Το δολάριο εξακολουθεί να κυριαρχεί

Η κεντρική θέση του δολαρίου των ΗΠΑ στις παγκόσμιες σχέσεις καθορίζεται κυρίως από οικονομικούς παράγοντες, αλλά οι γεωπολιτικές δυνάμεις απειλούν να αποδυναμώσουν την κυριαρχία του στην ιεραρχία των νομισμάτων. Οι κυρώσεις των ΗΠΑ ως απάντηση στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχουν ωθήσει ορισμένες χώρες να μειώσουν περαιτέρω την εξάρτησή τους από το δολάριο. Η γεωπολιτική διελκυστίνδα μεταξύ συμμάχων και εχθρών, φιλελεύθερων και αντιφιλελεύθερων κρατών ενέχει υψηλό διακύβευμα. «Οι μεγάλες δυνάμεις έχουν μεγάλα νομίσματα», σχολίασε ο νομπελίστας, Robert Mundell. Αν το νομισματικό σύστημα γινόταν πολυπολικό, τα νομισματικά προνόμια των ΗΠΑ θα υποχωρούσαν, όπως και η παγκόσμια οικονομική επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών και η ικανότητά τους να χρησιμοποιούν το δολάριο ως εναλλακτική λύση στην στρατιωτική βία στο πλαίσιο της αστυνόμευσης της διεθνούς τάξης.

Δολάρια των ΗΠΑ σε τράπεζα στο Κολοράντο, τον Νοέμβριο του 2009. Rick Wilking / Reuters
---------------------------------------------

Μια πιο κατακερματισμένη παγκόσμια οικονομία, στην οποία οι συμπράξεις ασφαλείας καθορίζουν τις οικονομικές σχέσεις, έρχεται στο προσκήνιο. Αλλά το τέλος της κυριαρχίας του δολαρίου εξακολουθεί να είναι απίθανο. Οι χώρες που συμμετέχουν στις κυρώσεις κατά της Ρωσίας ή επωφελούνται από τον νομισματικό εξαναγκασμό των ΗΠΑ που αποσκοπεί στην διατήρηση της βασικής αρχής της φιλελεύθερης διεθνούς τάξης περί μη επίθεσης δεν έχουν κίνητρα να διαφοροποιηθούν από το δολάριο. Ακόμη και οι χώρες που αντιτίθενται στις Δυτικές κυρώσεις είναι πιθανό να παραμείνουν στο δολάριο για να διατηρήσουν την δική τους ασφάλεια και τις αμερικανικές εγγυήσεις ασφαλείας σε ένα γεωπολιτικό κλίμα που επιδεινώνεται.

Στο σημερινό τεταμένο διεθνές περιβάλλον, οι χώρες επιστρέφουν στην λογική του Ψυχρού Πολέμου, αμφισβητώντας την βιωσιμότητα της οικονομικής αλληλεξάρτησης σε όλο το εύρος του συστήματος έναντι των προνομιακών οικονομικών δεσμών με φίλους [1]. Με τις Ηνωμένες Πολιτείες να βρίσκονται στο κέντρο του μεγαλύτερου δικτύου ασφαλείας [2] στον κόσμο, το δολάριο πρόκειται να επωφεληθεί από αυτήν την μεταστροφή, παρόλο που ταυτόχρονα θα αντισταθμιστεί από τα νομίσματα των γεωπολιτικών του αντιπάλων. Αυτή η διχοτομημένη δυναμική, κατά την οποία οι υποστηρικτές των ΗΠΑ ενισχύουν την κυριαρχία του δολαρίου και οι πολέμιοι της Ουάσινγκτον μειώνουν την εξάρτησή τους από το δολάριο, αποτελεί ωστόσο την σημαντικότερη απειλή για την παγκόσμια εξέχουσα θέση του δολαρίου από την άφιξη του ευρώ το 1999.

Το δολάριο είναι το προτιμώμενο νόμισμα των κυβερνήσεων, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 60% των αποθεματικών των κεντρικών τραπεζών στα τέλη του 2022, σε σύγκριση με το 20% σε ευρώ, και το 6% σε γεν. Μεμονωμένα, η βρετανική λίρα, το κινεζικό γουάν, και το καναδικό και το αυστραλιανό δολάριο αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 5% των κυβερνητικών αποθεμάτων. Το δολάριο είναι επίσης κυρίαρχο, αν και σε μικρότερο βαθμό, στις ιδιωτικές αγορές.

Ωστόσο, η απαισιοδοξία για το μέλλον του δολαρίου αφθονεί. Η Rana Foroohar, των Financial Times, έχει προειδοποιήσει για έναν «κόσμο μετά το δολάριο» [3]˙ ο συνάδελφός της, Martin Wolf, ανησυχεί ότι η κυριαρχία του δολαρίου θα δώσει την θέση της σε ένα διπολικό διεθνές νομισματικό σύστημα [4], με τις Ηνωμένες Πολιτείες στο ένα άκρο και την Κίνα στο άλλο. Η Gita Gopinath, αναπληρώτρια διευθύνουσα σύμβουλος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), θεωρεί ότι οι κυρώσεις οδηγούν σε μια κατακερματισμένη, πολυπολική νομισματική τάξη [5]. Οι μεγάλες τράπεζες είναι επίσης επιφυλακτικές για τις προοπτικές της συνέχισης της κυριαρχίας του δολαρίου. Ο Zoltan Pozsar, της Credit Suisse, πιστεύει ότι το μέλλον μας επιφυλάσσει μια πολυπολική, βασισμένη στα αγαθά [6] νομισματική τάξη. Πριν από έναν χρόνο, οι Cristina Tessari και Zach Pandl, της Goldman Sachs, προειδοποίησαν ότι το δολάριο ίσως να ακολουθήσει την τύχη της βρετανικής λίρας [7] και να γίνει νόμισμα δεύτερης κατηγορίας.

Αν οι προβλέψεις για μια επερχόμενη πολυπολική νομισματική τάξη είναι σωστές, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα υποστούν σημαντική μείωση της βάσης ισχύος τους και της ικανότητάς τους να προβάλλουν ισχύ, με ευρύτερες επιπτώσεις στην διεθνή σταθερότητα και τάξη. Ωστόσο, επανεξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο επιβάλλει κυρώσεις, η Δύση μπορεί να συμβάλει στην προστασία της θέσης του δολαρίου. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους μπορούν να σχεδιάσουν τις κυρώσεις με τρόπο που θα αποτρέψει την περαιτέρω διάβρωση της μονοπολικής νομισματικής τάξης. Δηλαδή, πρέπει να οικοδομήσουν ευρείς συνασπισμούς κυρώσεων στους οποίους η συμμετοχή είναι αυστηρά εθελοντική και όσοι δεν συμμετέχουν δεν αναγκάζονται να επιλέξουν πλευρά. Οι χώρες που επιβάλλουν κυρώσεις θα πρέπει να αναγνωρίζουν τις συνέπειες που έχουν αυτά τα τιμωρητικά μέτρα σε τρίτους και, όποτε είναι δυνατόν, να λαμβάνουν μέτρα για την άμβλυνση αυτών των ακούσιων συνεπειών. Οι κυρώσεις θα πρέπει να επιφυλάσσονται για τις ξεκάθαρες περιπτώσεις στις οποίες η διεθνής τάξη απειλείται, όπως στην Ουκρανία, και δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται για περιορισμένους σκοπούς, όπως όταν επαναφέρθηκαν οι κυρώσεις κατά του Ιράν το 2018 παρόλο που δεν είχε παραβιάσει τους όρους της πυρηνικής συμφωνίας, και όταν η κυβέρνηση Τραμπ επέβαλε υπερβολικά σκληρές κυρώσεις στην Κούβα. Η επιβολή κυρώσεων για την επιδίωξη στενών αμερικανικών συμφερόντων δημιουργεί εύλογους φόβους στις χώρες πως θα μπορούσαν να αποτελέσουν τον επόμενο στόχο και, ως εκ τούτου, τις παρακινεί να βρουν εναλλακτικές λύσεις αντί του δολαρίου. Αλλά αν οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους καταφεύγουν σε κυρώσεις για να διατηρήσουν τα κύρια στοιχεία της φιλελεύθερης διεθνούς τάξης, το δολάριο θα πρέπει να διατηρήσει την θέση του ως το κύριο νόμισμα.

ΤΟ ΡΕΝΜΙΝΜΠΙ ΚΑΙ ΤΟ ΡΟΥΒΛΙ