Πώς η δημοκρατία μπορεί να κερδίσει

Μεταξύ των πολλών συμπερασμάτων από τις ενδιάμεσες εκλογές στις ΗΠΑ, ένα από τα πιο εντυπωσιακά είναι ο ανησυχητικός αριθμός των αρνητών των εκλογών που συμμετείχαν στα ψηφοδέλτια, συχνά σε περιφέρειες που δεν είχαν αμφισβητηθεί. Σε ολόκληρη την χώρα, εκλέχθηκαν δεκάδες υποψήφιοι στην Βουλή των Αντιπροσώπων, την Γερουσία, και σε θέσεις σε πολιτειακό επίπεδο που αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν τα αποτελέσματα των εκλογών του 2020. Ως εκ τούτου, αποτελούν τα πιο πρόσφατα σημάδια σε αυτό που ορισμένοι παρατηρητές θεωρούν ως επικίνδυνη δημοκρατική παρακμή σε ολόκληρη την Δύση. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, αυτό που συνέβη στις Ηνωμένες Πολιτείες μετά την επίθεση στο Καπιτώλιο στις 6 Ιανουαρίου του 2021 βρήκε απήχηση στην Δυτική Ευρώπη, όπου τα ακροδεξιά κόμματα πέτυχαν πρόσφατα εκπληκτική επιτυχία στην Ιταλία και την Σουηδία και έδειξαν νέα δύναμη στην Γαλλία.

Σε συγκέντρωση του πρώην προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, στη Mesa της Αριζόνα, τον Οκτώβριο του 2022. Brian Snyder / File Photo / Reuter
----------------------------------------------------------------

Παρακολουθώντας αυτήν την τάση, σχολιαστές καταλαμβάνονται από φόβους ότι, όπως αναφέρει η μη κερδοσκοπική οργάνωση Freedom House στην τελευταία παγκόσμια έρευνά της, «σε όλο τον κόσμο, οι εχθροί της φιλελεύθερης δημοκρατίας ... επιταχύνουν τις επιθέσεις τους». Ακριβώς όπως πολλοί βλέπουν τον μεγάλο αριθμό των αρνητών των εκλογών, των συνωμοσιολόγων και των ευτελιστών της εξέγερσης στο Ρεπουμπλικανικό κόμμα ως απόδειξη της διάβρωσης μακροχρόνιων δημοκρατικών προτύπων, βλέπουν τις νίκες, αυτό το φθινόπωρο, των Αδελφών της Ιταλίας και των Σουηδών Δημοκρατών, κομμάτων με ακροδεξιές ρίζες, ως σημάδι ότι ο φασισμός επιστρέφει και η δημοκρατία κινδυνεύει -ακόμη και στην Δυτική Ευρώπη, όπου εδώ και καιρό θεωρείται δεδομένη.

Όμως αυτή η εσχατολογική άποψη παραβλέπει τα ποικίλα πολιτικά πλαίσια στα οποία διαδραματίζονται αυτές οι εξελίξεις. Υπάρχουν, φυσικά, πολλοί λόγοι για να ανησυχούμε για τα ακροδεξιά κινήματα, ιδίως όταν αρνούνται τα εκλογικά αποτελέσματα ή επιδιώκουν με άλλο τρόπο να υπονομεύσουν τους δημοκρατικούς θεσμούς. Αλλά υπάρχουν κρίσιμες διαφορές μεταξύ αυτού που συνέβη σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, όπου τα κάποτε ακροδεξιά κόμματα μετριάστηκαν με την πάροδο του χρόνου, και των Ηνωμένων Πολιτειών, όπου ένα από τα κυρίαρχα κόμματα έχει υιοθετήσει ακροδεξιές, αντιδημοκρατικές ιδέες. Πράγματι, αντί να δείχνει ότι η ευρωπαϊκή δημοκρατία κινδυνεύει, η εξέλιξη των Αδελφών της Ιταλίας και των Σουηδών Δημοκρατών προσφέρει λόγους για συγκρατημένη αισιοδοξία. Όπως και πολλά άλλα δεξιά κόμματα στην Δυτική Ευρώπη, τα κόμματα αυτά έχουν εξτρεμιστικές ρίζες, αλλά έχουν αναγνωρίσει ότι για να κερδίσουν ψήφους και πολιτική δύναμη απαιτείται να απομακρυνθούν από αυτές τις ρίζες, να κάνουν πιο μετριοπαθή τα αιτήματά τους και τις πολιτικές τους πλατφόρμες, και να δεσμευτούν ότι θα τηρήσουν τους δημοκρατικούς κανόνες.

Η εξέλιξη των Αδελφών της Ιταλίας, των Δημοκρατών της Σουηδίας, και άλλων δυτικοευρωπαϊκών δεξιών λαϊκιστικών κομμάτων αντανακλά κάτι κρίσιμο αλλά αντιφατικό σχετικά με την σχέση μεταξύ εξτρεμισμού και δημοκρατίας: το αν οι εξτρεμιστικές ομάδες θα γίνουν σημαντικές απειλές για την δημοκρατία εξαρτάται λιγότερο από τις ίδιες τις ομάδες και περισσότερο από την φύση των δημοκρατιών στις οποίες εμφανίζονται. Όταν οι δημοκρατικοί κανόνες και θεσμοί είναι αδύναμοι, οι εξτρεμιστές μπορεί να έχουν ελάχιστα κίνητρα για μετριοπάθεια, καθώς θα μπορούν να κερδίζουν υποστηρικτές και ακόμη και πραγματική εξουσία χωρίς να παίζουν με τους κανόνες. Όπου, όμως, οι δημοκρατικοί κανόνες και οι θεσμοί είναι ισχυροί, οι εξτρεμιστές θα αναγκαστούν να μετριάσουν επειδή θα υπάρχει μικρή εκλογική βάση για ρητά αντιδημοκρατικά ή ριζοσπαστικά αιτήματα και επειδή αν δεν το κάνουν, άλλοι πολιτικοί παράγοντες και θεσμοί θα είναι σε θέση να τους κρατήσουν ούτως ή άλλως μακριά από την εξουσία.

Αυτή η δυναμική επηρεάζει άμεσα τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να αντιμετωπιστούν οι απειλές για την δημοκρατία, μεταξύ άλλων και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Επιπλέον, ενώ τα εξελισσόμενα πολιτικά γεγονότα μπορεί να είναι δύσκολο να κριθούν αμερόληπτα, ριζοσπαστικά ή εξτρεμιστικά πολιτικά κινήματα έχουν αμφισβητήσει την δημοκρατία σε πολλές περιπτώσεις στο παρελθόν, και αυτά μπορούν να αξιολογηθούν εκ των υστέρων. Μια ιδιαίτερα ενδεικτική περίπτωση είναι η τύχη των κομμουνιστικών κομμάτων στην Δυτική Ευρώπη κατά την διάρκεια του μεσοπολέμου και μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Κατά την διάρκεια εκείνων των δεκαετιών, τα πολιτικά συστήματα των ευρωπαϊκών χωρών αντιμετώπισαν μεγάλης κλίμακας αλλαγές -είτε προς την δημοκρατία είτε μακριά από αυτήν- και η εξέταση της πορείας εκείνων των γεγονότων προσφέρει πληροφορίες για τους παράγοντες που διαμόρφωσαν την συμπεριφορά αυτών των κομμάτων.

ΔΥΣΑΡΕΣΤΟ ΚΑΙ ΒΑΝΑΥΣΟ