Μπορεί ο Πούτιν να επιβιώσει;

Στις 9 Μαΐου 2022, μια φάλαγγα από άρματα μάχης και πυροβολικό έκανε την Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας να τρέμει. Πάνω από 10.000 στρατιώτες παρήλαυναν στους δρόμους της πόλης. Ήταν η 27η ετήσια παρέλαση της Ρωσίας για την Ημέρα της Νίκης, κατά την οποία η χώρα τιμά τον θρίαμβο της Σοβιετικής Ένωσης επί της Ναζιστικής Γερμανίας στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, που προήδρευσε στις τελετές, έκανε μια ομιλία επαινώντας τον στρατό και το σθένος της χώρας του. «Η υπεράσπιση της πατρίδας μας όταν διακυβευόταν το πεπρωμένο της ήταν πάντα ιερή», είπε. «Δεν θα τα παρατήσουμε ποτέ». Ο Πούτιν μιλούσε για το παρελθόν αλλά και για το παρόν, με ένα ξεκάθαρο μήνυμα προς τον υπόλοιπο κόσμο: η Ρωσία είναι αποφασισμένη να συνεχίσει να διεξάγει τον πόλεμό της κατά της Ουκρανίας.

Γιορτάζοντας την αποτυχία μιας απόπειρας πραξικοπήματος του Κομμουνιστικού Κόμματος στη Μόσχα, τον Αύγουστο του 1991. Anatoly Sarponenkov / AFP
----------------------------------------------------------------

Ο πόλεμος φαίνεται πολύ διαφορετικός στα λόγια του Πούτιν από όσο στην Δύση. Είναι δίκαιος και θαρραλέος. Είναι πετυχημένος. «Οι πολεμιστές μας διαφορετικών εθνοτήτων πολεμούν μαζί, θωρακίζοντας ο ένας τον άλλον από σφαίρες και σκάγια σαν αδέρφια», είπε ο Πούτιν. Οι εχθροί της Ρωσίας προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν «διεθνείς τρομοκρατικές συμμορίες» εναντίον της χώρας, αλλά «απέτυχαν εντελώς». Στην πραγματικότητα, φυσικά, τα ρωσικά στρατεύματα αντιμετώπισαν σκληρή τοπική αντίσταση αντί για εκρήξεις υποστήριξης, και δεν μπόρεσαν [2] να καταλάβουν το Κίεβο και να ανατρέψουν την κυβέρνηση της Ουκρανίας. Αλλά για τον Πούτιν, η νίκη μπορεί να είναι το μόνο δημοσίως αποδεκτό αποτέλεσμα. Καμία εναλλακτική έκβαση δεν συζητείται ανοιχτά στην Ρωσία.

Ωστόσο, συζητείται στην Δύση, η οποία ήταν σχεδόν περιχαρής για την επιτυχία της Ουκρανίας. Οι στρατιωτικές αποτυχίες της Ρωσίας έχουν αναζωογονήσει την διατλαντική συμμαχία και, για μια στιγμή, έκαναν τη Μόσχα να μοιάζει με μια κλεπτοκρατική δύναμη τρίτης διαλογής. Πολλοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και αναλυτές ονειρεύονται τώρα ότι η σύγκρουση θα μπορούσε τελικά να καταλήξει όχι μόνο σε μια ουκρανική νίκη [3]˙ ελπίζουν ότι το καθεστώς του Πούτιν θα έχει την ίδια μοίρα με την Σοβιετική Ένωση: την κατάρρευση. Αυτή η ελπίδα είναι εμφανής στα πολλά άρθρα και ομιλίες που κάνουν συγκρίσεις μεταξύ του καταστροφικού πολέμου της Σοβιετικής Ένωσης στο Αφγανιστάν και της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία. Φαίνεται να είναι ένα λανθάνον κίνητρο για τις σκληρές κυρώσεις που επιβλήθηκαν στην Ρωσία, και υπογραμμίζει όλες τις πρόσφατες συζητήσεις για τη νέα ενότητα του δημοκρατικού κόσμου. Ο πόλεμος, σύμφωνα με την λογική αυτή, θα μειώσει την δημόσια υποστήριξη για το Κρεμλίνο, καθώς οι απώλειες αυξάνονται και οι κυρώσεις καταστρέφουν την ρωσική οικονομία. Αποκομμένοι από την πρόσβαση σε Δυτικά αγαθά, αγορές, και πολιτισμό, τόσο οι ελίτ όσο και οι απλοί Ρώσοι θα βαρεθούν όλο και περισσότερο τον Πούτιν, ίσως κατεβαίνοντας στους δρόμους για να απαιτήσουν ένα καλύτερο μέλλον. Τελικά, ο Πούτιν και το καθεστώς του μπορεί να παραγκωνιστούν είτε με ένα πραξικόπημα είτε με ένα κύμα μαζικών διαδηλώσεων.

Αυτό το σκεπτικό βασίζεται σε μια εσφαλμένη ανάγνωση της ιστορίας. Η Σοβιετική Ένωση δεν κατέρρευσε για τους λόγους που οι Δυτικοί θέλουν να επισημαίνουν: μια ταπεινωτική ήττα στο Αφγανιστάν [4], την στρατιωτική πίεση από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, τις εθνικιστικές εντάσεις στις δημοκρατίες της, και το τραγούδι των σειρήνων της δημοκρατίας. Στην πραγματικότητα, οι λανθασμένες σοβιετικές οικονομικές πολιτικές και μια σειρά από πολιτικά λάθη του σοβιετικού ηγέτη Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ήταν που προκάλεσαν την αυτοκαταστροφή της χώρας. Και ο Πούτιν έχει μάθει πολλά από την σοβιετική κατάρρευση, καταφέρνοντας να αποφύγει το οικονομικό χάος που καταδίκασε το σοβιετικό κράτος παρά τις έντονες κυρώσεις. Η Ρωσία σήμερα διαθέτει έναν πολύ διαφορετικό συνδυασμό ανθεκτικότητας και ευαλωτότητας από εκείνον που χαρακτήριζε την Σοβιετική Ένωση της ύστερης εποχής. Αυτή η ιστορία έχει σημασία γιατί σκεπτόμενη τον πόλεμο στην Ουκρανία και τα επακόλουθά του [5], η Δύση θα πρέπει να αποφύγει να προβάλει τις λανθασμένες αντιλήψεις της για την σοβιετική κατάρρευση στην σημερινή Ρωσία.

Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η Δύση είναι αβοήθητη στην διαμόρφωση του μέλλοντος της Ρωσίας. Το καθεστώς του Πούτιν είναι πιο σταθερό από εκείνο του Γκορμπατσόφ, αλλά εάν η Δύση μπορεί να παραμείνει ενωμένη, ίσως να είναι ακόμα σε θέση να υπονομεύσει σιγά-σιγά την εξουσία του Ρώσου προέδρου. Ο Πούτιν υπολόγισε πολύ λάθος [6] εισβάλλοντας στην Ουκρανία και με αυτόν τον τρόπο έχει αποκαλύψει τα τρωτά σημεία του καθεστώτος -μια οικονομία που είναι πολύ πιο αλληλεξαρτημένη με τις Δυτικές οικονομίες από όσο ήταν ποτέ η σοβιετική προκάτοχός της και ένα εξαιρετικά συγκεντρωτικό πολιτικό σύστημα που δεν διαθέτει τα εργαλεία για πολιτική και στρατιωτική επιστράτευση που κατείχε το Κομμουνιστικό Κόμμα. Εάν ο πόλεμος συνεχιστεί, η Ρωσία θα γίνει λιγότερο ισχυρός διεθνής παράγοντας. Μια παρατεταμένη εισβολή μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στο είδος του χάους που κατέστρεψε την Σοβιετική Ένωση. Αλλά οι Δυτικοί ηγέτες δεν μπορούν να ελπίζουν σε μια τόσο γρήγορη, αποφασιστική νίκη. Θα πρέπει να αντιμετωπίσουν μια αυταρχική Ρωσία, όσο αποδυναμωμένη κι αν είναι, στο άμεσο μέλλον.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ