Το νέο εγχειρίδιο του δικτάτορα

Σε όλο τον κόσμο, από τις πιο πλούσιες χώρες έως τις φτωχότερες, έχει ξεπηδήσει μια επικίνδυνη νέα γενιά ηγετών. Σε αντίθεση με τους ολοκληρωτικούς ομολόγους τους, αυτοί οι λαϊκιστές ανέλαβαν τα καθήκοντά τους μέσω εκλογών, αλλά δείχνουν σαφώς αντιδημοκρατικές τάσεις. Διαδίδουν ψέματα που γίνονται αντικείμενα πίστης μεταξύ των οπαδών τους. Αυτοπροωθούνται ως ευγενείς και αγνοί υπέρμαχοι του λαού, που πολεμούν ενάντια σε διεφθαρμένες και άπληστες ελίτ. Αψηφούν κάθε περιορισμό στην εξουσία τους και την συγκεντρώνουν στα χέρια τους, εξαπολύοντας μετωπικές επιθέσεις στους θεσμούς που υποστηρίζουν την συνταγματική δημοκρατία, γεμίζοντας το δικαστικό και το νομοθετικό σώμα [με δικούς τους ανθρώπους], κηρύσσοντας πόλεμο στον Τύπο, και καταργώντας νόμους που ελέγχουν την εξουσία τους.

Ο Τραμπ στον Λευκό Οίκο, στην Ουάσιγκτον, τον Ιούλιο του 2019. David Butow / Redux
----------------------------------------------------------

Οι νέοι αυταρχικοί περιλαμβάνουν σημερινούς ηγέτες όπως ο Ζαΐρ Μπολσονάρο της Βραζιλίας [2], ο Ούγγρος Βίκτορ Όρμπαν [3], ο Ινδός Ναρέντρα Μόντι [4], ο Μεξικανός Andrés Manuel López Obrador [5], ο Φιλιππινέζος Rodrigo Duterte [6], ο Ρώσος Vladimir Putin [7], και ο Τούρκος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν [8]. Ο χαρακτηρισμός ισχύει επίσης για ηγέτες που δεν είναι πλέον στην εξουσία, όπως ο τεθνεώς Hugo Chávez της Βενεζουέλας, ο Αυστριακός Sebastian Kurz και, ναι, ο Donald Trump των Ηνωμένων Πολιτειών [9]. Όλοι ανασχεδίασαν το εγχειρίδιο του παλιού δικτάτορα για να ενισχύσουν την ικανότητά τους να επιβάλλουν την θέλησή τους στους άλλους. Παρά τις τεράστιες εθνικές, πολιτιστικές, θεσμικές, και ιδεολογικές διαφορές μεταξύ των χωρών τους, οι προσεγγίσεις των νέων αυταρχικών είναι αφάνταστα παρόμοιες. Ο Μπολσονάρο και ο Λόπες Ομπραδόρ, για παράδειγμα, δεν θα μπορούσαν να είναι πιο διαφορετικοί ιδεολογικά ή πιο όμοιοι στις στρατηγικές τους για να αρπάξουν και να διατηρήσουν την εξουσία.

Η Τουρκία, έδαφος πρώιμων πολιτισμών και άλλοτε λίκνο αυτοκρατοριών, και οι Ηνωμένες Πολιτείες, η σύγχρονη, πανίσχυρη υπερδύναμη, είναι χώρες έντονων αντιθέσεων. Ωστόσο, τόσο ο Ερντογάν όσο και ο Τραμπ διεξήγαγαν αδυσώπητες εκστρατείες ενάντια στους θεσμούς που θα μπορούσαν να τους συγκρατήσουν ενός τους. Ο Κουρτς, ο ευγενής πρώην καγκελάριος της Αυστρίας, ντυμένος με κομψά ραμμένα κοστούμια δεν φαινόταν καθόλου ως ένας ηγέτης όπως ο Ντουτέρτε, ο εριστικός ηγέτης των Φιλιππίνων, αλλά και οι δύο ξεκίνησαν σφοδρές και υπολογισμένες επιθέσεις για να διαστρεβλώσουν τις δημόσιες σφαίρες των χωρών τους έως ότου, πολιτικά, τα πάνω ήταν κάτω και τα κάτω ήταν πάνω.

Ουσιαστικά, αυτή η ομάδα χρησιμοποιεί τον λαϊκισμό [10], αξιοποιεί την πόλωση, και διασκεδάζει με την μετα-αληθινή πολιτική για να υπονομεύσει τους δημοκρατικούς κανόνες και να συσσωρεύσει δύναμη, κατά προτίμηση δια βίου. Αυτές οι τεχνικές δεν είναι νέες. Στην πραγματικότητα, ήταν πάντα μέρος του αγώνα για την εξουσία. Αλλά οι τρόποι που συνδυάζονται και αναπτύσσονται παγκοσμίως σήμερα είναι άνευ προηγουμένου. Πολλοί από τους νέους αυταρχικούς έχουν επηρεάσει επιτυχώς τον ελεύθερο Τύπο στις αντίστοιχες χώρες τους, σε ορισμένες περιπτώσεις βάζοντας τους επιχειρηματικούς φίλους τους να εξαγοράζουν media. Επιπλέον, η έκρηξη των διαδικτυακών πληροφοριών και των μέσων ενημέρωσης δημιούργησε ευκαιρίες για εξαπάτηση, χειραγώγηση, και έλεγχο που απλά δεν υπήρχαν πριν από μια δεκαετία. Η φθίνουσα εμπιστοσύνη στους παραδοσιακούς θεσμούς που κάποτε χρησίμευαν ως φύλακες της δημόσιας σφαίρας έχει μειώσει σημαντικά το κόστος στην φήμη όσων επιδίδονται σε εξόφθαλμα ψεύδη. Και η παγκοσμιοποίηση [11] της πόλωσης έχει δημιουργήσει νέες ευκαιρίες για συμμαχίες με ηγέτες που χρησιμοποιούν παρόμοια διχαστικά ζητήματα σε άλλες χώρες. Το αποτέλεσμα είναι μια κρίση στην βιωσιμότητα της δημοκρατικής διακυβέρνησης σε κλίμακα που δεν παρατηρήθηκε από την άνοδο των φασιστών σε ολόκληρη την Ευρώπη την δεκαετία του 1930.

ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΙΣ ΜΑΖΕΣ

Ένα κοινό στοιχείο στη νέα γενιά των αυταρχικών είναι πως παρουσιάζουν τους εαυτούς τους ως ότι ενσαρκώνουν την βούληση του λαού, υπερασπίζοντας την υπόθεσή του ενάντια σε μια διεφθαρμένη ελίτ. Οι λαϊκιστές εργάζονται για να καταρρίψουν όλες τις πολιτικές διαμάχες μέσα σε αυτή την διχοτόμηση μεταξύ «ευγενούς λαού» έναντι «δηλητηριωδών ελίτ», εξηγώντας κάθε πρόβλημα ως άμεση συνέπεια ενός άθλιου σχεδίου μιας μικρής αλλά παντοδύναμης ομάδας που τρέφει περιφρόνηση για έναν αγνό αλλά ανίσχυρο λαό τον οποίο εκμεταλλεύεται. Φυσικά, αν ισχύει αυτό, εκείνο που χρειάζεται ο λαός είναι ένας μεσσιανικός σωτήρας, ένας υπέρμαχος ικανός να σταθεί απέναντι σε αυτή την αδηφάγα ελίτ, να την υποτάξει για λογαριασμό του λαού.

Είναι ένα σύνηθες λάθος να αντιμετωπίζουμε τον λαϊκισμό ως ιδεολογία. Είναι καλύτερα κατανοητός ως μια τεχνική για την επιδίωξη εξουσίας που είναι συμβατή με ένα σχεδόν απεριόριστο φάσμα συγκεκριμένων ιδεολογιών. Ουσιαστικά κάθε εμπόδιο στην αυταρχική διακυβέρνηση μπορεί να χαρακτηριστεί ως άλλο ένα τέχνασμα της διεφθαρμένης ελίτ, και σχεδόν κάθε κίνηση συγκέντρωσης και συσσώρευσης εξουσίας στα χέρια του λαϊκιστή ηγεμόνα μπορεί να δικαιολογηθεί ως απαραίτητη για να νικήσει τους πλούσιους και ισχυρούς και να προστατεύσει τον λαό. Η προσαρμοστικότητα του λαϊκισμού είναι η δύναμή του: μπορεί να αναπτυχθεί οπουδήποτε, γιατί στα χέρια των πεινασμένων για εξουσία, η δυσαρέσκεια ενάντια στις ελίτ μπορεί να κινητοποιηθεί παντού, ειδικά στις πολλές χώρες όπου η οικονομική ανισότητα έχει εκτοξευθεί.