Πολεμώντας ούσα γυναίκα

Αν υπάρχει ένας φεμινιστικός τρόπος για να διεξάγεις πόλεμο, η Ουκρανία θέλει να μάθουν όλοι ότι έτσι δίνει τη μάχη της εναντίον της Ρωσίας. Οι αξιωματούχοι διακηρύσσουν με υπερηφάνεια ότι μέχρι και το ένα πέμπτο των ενόπλων δυνάμεων της Ουκρανίας είναι γυναίκες. Ο πρόεδρος, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, και άλλοι ανώτεροι αξιωματούχοι φροντίζουν να ευχαριστούν τόσο τους άνδρες όσο και τις γυναίκες υπερασπιστές της χώρας. Φωτογραφίες και βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δείχνουν άνδρες στρατιώτες να μαγειρεύουν, γυναίκες να πολεμούν, και όλοι να αγκαλιάζουν γατάκια και κουτάβια. Διακεκριμένες Ουκρανές φεμινίστριες έχουν ταξιδέψει στην Ουάσινγκτον για να ασκήσουν πιέσεις για όπλα.

Μια Ουκρανή, μέλος του στρατού στην περιοχή του Κιέβου, τον Μάρτιο του 2022. Gleb Garanich / Reuters
-----------------------------------------------

Από την άποψη τόσο της ισότητας των φύλων όσο και της αποτελεσματικότητας της μάχης, αυτό είναι ενθαρρυντικό. Προκειμένου να επικρατήσει σε μια σύγκρουση στην οποία διακυβεύεται η ίδια η κυριαρχία της, η Ουκρανία [1] πρέπει να προσελκύσει τους καλύτερους και εξυπνότερους για να υπηρετήσουν, ανεξαρτήτως φύλου. Το φεμινιστικό στρατιωτικό αφήγημα της Ουκρανίας τοποθετεί επίσης την χώρα σε έντονη αντίθεση με την Ρωσία, η ηγεσία της οποίας φαίνεται να έχει υιοθετήσει τον τοξικό ανδρισμό ως βασική αξία. Ακόμα και πριν εμφανιστούν αναφορές ότι Ρώσοι στρατιώτες είχαν βιάσει και κακοποιήσει σεξουαλικά Ουκρανούς άνδρες, γυναίκες, και παιδιά, το branding του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν [2], για την χώρα του (και συχνά για τον εαυτό του) είχε τις ρίζες του σε αυτό που ο ίδιος αποκαλούσε παράδοση, αλλά άλλοι μπορεί να το ορίζουν ως πατριαρχία.

Αλλά όπως έμαθα κατά την διάρκεια αρκετών μηνών σε συνομιλίες με περίπου δώδεκα Ουκρανούς και Δυτικούς αξιωματούχους και αναλυτές, οι οποίοι θέλησαν να παραμείνουν ανώνυμοι προκειμένου να μιλήσουν ειλικρινά, οι ισχυρισμοί του ουκρανικού στρατού ότι είναι υπέρμαχος της ισότητας των φύλων δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Αφενός, οι γυναίκες είναι σχεδόν βέβαιο ότι αποτελούν μόλις το 9% ή 10% των ενόπλων δυνάμεων -το ήμισυ του επίσημου αριθμού της κυβέρνησης. Αυτή η διαφορά είναι ενδεικτική ενός μεγαλύτερου ζητήματος: η Ουκρανία, όπως και πολλές άλλες κοινωνίες [3], παλεύει να συμβιβάσει την δύναμη και τις ικανότητες των γυναικών της με τις απαρχαιωμένες αντιλήψεις της για τους ρόλους των φύλων. Οι γυναίκες βρέθηκαν στο επίκεντρο των διαδηλώσεων της Μαϊντάν το 2013-14, που οδήγησαν στην πτώση του Ουκρανού προέδρου, Βίκτορ Γιανουκόβιτς, ο οποίος ήθελε να απορρίψει μια συμφωνία με την ΕΕ υπέρ [της σύναψης] στενότερων δεσμών με τη Μόσχα. Αλλά τόσο η κάλυψη από τον Τύπο όσο και τα μηνύματα των ακτιβιστών κατά την διάρκεια των διαδηλώσεων συχνά ακολουθούσαν τα παραδοσιακά στερεότυπα των φύλων, και οι γυναίκες στην πρώτη γραμμή εγκωμιάστηκαν τουλάχιστον τόσο για την ομορφιά τους όσο και για την δύναμή τους. Την ίδια δυναμική μπορεί να διακρίνει κανείς και σήμερα σε σχέση με τις γυναίκες στρατιώτες: πριν από την εισβολή [4]του Φεβρουαρίου, ο στρατός διοργάνωσε μια σειρά καλλιστείων για τις στρατεύσιμες γυναίκες και πρότεινε οι δόκιμες γυναίκες να παρελάσουν με τακούνια σε μια στρατιωτική παρέλαση.

Μπροστά στον πλήρους κλίμακας πόλεμο, η ουκρανική κοινωνία αλλάζει πιο γρήγορα από ποτέ. Με περισσότερους άνδρες να πολεμούν, ένας αυξανόμενος αριθμός γυναικών είναι πλέον επικεφαλής των νοικοκυριών. Οι γυναίκες αναλαμβάνουν επίσης ηγετικούς ρόλους στην υποστήριξη των στρατευμάτων και των ανθρωπιστικών προσπαθειών. Όταν σταματήσουν οι μάχες, οι γυναίκες αυτές μπορεί να αναλάβουν νέες ηγετικές θέσεις στην πολιτική και τις επιχειρήσεις. Η Ουκρανία [5], με άλλα λόγια, είναι έτοιμη για μια θεμελιώδη επανεξέταση των ρόλων των φύλων, η οποία θα μπορούσε να της επιτρέψει να ενδυναμώσει περισσότερους από τους πολίτες της και να χρησιμεύσει ως πρότυπο για άλλες χώρες. Αλλά για να συμβεί αυτό, θα πρέπει να πράττει καλύτερα αυτά που πρεσβεύει.

Ο ΜΥΘΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Το φύλο είχε μεγάλη σημασία στον πόλεμο της Ρωσίας. Για να δικαιολογήσει την εισβολή του στην Ουκρανία, ο Πούτιν [6] χρησιμοποίησε σεξιστικά κλισέ. Στις 7 Φεβρουαρίου, δύο εβδομάδες πριν στείλει στρατεύματα για να καταλάβουν τον δυτικό γείτονα της Ρωσίας, ανέφερε σε συνέντευξη Τύπου ότι το Κίεβο -και συγκεκριμένα ο Ζελένσκι- θα έπρεπε να υποχωρήσει στις ρωσικές απαιτήσεις, προσφέροντας κάτι που στην καλύτερη περίπτωση ήταν ένα σεξιστικό παιδικό στιχάκι και στην χειρότερη ένα αστείο βιασμού: «Είτε σου αρέσει είτε όχι, πάρε το, ομορφιά μου».

Ο στρατός της Ρωσίας, ίσως όχι τυχαία, έχει γίνει πιο αρσενικός τα τελευταία χρόνια. Το 2008, όταν οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις εισέβαλαν στην Γεωργία, περίπου το 9% των δυνάμεων ήταν γυναίκες. Τώρα, οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν μόλις το 4% των στρατιωτικών. Το 2014 και το 2015, ο ρωσικός Τύπος επαίνεσε τις γυναίκες εθελόντριες που συμμετείχαν στον αγώνα στη Ντονμπάς. Σήμερα, οι μόνες γυναίκες που είναι ορατές στις τάξεις [του στρατού] εκεί είναι οι προγραμματίστριες πυραυλικών στόχων που εντοπίστηκαν τον Οκτώβριο από το ερευνητικό ειδησεογραφικό δίκτυο Bellingcat. Με την πιθανή εξαίρεση να υπηρετούν ως στρατιωτικοί πιλότοι, οι Ρωσίδες εμποδίζονται στο να αναλάβουν ρόλους μάχης στην πρώτη γραμμή.