Τι σημαίνει η επιστροφή του Λούλα για τον Αμαζόνιο | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Τι σημαίνει η επιστροφή του Λούλα για τον Αμαζόνιο

Η μοίρα του βραζιλιάνικου τροπικού δάσους έχει παγκόσμιες επιπτώσεις

Ο θρίαμβος του Luiz Inácio Lula da Silva στις προεδρικές εκλογές της Βραζιλίας σηματοδοτεί μια στιγμή ορόσημο στην παγκόσμια πολιτική της κλιματικής αλλαγής. Ο Λούλα -όπως είναι παγκοσμίως γνωστός- θα αντικαταστήσει τον απερχόμενο πρόεδρο και αρνητή της κλιματικής αλλαγής Ζαΐρ Μπολσονάρο, ο οποίος αφήνει μια κληρονομιά περιβαλλοντικής καταστροφής: η αποψίλωση των δασών στον Αμαζόνιο αυξήθηκε κατά περισσότερο από 50% κατά την διάρκεια της τετραετούς θητείας του. Ο Αμαζόνιος, το μεγαλύτερο τροπικό δάσος στον κόσμο, μετριάζει την υπερθέρμανση του πλανήτη απορροφώντας διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Οι επιστήμονες προειδοποιούν πως η ανθρωπογενής αποψίλωση των δασών με τον σημερινό ρυθμό θα ωθήσει ολόκληρο το μεγαοικοσύστημα σε ένα σημείο καμπής, μετά το οποίο η δασική γη θα γίνει σαβάνα. Η απώλεια μιας τόσο μεγάλης δεξαμενής άνθρακα θα έχει καταστροφικές συνέπειες για την βιοποικιλότητα και την ανθρώπινη ευημερία στην Βραζιλία και πολύ πιο μακριά από αυτήν.

08112022-1.jpg

Πυρκαγιά μαίνεται στον Αμαζόνιο, στην Βραζιλία, τον Σεπτέμβριο του 2019. Bruno Kelly / Reuters
----------------------------------------

Ο Λούλα έκανε [προεκλογική] εκστρατεία με την υπόσχεση να μηδενίσει τα επίπεδα αποψίλωσης των δασών στον Αμαζόνιο. Το ερώτημα είναι αν μπορεί πράγματι να την πραγματοποιήσει. Η Βραζιλία [1] έχει αναπτύξει εθισμό στην αποψίλωση των δασών. Για να τον κόψει, ο επερχόμενος πρόεδρος θα πρέπει να συγκεντρώσει όλη την υποστήριξη που μπορεί να βρει.

ΤΙ ΕΧΕΙ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕΙ Ο ΛΟΥΛΑ

Η ώθηση στην περιβαλλοντική αποσύνθεση στον Αμαζόνιο [2] προκύπτει από έναν χαλαρό αλλά αποτελεσματικό πολιτικό συνασπισμό που συμπεριλαμβάνει κτηνοτρόφους βοοειδών, εξαγωγείς εμπορευμάτων, και εταιρείες εξόρυξης. Μαζί, αυτοί οι δρώντες ασκούν πίεση στα μέλη του κογκρέσου της Βραζιλίας για να χαλαρώσουν τους υφιστάμενους νόμους και κανονισμούς για την προστασία του τροπικού δάσους. Μπλοκάρουν τις πολιτικές υπέρ του κλίματος και ασκούν πίεση στις κρατικές Αρχές για να απέχουν από την επιβολή προστίμων και κυρώσεων για περιβαλλοντικά εγκλήματα.

Ο συνασπισμός ασκεί επιρροή χρηματοδοτώντας τις εκστρατείες επίδοξων πολιτικών και βοηθώντας τους να αυξήσουν την προσέλευση τις κάλπες. Αυτό τους δίνει πλεονέκτημα σε όλους τους κλάδους της κυβέρνησης. Ως αποτέλεσμα, το κράτος της Βραζιλίας έχει γίνει λιγότερο ικανό να θεσπίζει περιβαλλοντικές προστασίες. Ο συνασπισμός για την αποψίλωση των δασών του Αμαζονίου ενεργεί ατιμώρητα επειδή οι πολιτικοί που βοηθά να εκλεγούν τον προστατεύουν.

Ο συνασπισμός επωφελείται επίσης από την έμμεση υποστήριξη πιο σκοτεινών δρώντων. Στην απέραντη περιοχή του Αμαζονίου, εγκληματικά κυκλώματα διακινούν λαθραία αγαθά όπως ναρκωτικά, ξυλεία, άγρια ζώα, ακόμη και ανθρώπους. Δωροδοκούν και δελεάζουν κρατικούς αξιωματούχους για να εξασφαλίσουν πως το τροπικό δάσος ελέγχεται χαλαρά. Καθώς οι παράνομες οικονομικές δραστηριότητές τους εξαρτώνται από την κατασκευή και την πρόσβαση σε μυστικούς αεροδιαδρόμους, πλωτές οδούς, και συνοριακές διαβάσεις, έχουν κίνητρα να κρατούν τις δυνάμεις ασφαλείας μακριά από τις περιοχές στις οποίες δραστηριοποιούνται.

Κατά την διάρκεια της θητείας του, ο Μπολσονάρο [3] ενίσχυσε τον συνασπισμό για την αποψίλωση των δασών με την έκδοση μιας σειράς εκτελεστικών διαταγμάτων για την αναίρεση κανόνων και θεσμών που προστατεύουν το τροπικό δάσος. Μείωσε επίσης τα κονδύλια του προϋπολογισμού για τις υπηρεσίες προστασίας του περιβάλλοντος, μια κίνηση που πέτυχε να διαλύσει μεγάλο μέρος της ισχύος του βραζιλιάνικου κράτους. Σε διεθνές επίπεδο, ο Μπολσονάρο απέσυρε [την Βραζιλία] από τις πολυμερείς διαπραγματεύσεις για το κλίμα, στις οποίες η Βραζιλία ηγείτο για δεκαετίες στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Διέλυσε επίσης το διοικητικό σώμα του Amazon Fund, ενός οργανισμού που επέτρεπε σε ξένες χώρες να παρέχουν πόρους για να βοηθήσουν στην χρηματοδότηση πολιτικών υπέρ του κλίματος.

Όπως ήταν αναμενόμενο, η ανομία στον Αμαζόνιο εκτινάχθηκε υπό την επίβλεψη του Μπολσονάρο. Αυτή η βία δεν περιορίστηκε στις δολοφονίες ενεργών ακτιβιστών για το κλίμα. Μεταξύ του 2018 και του 2020, τα ποσοστά δολοφονιών αυξήθηκαν κατά 9% στις αγροτικές περιοχές και κατά 13,8% σε μικρές πόλεις σε όλο τον Αμαζόνιο, ενώ οι βίαιοι θάνατοι στην υπόλοιπη Βραζιλία μειώθηκαν. Το βίαιο έγκλημα είναι ιδιαίτερα εμφανές σε περιοχές του τροπικού δάσους όπου η αποψίλωση των δασών αφθονεί: δήμοι όπου τα ποσοστά αποψίλωσης είναι υψηλά έχουν ποσοστό βίαιων θανάτων που είναι 48% υψηλότερο από εκείνο σε περιοχές όπου η αποψίλωση των δασών είναι σε χαμηλά επίπεδα.

Ο Λούλα [4] θα αντιμετωπίσει σκληρή αντιπολίτευση στις προσπάθειές του να τερματίσει την αποψίλωση των δασών. Υπολογίζεται πως το 40% των εδρών στο νεοεκλεγμένο κογκρέσο κατέχονται από πολιτικούς οι οποίοι εκπροσωπούν ομάδες συμφερόντων που θα πλήττονταν εάν θεσπιστούν πραγματικά αποτελεσματικές προστασίες. Θα εργαστούν σκληρά για να μπλοκάρουν τα νομοσχέδια για το κλίμα και την κατανομή κονδυλίων για την προστασία του Αμαζονίου. Η δημοσιονομική κατάσταση της διοίκησης, επιπλέον, είναι δεινή. Σε μια εποχή που απαιτούνται επενδύσεις για την ανοικοδόμηση της κρατικής ικανότητας για την προστασία των δασών, στα δημόσια ταμεία στην Βραζιλία τα μετρητά τελειώνουν.

Ο Λούλα θα προωθήσει επίσης τις πολιτικές του για το κλίμα σε μια εποχή που η παγκόσμια καταναλωτική οικονομία απαιτεί περισσότερη, παρά λιγότερη, αποψίλωση δασών. Οι αγορές στην Ευρώπη, τις Ηνωμένες Πολιτείες, και κυρίως την Κίνα σαρώνουν βραζιλιάνικα προϊόντα όπως η σόγια και το βόειο κρέας από περιοχές που έχουν αποψιλωθεί, δημιουργώντας ισχυρά κίνητρα για την κοπή δέντρων και την εκκαθάριση γης με την πυρπόλησή της.

ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ Ο ΛΟΥΛΑ

Ο Λούλα έχει ιστορικό επιτυχιών στο να αποκρούει τις δυνάμεις υπέρ της αποψίλωσης των δασών. Όταν διετέλεσε για πρώτη φορά πρόεδρος από το 2003 έως το 2010, έκανε εξαιρετική δουλειά στον περιορισμό των εκπομπών άνθρακα από την αποψίλωση των δασών. Διόρισε την φημισμένη περιβαλλοντολόγο, Μαρίνα Σίλβα, για να συντονίσει μια σημαντική προσπάθεια για την ανάπτυξη ενός συνασπισμού υπέρ του κλίματος. Αυτή η ομάδα περιελάμβανε υπεύθυνους παραγωγούς εμπορευμάτων, ακτιβιστές και κοινωνικούς οργανωτές, θρησκευτικούς ηγέτες, αυτόχθονες πληθυσμούς, και ευνοϊκά διακείμενους εισαγγελείς, δικαστές, δήμαρχους, και κυβερνήτες.

Οι πολιτικές του Λούλα επέκτειναν τις νομικά προστατευόμενες ζώνες εντός του Αμαζονίου και κατέστησαν πιο δαπανηρή την παραβίαση του νόμου με την ενίσχυση της αστυνομικής ισχύος. Ο Λούλα έδωσε επίσης στους αγρότες φθηνή πιστοληπτική ικανότητα με αντάλλαγμα την προστασία των δασών. Η Βραζιλία εκείνη την εποχή έλαβε επίσης πάνω από 1 δισεκατομμύριο δολάρια από την Γερμανία και τη Νορβηγία στο πλαίσιο του Amazon Fund για την προστασία του δάσους. Ως αποτέλεσμα, η αποψίλωση των δασών μειώθηκε κατά 76% μεταξύ του 2005 και του 2012.

Αλλά αυτές οι μεταρρυθμίσεις ήταν βραχυχρόνιες καθώς η πολιτική για το κλίμα αποδείχθηκε πως ήταν βαθιά διχαστική στο στρατόπεδο του Λούλα. Συγκεκριμένα, η απόφαση του Λούλα να δώσει το πράσινο φως για την κατασκευή του φράγματος Belo Monte το 2010 στον ποταμό Αμαζόνιο εξόργισε τους περιβαλλοντολόγους και τις οργανώσεις για τα δικαιώματα των ιθαγενών. Αν και ο Λούλα επέμεινε πως το φράγμα θα δημιουργούσε θέσεις εργασίας σε ένα φτωχό μέρος της χώρας, εκτόπισε περίπου 50.000 αυτόχθονες κατοίκους και προκάλεσε όλεθρο στην χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής. Ο Λούλα άσκησε επίσης βέτο σε μια ρήτρα του τότε νέου εθνικού νόμου για το κλίμα που απαιτούσε την σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων, έχοντας αναμφίβολα υπόψιν του πως οι τομείς του πετρελαίου και του φυσικού αερίου της Βραζιλίας αναπτύσσονταν. Οι αντιφάσεις στην κυβερνητική πολιτική οδήγησαν εξέχοντες περιβαλλοντολόγους της διοίκησης να παραιτηθούν ως ένδειξη διαμαρτυρίας. Μέσα σε μερικά χρόνια, η αποψίλωση των δασών του Αμαζονίου επανήλθε, μια τάση που επιταχύνθηκε μαζικά υπό τον Μπολσονάρο.

Καθώς ξεκινά άλλη μια θητεία, ο Λούλα θα πρέπει και πάλι να συμβιβάσει ανταγωνιστικά συμφέροντα. Αφοσιωμένοι περιβαλλοντολόγοι θα ανταγωνιστούν για επιρροή μαζί με τα μέλη του συνασπισμού για την αποψίλωση των δασών, ο οποίος θα αντιταχθεί σε οποιαδήποτε δαπανηρή μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Δεδομένου ότι οι κτηνοτρόφοι, οι ανθρακωρύχοι, και οι εξαγωγείς εμπορευμάτων αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μέρος της οικονομικής δραστηριότητας στον Αμαζόνιο -μια τεράστια περιοχή που φιλοξενεί περίπου 30 εκατομμύρια κατοίκους- είναι βέβαιο πως θα έχουν πλεονέκτημα έναντι του προέδρου. Ο κίνδυνος είναι η πολιτική αδράνεια που αποτυγχάνει να περιορίσει τον ανησυχητικό ρυθμό αποψίλωσης των δασών.

Ένα ιδιαίτερο σημείο έντασης εντός της διοίκησης θα είναι η διπλωματική στρατηγική. Ορισμένοι σύμβουλοι του Λούλα υποστηρίζουν πως θα πρέπει να δεσμευτεί διεθνώς για πιο φιλόδοξους στόχους σχετικά με τις εκπομπές άνθρακα και να συνεργαστεί με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση για να «κλειδώσει» την εγχώρια κλιματική μεταρρύθμιση. Αυτό θα σήμαινε συνεργασία μαζί με την Ουάσιγκτον και τις Βρυξέλλες για την δημιουργία μιας ρυθμιζόμενης παγκόσμιας αγοράς άνθρακα, καθιστώντας κερδοφόρο για τους ιδιοκτήτες γης σε όλο τον κόσμο να εμπορεύονται υπηρεσίες διατήρησης των δασών.

Άλλοι στο στρατόπεδο του Λούλα θα προτιμούσαν να αποφύγουν τους φιλόδοξους στόχους για τις εκπομπές άνθρακα και να κρατήσουν τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση σε απόσταση. Θα προτιμούσαν η Βραζιλία να αντλήσει περισσότερη βοήθεια από πλούσιες χώρες πριν δεσμευτεί να περιορίσει την αποψίλωση των δασών. Ένας τρόπος για να γίνει αυτό, υποστηρίζουν, θα ήταν μέσω της αναβίωσης του Οργανισμού Συνθήκης Συνεργασίας του Αμαζονίου (Amazon Cooperation Treaty Organization), μιας διπλωματικής πρωτοβουλίας του 1995 με επικεφαλής την Βραζιλία για να συντονίσει την δράση στο τροπικό δάσος με τους γείτονές της στη Νότια Αμερική. Μια άλλη πρόταση είναι να οικοδομηθεί ένας διπλωματικός συνασπισμός με την Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και την Ινδονησία —δύο άλλες χώρες με τεράστια έκταση σε δάση— για να εξασφαλιστούν παραχωρήσεις από τις προηγμένες οικονομίες του παγκόσμιου Βορρά.

ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΚΑΝΟΥΝ ΟΙ ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν [5], μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στο να βοηθήσει τον Λούλα να επιτύχει τους κλιματικούς του στόχους. Πρωταρχικά, ο Μπάιντεν θα πρέπει να δεσμεύσει την Βραζιλία και άλλες χώρες στην δημιουργία μιας ρυθμιζόμενης παγκόσμιας αγοράς άνθρακα, η οποία δεν θα δημιουργηθεί χωρίς την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών. Δεύτερον, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να πιέσουν την Παγκόσμια Τράπεζα και την Διαμερικανική Τράπεζα Ανάπτυξης να βοηθήσουν την Βραζιλία να αναπτύξει μια εφαρμόσιμη στρατηγική για την αποζημίωση των κατοίκων στον Αμαζόνιο που πρόκειται να χάσουν τα μέσα επιβίωσής τους εάν και όταν η αποψίλωση των δασών ανακοπεί.

Τέλος, ο Μπάιντεν θα πρέπει να καταβάλει προσπάθεια για να μην «κατονομάσει και ντροπιάσει» δημόσια την Βραζιλία για την αποψίλωση των δασών του Αμαζονίου, επειδή ο κίνδυνος πυροδότησης μιας εθνικιστικής αντίδρασης είναι υπαρκτός. Οι Βραζιλιάνοι στην συντριπτική τους πλειοψηφία πιστεύουν πως η κλιματική αλλαγή συμβαίνει λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας, αλλά σύμφωνα με μια έρευνα που πραγματοποιήσαμε, πιστεύουν επίσης πως όταν πρόκειται για την προστασία του τροπικού δάσους του Αμαζονίου, δεν πρέπει να δίδεται εμπιστοσύνη στους ξένους. Στην πραγματικότητα, ένα εντυπωσιακό 95% των Βραζιλιάνων πιστεύει πως οι ξένες χώρες που επικρίνουν την Βραζιλία για την διαχείριση του Αμαζονίου το κάνουν με απώτερα κίνητρα, όπως είναι η εκμετάλλευση του πλούτου του δάσους για δικό τους οικονομικό όφελος. Αυτή η πεποίθηση διαπερνά τις κομματικές και ιδεολογικές γραμμές. Ο Λευκός Οίκος θα πρέπει να είναι ευαίσθητος σε αυτήν την δυναμική εάν θέλει να μεγιστοποιήσει τις πιθανότητες ο Λούλα να επικρατήσει έναντι των εγχώριων ομάδων συμφερόντων οι οποίες επωφελούνται από την περιβαλλοντική καταστροφή που θέτει σε κίνδυνο τον πλανήτη.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/regions/brazil
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/americas/2020-02-10/amazon-neari...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/americas/2019-08-30/bolsonaro-fa...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/brazil/2022-06-21/brazil-turn-ba...
[5] https://www.foreignaffairs.com/topics/biden-administration

Copyright © 2022 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/brazil/what-lula-return-means-amazon

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition