Η τρομακτική άνοδος της διεθνικής Δεξιάς

Ήταν δύσκολο να αποφευχθεί η αίσθηση του déjà vu όταν οι υποστηρικτές του Jair Bolsonaro, του πρώην προέδρου της Βραζιλίας, εισέβαλαν σε κύριους ομοσπονδιακούς θεσμούς στην πρωτεύουσα Μπραζίλια στις αρχές Ιανουαρίου. Επιμένοντας ότι οι προεδρικές εκλογές της Βραζιλίας το 2022 είχαν «κλαπεί», οι διαδηλωτές λεηλάτησαν το Κογκρέσο, το προεδρικό μέγαρο, και άλλα βασικά κυβερνητικά κτίρια. Οι παρατηρητές σημείωσαν γρήγορα ομοιότητες με σκηνές που διαδραματίστηκαν πριν από δύο χρόνια στην Ουάσιγκτον, όταν όχλος δεξιών επιτέθηκαν στο Καπιτώλιο των ΗΠΑ σε μια προσπάθεια να αποτρέψουν την ειρηνική μετάβαση της εξουσίας από τον απερχόμενο πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, στον νεοεκλεγέντα πρόεδρο, Τζο Μπάιντεν.

Υποστηρικτές του πρώην προέδρου της Βραζιλίας, Jair Bolsonaro, στη Μπραζίλια, τον Ιανουάριο του 2023. Adriano Machado / Reuters
---------------------------------------------------------

Δεν υπήρχε τίποτα τυχαίο σχετικά με τις ομοιότητες μεταξύ αυτών των δύο επιθέσεων στην φιλελεύθερη δημοκρατία. Οι δεξιοί λαϊκιστές σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Βραζιλίας, έχουν αντλήσει έμπνευση από την θρασεία πολιτική συμπεριφορά του Τραμπ. Αλλά οι διακρατικές διασυνδέσεις μεταξύ των δεξιών λαϊκιστικών κινημάτων εκτείνονται πέρα από την κυκλοφορία στυλ και ιδεών. Ο Μπολσονάρο, τα πρωτοπαλίκαρά του, και πολλοί από τους οπαδούς του διατηρούν συγκεκριμένους δεσμούς με δεξιούς ηγέτες και οργανώσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το κίνημα του Trump, Make America Great Again (MAGA) είναι, τουλάχιστον μέχρι στιγμής, μια από τις πολιτικά πιο σημαντικές ιστορίες επιτυχίας της ακροδεξιάς -έστω και μόνο λόγω του τετραετούς ελέγχου του στην εκτελεστική εξουσία της πιο ισχυρής χώρας του κόσμου. Τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκε επίσης η αυξανόμενη επιρροή των δεξιών λαϊκιστών στις περισσότερες Δυτικές δημοκρατίες -συμπεριλαμβανομένης, για παράδειγμα, της ανόδου του Bolsonaro στην Βραζιλία, της νίκης του Brexit στο Ηνωμένο Βασίλειο, της αυξανόμενης δύναμης των εξτρεμιστικών κομμάτων κατά των μεταναστών στην Γαλλία και την Γερμανία, και την πρόσφατη άνοδο στην εξουσία ακροδεξιών κομμάτων και ηγετών στην Ιταλία και την Σουηδία.

Αυτές οι ομάδες παίρνουν συνθήματα και παρέχουν υποστήριξη η μια στην άλλη. Τον Οκτώβριο, Ρεπουμπλικάνοι νομοθέτες, συμπεριλαμβανομένης της Marjorie Taylor Greene, της ακροδεξιάς μέλους του Κογκρέσου από την [πολιτεία] Τζόρτζια, πανηγύρισαν όταν η Ιταλία επέλεξε ως πρωθυπουργό την Giorgia Meloni, η οποία έχει διαβουλευτεί με τον πρώην σύμβουλο του Trump, Steve Bannon, και τον αποκαλούσε «σύμμαχο».

Οι υπερασπιστές της φιλελεύθερης δημοκρατίας και της υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών «βασισμένης σε κανόνες» (ή «φιλελεύθερης») διεθνούς τάξης δεν μπορούν να αγνοήσουν τον διακρατικό χαρακτήρα της σύγχρονης ακροδεξιάς. Οι διακρατικοί δεσμοί διευκολύνουν τη μετάδοση ιδεών, τακτικών, και αφηγημάτων —όπως οι εκδοχές της θεωρίας συνωμοσίας της «μεγάλης αντικατάστασης» (great replacement, η αντίληψη ότι κακόβουλες δυνάμεις προγραμματίζουν τη μετανάστευση έτσι ώστε να στερήσουν από τους λευκούς των ΗΠΑ και της Ευρώπης την πλειοψηφία, την επιρροή, και την εξουσία), η προσπάθεια να στιγματιστούν οι γκέι και οι τρανς υπό το πρόσχημα της σταυροφορίας κατά των παιδεραστών, η επίκληση της «κουλτούρας της αφύπνισης» ως υπαρξιακή απειλή για την ελευθερία, και οι αβάσιμες επιθέσεις σχετικά με την ακεραιότητα των εκλογών.

Δεν είναι η πρώτη φορά που διακρατικά, ακροδεξιά κινήματα αναδεικνύονται σε μεγάλη δύναμη στην διεθνή πολιτική. Τα χρόνια μεταξύ του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και του Β' Παγκοσμίου Πολέμου είδαν επίσης μεγάλες κρίσεις και δυσαρέσκεια με τα καθιερωμένα κόμματα και τις κεντρώες ιδεολογίες. Εκείνες οι εξελίξεις, που συνδέθηκαν, όπως και σήμερα, με την διάδοση των νέων τεχνολογιών επικοινωνιών, τροφοδότησαν την παγκόσμια άνοδο του φασισμού (και, στην αριστερά, του επαναστατικού σοσιαλισμού). Το πιο γνωστό είναι ότι οι Ναζί κατέστρεψαν τους φιλελεύθερους-δημοκρατικούς θεσμούς της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και μετέτρεψαν την Γερμανία στο αυταρχικό, γενοκτονικό, και επεκτατικό Τρίτο Ράιχ. Τα αποτελέσματα ήταν καταστροφικά. Το ναζιστικό καθεστώς δολοφόνησε απευθείας εκατομμύρια αμάχους και περισσότεροι από 70 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν την ζωή τους κατά την διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Ακαδημαϊκοί, αναλυτές, και ειδήμονες επικαλούνται τακτικά την περίοδο του Μεσοπολέμου σε μια διαρκή διαμάχη για το αν η σημερινή ακροδεξιά προσφέρει μια σύγχρονη εκδήλωση του φασισμού. Αλλά οι δεκαετίες του 1920 και του 1930 είναι διδακτικές για λόγους ανεξάρτητους από την δημόσια συζήτηση για το εάν «Είναι φασισμός;».

Οι συγκρίσεις μεταξύ της περιόδου του Μεσοπολέμου και του παρόντος υπογραμμίζουν την απειλή που θέτουν στις φιλελεύθερες δημοκρατίες τα ολοένα πιο κανονικοποιημένα και διακρατικά συνδεδεμένα ακροδεξιά κινήματα. Προσφέρουν επίσης κάποιο έδαφος για αισιοδοξία. Πρώτον, οι περισσότερες από τις σημερινές φιλελεύθερες δημοκρατίες είναι πιο εδραιωμένες και πιο συνεκτικές από τις αντίστοιχες του μεσοπολέμου. Αφετέρου, οι εξελίξεις κατά τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 υπογραμμίζουν την δυσκολία που αντιμετωπίζουν τα ακροδεξιά κινήματα όσον αφορά την διατήρηση της διεθνούς συνεργασίας. Καμία από αυτές τις σκέψεις δεν αποτελεί λόγο εφησυχασμού˙ αντί γι’ αυτό, προτείνουν ότι οι υπερασπιστές της φιλελεύθερης δημοκρατίας πρέπει να συνεργαστούν εάν θέλουν να μεγιστοποιήσουν τα πλεονεκτήματά τους και να εκμεταλλευτούν πιο αποτελεσματικά τις αδυναμίες των αντιπάλων τους.

ΟΧΛΑΓΩΓΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ