Το καταναλωτικό αίνιγμα της Κίνας

Στους τρεις μήνες από τότε που η κινεζική κυβέρνηση κατήργησε αιφνιδιαστικά την εκτεταμένη πολιτική της «μηδενικής COVID», η κινεζική οικονομία επανήλθε. Για σχεδόν τρία χρόνια, η πολιτική αυτή προκάλεσε τον όλεθρο στις κινεζικές επιχειρήσεις και τις αλυσίδες εφοδιασμού, ωθώντας την ανάπτυξη στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων δεκαετιών. Η χαοτική επαναλειτουργία της οδήγησε στην συνέχεια σε ένα ιικό κύμα που μόλυνε κατ' εκτίμηση το 80% του πληθυσμού, αλλά εξασθένησε γρήγορα. Με τα χειρότερα πλέον να έχουν περάσει και τον μεγαλύτερο περιορισμό στην οικονομία να έχει αρθεί, η κινεζική κυβέρνηση ανακοίνωσε στόχο ανάπτυξης 5% για το 2023.

Χρήστες των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς στην Σαγκάη, τον Φεβρουάριο του 2023. Aly Song / Reuters
---------------------------------------------

Παρόλο που η ταχύτερη από την αναμενόμενη ανάκαμψη της Κίνας προκάλεσε ζητωκραυγές από τις παγκόσμιες αγορές, παρά τους αυξανόμενους φόβους για την παγκόσμια ύφεση, η αισιοδοξία αυτή θα πρέπει να μετριαστεί. Η ανάπτυξη της Κίνας είναι απίθανο να σώσει την παγκόσμια οικονομία όπως έκανε μετά την χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Πράγματι, ο στόχος ανάπτυξης στο 5% δύσκολα είναι φιλόδοξος. Αντιθέτως, αποκαλύπτει τις ανησυχίες της κινεζικής κυβέρνησης για τις πολλές υποκείμενες αδυναμίες της οικονομίας της. Αυτές κυμαίνονται από τα δημοσιονομικά της τοπικής αυτοδιοίκησης, η οποία στερείται ολοένα και περισσότερο εσόδων, μέχρι τον προβληματικό τομέα των ακινήτων. Μια ιδιαίτερη ευπάθεια είναι οι εξαγωγές. Η πανδημία ελάχιστα επηρέασε τον εξαγωγικό τομέα της Κίνας -εξάγει σήμερα το 15% των παγκόσμιων αγαθών, το υψηλότερο επίπεδο που έχει καταγράψει ποτέ-, αλλά αυτό το φωτεινό σημείο θα μετατραπεί από πλεονέκτημα σε μειονέκτημα κατά την διάρκεια μιας παγκόσμιας ύφεσης που θα μειώσει την εξωτερική ζήτηση για κινεζικά αγαθά.

Αλλά το μεγαλύτερο πρόβλημα δεν είναι η εξωτερική ζήτηση˙ είναι η έλλειψη της εγχώριας ζήτησης. Με μια κεντρική κυβέρνηση απρόθυμη να τονώσει την οικονομία, με τις τοπικές κυβερνήσεις να σφίγγουν το ζωνάρι, και με έναν εξαγωγικό τομέα που αντιμετωπίζει αντίξοες συνθήκες, ο μόνος μοχλός ανάπτυξης που έχει απομείνει είναι η κατανάλωση. Ωστόσο, η τόνωση της κατανάλωσης μεταξύ των 1,4 δισεκατομμυρίων πολιτών της Κίνας είναι δύσκολη. Είναι γνωστό ότι τα κινεζικά νοικοκυριά κάνουν μεγάλες αποταμιεύσεις -γενικά βάζουν στην άκρη περίπου το ένα τρίτο του εισοδήματός τους, ποσοστό που είναι υπερτριπλάσιο από το αντίστοιχο αμερικανικό. Η απελευθέρωση αυτών των αποταμιεύσεων δεν ήταν εύκολη: η κινεζική κυβέρνηση επιχειρεί την λεγόμενη επανεξισορρόπηση από τις επενδύσεις στην κατανάλωση εδώ και 15 χρόνια. Το πρόγραμμα αυτό, ωστόσο, συχνά εκτροχιάζεται ή υποτάσσεται σε άλλες προτεραιότητες. Όταν η κινεζική οικονομία παραπαίει, η κυβέρνηση καταφεύγει συνήθως στην προώθηση των επενδύσεων και των εξαγωγών, επειδή αυτό φέρνει άμεσα αποτελέσματα. Τα αποτελέσματα αυτά φαίνονται στα τεράστια ποσά που διατίθενται σε νέες κατοικίες και τρένα, καθώς και σε αυτοκινητόδρομους και αεροδρόμια παγκόσμιας κλάσης -όλα αυτά στηρίζουν την κινεζική παραγωγή και τις εξαγωγές.

Η Κίνα αντιμετωπίζει και άλλα προβλήματα, όπως η δημογραφική συρρίκνωση, η οποία μπορεί να εμποδίσει την κατανάλωση. Η αύξηση του πληθυσμού της Κίνας επιβραδύνεται πλέον ταχύτερα από όσο αναμενόταν και συρρικνώθηκε για πρώτη φορά το 2022. Παρόλο που έχουν περάσει επτά χρόνια από τότε που το Πεκίνο εγκατέλειψε την πολιτική του ενός παιδιού με την ελπίδα να ενισχύσει το ποσοστό γεννήσεων, δεν υπήρξε κανένα baby boom. Δεν υπάρχουν καλές λύσεις για να αντιστραφεί αυτή η τάση, και η κινεζική κυβέρνηση φαίνεται να έχει ξεμείνει από ιδέες. Με αυτές τις προκλήσεις, η αλλαγή πορείας θα είναι δύσκολη. Υπάρχουν όμως ορισμένα σημαντικά βήματα που μπορεί να κάνει το Πεκίνο για να στηρίξει μια πραγματική ατζέντα «υπέρ της κατανάλωσης». Το αν θα τα καταφέρει δεν θα καθορίσει μόνο το πόσο γρήγορα θα αναπτυχθεί η Κίνα τα επόμενα χρόνια˙ θα έχει επίσης σημαντικές επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία.

ΞΟΔΕΨΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ, ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΤΕ ΛΙΓΟΤΕΡΑ

Για κάθε κυβέρνηση, η τόνωση της κατανάλωσης είναι δύσκολη. Για την Κίνα, η πρόκληση είναι ιδιαίτερα αποθαρρυντική λόγω του μεγέθους της. Θα ήταν απαγορευτικά δαπανηρό να επιδοτείται διαρκώς η κατανάλωση 1,4 δισεκατομμυρίων ανθρώπων, 600 εκατομμύρια από τους οποίους εξακολουθούν να ζουν με περίπου 5 δολάρια την ημέρα. Η βιώσιμη ενίσχυση της κατανάλωσης απαιτεί γενικά δύο πράγματα: την οργάνωση της οικονομίας ώστε να βελτιστοποιηθεί η ανάπτυξή της και την αύξηση του εισοδήματος και της εμπιστοσύνης των νοικοκυριών. Ο Κινέζος πρόεδρος, Xi Jinping, έχοντας εξασφαλίσει την τρίτη θητεία του, φαίνεται να ενδιαφέρεται πολύ λιγότερο για την οργάνωση της οικονομίας προς την ανάπτυξη από όσο οι προκάτοχοί του. Αντ' αυτού, την βελτιστοποιεί για την ασφάλεια και την ανθεκτικότητα. Είναι εντυπωσιακό ότι στο πενταετές σχέδιο που κυκλοφόρησε το 2021, ο Xi πήρε την απόφαση να εγκαταλείψει την πάγια πολιτική της Κίνας να θέτει έναν σκληρό αναπτυξιακό στόχο. Επί δεκαετίες, ένας τέτοιος στόχος χρησίμευε ως οργανωτική αρχή για την κινεζική πολιτική οικονομία, καθιερώνοντας ένα σήμα που έδινε κίνητρα σε όλες τις επαρχίες να ανταγωνίζονται μεταξύ τους για την επίτευξη υψηλότερης ανάπτυξης. Ως εκ τούτου, ο στόχος του 5% για το 2023 θα πρέπει να γίνει κατανοητός μέσα σε αυτό το πλαίσιο -χρησιμεύει πλέον μόνο ως καθοδήγηση, όχι ως διαταγή.