Πώς βλέπει η Μόσχα τον κόσμο

Ο όρος «εξωτερική πολιτική» αποτελεί μια σύνθετη έννοια, η οποία χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει την αλληλεπίδραση ενός κράτους με τους υπόλοιπους κρατικούς ή μη περιφερειακούς και διεθνείς δρώντες και η οποία περιλαμβάνει κάθε δραστηριότητα στην οποία προβαίνει το κράτος προκειμένου να επιτύχει συγκεκριμένους στόχους, ώστε να εξασφαλίσει τα εθνικά του συμφέροντα. Ο όρος «δόγμα» -ο οποίος συναντάται στην αγγλική γλώσσα είτε ως «doctrine» (απαντάται κυρίως σε στρατιωτικά έγγραφα) είτε ως «concept» (απαντάται σε έγγραφα υψηλής στρατηγικής όπως το Strategic Concept του ΝΑΤΟ)- υποδηλώνει τις γενικές αρχές τις οποίες πρέπει να ακολουθούν οι εκτελεστικοί φορείς ενός κράτους ή οργανισμού κατά την άσκηση των καθηκόντων τους. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι το δόγμα περιγράφει την τελική επιθυμητή κατάσταση που πρέπει να επιτευχθεί, χωρίς να υπεισέρχεται σε λεπτομέρειες, παρέχει δηλαδή το γενικότερο πλαίσιο εντός του οποίου οι εμπλεκόμενοι φορείς πρέπει να αναπτύξουν τις δραστηριότητές τους.

Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, εκφωνεί ομιλία κατά την διάρκεια τελετής παραλαβής διπλωματικών διαπιστευτηρίων από νεοδιορισθέντες ξένους πρεσβευτές στο Κρεμλίνο, στη Μόσχα, στις 5 Απριλίου 2023. Sputnik/Vladimir Astapkovich/Pool via REUTERS
---------------------------------------------------------

Λαμβάνοντας υπόψιν τους προαναφερθέντες ορισμούς, καταλαβαίνει κανείς ότι το Δόγμα Εξωτερικής Πολιτικής αποτελεί ένα από τα έγγραφα Υψηλής Στρατηγικής (Grand Strategy) ενός κράτους, το οποίο παρέχει στους φορείς του Υπουργείου Εξωτερικών τις κατευθύνσεις σύμφωνα με τις οποίες οφείλουν να ενεργούν κατά την αλληλεπίδρασή τους με τους αντίστοιχους εκπρόσωπους άλλων κρατών, διεθνών οργανισμών ή οργανώσεων, προκειμένου να επιτύχουν τους καθορισμένους στόχους της εξωτερικής πολιτικής. Όσον αφορά την Ρωσική Ομοσπονδία, το πιο πρόσφατο Δόγμα Εξωτερικής Πολιτικής δημοσιεύθηκε στις 31 Μαρτίου 2023, έπειτα από την υπογραφή του σχετικού Προεδρικού Διατάγματος (Presidential Executive Order) με αριθμό 229 [1].

Αξίζει δε να σημειωθεί ότι το εν λόγω στρατηγικό έγγραφο δημοσιεύθηκε –εκτός από την ρωσική– στην αγγλική, ισπανική, και γαλλική γλώσσα, καταργώντας το αμέσως προηγούμενο Δόγμα που είχε εγκριθεί με το Προεδρικό Διάταγμα 640 το οποίο είχε υπογραφεί στις 30 Απριλίου 2016 [2]. Παρά το γεγονός, ωστόσο, ότι το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε μεταξύ των δύο αυτών εγγράφων είναι σχετικά μεγάλο (7 χρόνια), πρέπει να τονιστεί ότι η Ρωσική Ομοσπονδία είχε προβεί το 2021 στην δημοσίευση της Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας [3], από την οποία εκπορεύεται το Δόγμα Εξωτερικής Πολιτικής. Η σχέση αυτή μεταξύ Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας και Δόγματος Εξωτερικής Πολιτικής εντοπίζεται στην τρίτη παράγραφο του μέρους «Γενικές Διατάξεις» του Δόγματος, στην οποία αναφέρεται ότι «Το Δόγμα εξειδικεύει συγκεκριμένες διατάξεις της Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας της Ρωσικής Ομοσπονδίας και λαμβάνει υπόψη βασικές διατάξεις άλλων εγγράφων στρατηγικού σχεδιασμού που αφορούν τις διεθνείς σχέσεις» [4].

Το νέο Δόγμα Εξωτερικής Πολιτικής αποτελείται από εβδομήντα έξι (76) παραγράφους, οι οποίες έχουν κατανεμηθεί σε έξι μέρη. Το πρώτο μέρος (παράγραφοι 1-6) φέρει τον τίτλο «Ι. Γενικές Διατάξεις», το δεύτερο (παράγραφοι 7-14) «ΙΙ. Ο σημερινός κόσμος: μείζονες τάσεις και προοπτικές ανάπτυξης», το τρίτο (παράγραφοι 15-17) «ΙΙΙ. Εθνικά συμφέροντα της Ρωσικής Ομοσπονδίας στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής, στρατηγικοί στόχοι και έργα κλειδιά που έχουν τεθεί από την εξωτερική πολιτική της Ρωσικής Ομοσπονδίας», το τέταρτο (παράγραφοι 18-48) «ΙV. Προτεραιότητες εξωτερικής πολιτικής της Ρωσικής Ομοσπονδίας», το πέμπτο (παράγραφοι 49-65) «V. Περιφερειακές κατευθύνσεις της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσικής Ομοσπονδίας», ενώ το έκτο και τελευταίο μέρος (παράγραφοι 66-76) τιτλοφορείται «VI. Διαμόρφωση και εφαρμογή της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσικής Ομοσπονδίας».

Ένα από τα σημεία του πρώτου μέρους που χρήζουν επισήμανσης είναι η Ρωσία αυτοπροσδιορίζεται ως ένα μοναδικό «κράτος-πολιτισμός» αλλά και τεράστια δύναμη Ευρασιατική (Eurasian) και Ευρω-Ειρηνικού (Euro-Pacific). Τονίζεται επίσης ότι η θέση της στον κόσμο καθορίζεται από διάφορους παράγοντες, όπως το γεγονός ότι αποτελεί ένα από τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφάλειας του ΟΗΕ, κατέχει ηγετική θέση σε διεθνείς οργανισμούς, αποτελεί μια από τις δύο μεγαλύτερες πυρηνικές δυνάμεις, καθώς και ότι είναι ο διάδοχος της πρώην Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ). Επιπλέον, επισημαίνεται ότι αποτελεί ένα από τα κέντρα διεθνούς ανάπτυξης, έχοντας την ιστορική αποστολή να διατηρήσει την ισορροπία ισχύος με γνώμονα την διαμόρφωση ενός πολυπολικού διεθνούς συστήματος. Όσον αφορά, τέλος, την εξωτερική της πολιτική, τονίζεται ότι θεωρεί ως αποστολή της την διασφάλιση της ειρήνης και της ασφάλειας σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο, αλλά και ότι η στάση της απέναντι στους υπόλοιπους δρώντες αποτελεί αντανάκλαση της πολιτικής [5] που ασκούν αυτοί σε σχέση με την Ρωσική Ομοσπονδία.

Ο ΚΟΣΜΟΣ ΟΠΩΣ ΤΟΝ ΑΝΤΙΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ Η ΡΩΣΙΑ

Το δεύτερο μέρος του ρωσικού Δόγματος Εξωτερικής Πολιτικής ξεκινά την περιγραφή του διεθνούς περιβάλλοντος με την διαπίστωση ότι η ανθρωπότητα διέρχεται επαναστατικές αλλαγές, τονίζοντας τη μετάβαση σε μια πιο ισότιμη πολυπολική διεθνή τάξη η οποία χαρακτηρίζεται –σύμφωνα πάντα με την ρωσική αντίληψη– από την άνοδο μη Δυτικών χωρών και περιφερειακών δρώντων, την ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, τον εθνικισμό, και την ποικιλομορφία. Ως αποτέλεσμα, τα κράτη που βλέπουν ότι η σφαίρα επιρροής τους μειώνεται καταφεύγουν σε μέτρα όπως η επιβολή κυρώσεων, η υποκίνηση αναταραχών και συγκρούσεων και άλλες παράνομες ενέργειες, προκειμένου να εξαλείψουν τον ανταγωνισμό.