Η σταλινική φάση του Πούτιν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η σταλινική φάση του Πούτιν

Απομονωμένος, παρανοϊκός, και όλο και περισσότερο σαν τον Σοβιετικό δικτάτορα
Περίληψη: 

Πλέον, η Ρωσία έχει μετατραπεί σε μια πλήρη, προσωπική αυτοκρατορία. Με τον εναγκαλισμό της ιμπεριαλιστικής και εθνικιστικής ιδεολογίας του, την ανελέητη καταστολή της κοινωνίας των πολιτών και κάθε μορφής διαφωνίας, και την έκκλησή του στα όπλα σχεδόν ολόκληρης της χώρας, ο Πούτιν έχει επαναπορροφήσει σχεδόν όλα τα κλασικά στοιχεία του σταλινικού ολοκληρωτισμού.

Ο ANDREI KOLESNIKOV είναι ανώτερος συνεργάτης στο Carnegie Endowment for International Peace.

Όσο πιο σκληρό και καταπιεστικό γίνεται το καθεστώς του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν, τόσο πιο επιτυχημένη φαίνεται η βασιλεία του Ιωσήφ Στάλιν στους απλούς Ρώσους. Στα πέντε χρόνια πριν από το 2021, το ποσοστό των Ρώσων που συμφωνούσαν ότι «ο Στάλιν ήταν μεγάλος ηγέτης» διπλασιάστηκε από 28% σε 56%, σύμφωνα με δημοσκοπήσεις που διενεργήθηκαν από το ανεξάρτητο Levada Center˙ την ίδια περίοδο, το ποσοστό εκείνων που διαφώνησαν με αυτή την δήλωση μειώθηκε από 23% σε 14%. Από το 2015, στον Στάλιν αποδίδονται ιδιαίτερες τιμές στις εθνικές γιορτές και η συζήτηση για την καταστολή του έχει σε μεγάλο βαθμό καταπνιγεί. Είναι τέτοιο το ενδιαφέρον για τον Σοβιετικό δικτάτορα που μερικές φορές φαίνεται σαν να ανταγωνίζεται τον Πούτιν. Το πιο πιθανό, ωστόσο, είναι ότι απλώς χρησιμεύει ως χείρα βοηθείας από το μακρινό παρελθόν, καθησυχάζοντας τον σύγχρονο σύντροφό του ότι βρίσκεται στο σωστό δρόμο.

11112022-1.jpg

Ένα πορτρέτο του Σοβιετικού ηγέτη, Ιωσήφ Στάλιν, σε μια συγκέντρωση για την Πρωτομαγιά, στη Μόσχα, τον Μάιο του 2022. Maxim Shemetov / Reuters
-------------------------------------------------------------

Δεν είναι μόνο ότι η σιδερένια διακυβέρνηση του Στάλιν έχει γίνει πρότυπο για το σημερινό Κρεμλίνο. Όλο και περισσότερο, ο ίδιος ο Πούτιν [1] μοιάζει με τον Στάλιν στα τελευταία του χρόνια, όταν ο Σοβιετικός ηγέτης ήταν πιο παρανοϊκός και σκληρός. Στο τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Στάλιν βρισκόταν στην εξουσία για περισσότερα από 20 χρόνια, και από τότε μέχρι τον θάνατό του το 1953, οδήγησε το καθεστώς του σε νέα αυταρχικά άκρα: αυξημένη έλλειψη ανοχής για τις απόψεις των άλλων˙ συνεχής καχυποψία για τους στενούς του συνεργάτες˙ επιδεικτική, πραγματικά ξεδιάντροπη βαρβαρότητα˙ και απατηλές, εμμονικές ιδέες. Όπως ο Στάλιν στην τελευταία του περίοδο, ο Πούτιν πέρασε επίσης περισσότερα από 20 χρόνια στην εξουσία (συμπεριλαμβανομένης της περιόδου του ως πρωθυπουργού από το 2008 έως το 2012), και στην τρέχουσα προεδρική του θητεία, που ξεκίνησε το 2018, έχει επίσης δείξει πολλές από τις ίδιες ποιότητες. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου, τροποποίησε το ρωσικό σύνταγμα για να μηδενίσει το ρολόι στις προεδρικές του θητείες, ενορχήστρωσε την δηλητηρίαση και την σύλληψη του ηγέτη της αντιπολίτευσης Alexei Navalny, και ξεκίνησε έναν πόλεμο [2] με καταστροφικές συνέπειες για ολόκληρο τον κόσμο.

Τώρα, το 2022, η Ρωσία έχει μετατραπεί σε μια πλήρη, προσωπική αυτοκρατορία. Με τον εναγκαλισμό της ιμπεριαλιστικής και εθνικιστικής ιδεολογίας του, την ανελέητη καταστολή της κοινωνίας των πολιτών και κάθε μορφής διαφωνίας, και την έκκλησή του στα όπλα σχεδόν ολόκληρης της χώρας, ο Πούτιν έχει επαναπορροφήσει σχεδόν όλα τα κλασικά στοιχεία του σταλινικού ολοκληρωτισμού, από την λατρεία της προσωπικότητας έως την λατρεία του ηρωικού θανάτου.

ΣΤΗΝ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΛΥΚΟΦΩΤΟΣ

Οι ομοιότητες μεταξύ του ύστερου Πούτιν και του ύστερου Στάλιν ξεκινούν από το στυλ και το μοντέλο ηγεσίας τους. Για τον Πούτιν [3], όπως και για τον Στάλιν, η διαδικασία λήψης αποφάσεων περιορίζεται σε ένα μόνο άτομο. Οι συνεργάτες και οι σύμβουλοι δεν έχουν σχεδόν καμία ικανότητα να επηρεάσουν τον τύραννο ή να προτείνουν εναλλακτικές ενέργειες. Όχι μόνο αυτό έχει ελάχιστη ομοιότητα με τον τρόπο που διαμορφώνεται η πολιτική στα δημοκρατικά συστήματα ή ακόμη και στα ημιαυταρχικά καθεστώτα˙ απέχει επίσης πολύ από την συλλογική ηγεσία άλλων περιόδων της σοβιετικής ιστορίας, όπως η εποχή του Λεονίντ Μπρέζνιεφ. Κατά κάποιο τρόπο, ο Πούτιν έχει ξεπεράσει ακόμη και το είδωλό του στην εξατομίκευση της διακυβέρνησής του. Ο Στάλιν, για παράδειγμα, ήθελε να μιλάει σε πρώτο πρόσωπο πληθυντικού: «Θα σε πυροβολήσουμε». Ο Πούτιν αρέσκεται επίσης να μιλάει στο όνομα της χώρας ή των ελίτ, αλλά τον Οκτώβριο, όταν ρωτήθηκε αν μετάνιωσε για κάτι για την «ειδική επιχείρηση» στην Ουκρανία, αναγνώρισε ότι ο πόλεμος ήταν δικό του προσωπικό σχέδιο. «Οι ενέργειές μου ήταν οι σωστές την κατάλληλη στιγμή», απάντησε.

Ο Πούτιν έχει μάθει επίσης από τον Σοβιετικό δικτάτορα πώς να αντιμετωπίζει το δικό του καθεστώς. Στο τέλος της ζωής του, ο Στάλιν ήταν όλο και πιο καχύποπτος για τον στενό του κύκλο. Συχνά εξαπέλυε την οργή του σε στενούς του συνεργάτες όπως ο Βιάτσεσλαβ Μολότοφ, ο υπουργός Εξωτερικών και επί μακρόν αναπληρωτής του. Το φθινόπωρο του 1945, επιστρέφοντας στη Μόσχα μετά από μια απουσία, ο Στάλιν επέπληξε τους άντρες που κάποτε φαινόταν ότι ήταν οι πιο πιστοί του λοχαγοί -ο Λαβρέντι Μπέρια, αρχηγός της μυστικής αστυνομίας, ο Γκεόργκι Μαλένκοφ, επιδραστικό μέλος του Πολιτικού Γραφείου, ο Αναστάς Μικογιάν, υπουργός Εμπορίου, και ο Μολότοφ— επειδή επέτρεψαν στην Pravda να δημοσιεύσει αποσπάσματα ομιλίας του Βρετανού πρωθυπουργού, Ουίνστον Τσόρτσιλ. Ο Μολότοφ ανέλαβε την ευθύνη για την δημοσίευση, για να δεχτεί και πάλι πυρά για χαλάρωση των κανόνων λογοκρισίας για τους ξένους ανταποκριτές. Σε τηλεγράφημα προς τον Μπέρια, τον Μαλένκοφ, και τον Μικογιάν, ο Στάλιν παραπονέθηκε ότι «ο Μολότοφ δεν φαίνεται να εκτιμά τα συμφέροντα του κράτους ή το κύρος της κυβέρνησής μας». Μετά από αυτό το επεισόδιο, η δεύτερη πιο εξέχουσα προσωπικότητα της Σοβιετικής Ένωσης δεν θεωρείτο πλέον ως διάδοχος του δικτάτορα. Ούτε ο Μολότοφ ήταν μόνος στην ατίμωσή του: κατά την διάρκεια εκείνης της περιόδου, άλλα μέλη του στενού κύκλου του Στάλιν βρέθηκαν επίσης σε δυσμένεια για τον έναν ή τον άλλο λόγο —ή συχνά, χωρίς κανέναν απολύτως λόγο.