο την ενεργειακή αξιοπιστία ή την οικονομική προσιτότητα ή την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού, η μετάβαση θα επιβραδυνθεί. Τα ορυκτά καύσιμα ίσως τελικά να υποχωρήσουν. Η πολιτική —και η γεωπολιτική— της ενέργειας δεν θα το κάνει.

ΕΠΙΜΟΝΑ ΠΕΤΡΟ-ΚΡΑΤΗ