Η ακτινογραφία της προσέγγισης Ιράν – Σαουδικής Αραβίας | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η ακτινογραφία της προσέγγισης Ιράν – Σαουδικής Αραβίας

Οι ξεχωριστοί και συμπληρωματικοί στόχοι της Τεχεράνη, του Ριάντ, και του Πεκίνου

Η επίτευξη συμφωνίας στο Πεκίνο μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας αποτέλεσε αναμφίλεκτα μια ιδιαιτέρως σημαντική εξέλιξη, όχι μόνο επειδή οι δύο μεγάλοι ανταγωνιστές εντός του ισλαμικού κόσμου αποφάσισαν μετά από επτά χρόνια να αποκαταστήσουν βαθμηδόν τις διπλωματικές του σχέσεις, αλλά και γιατί η Κίνα κατόρθωσε να μετουσιώσει την κυρίαρχη οικονομική διείσδυσή της στην περιοχή της Δυτικής Ασίας σε πρώτης τάξης διπλωματικό κεφάλαιο και ισχύ, κάτι που μονοπωλούσαν μέχρι προσφάτως οι ΗΠΑ.

11042023-2.jpg

Ο Wang Yi, στο κέντρο, κορυφαίος αξιωματούχος εξωτερικής πολιτικής της Κίνας, με τον Ali Shamkhani, δεξιά, τον γραμματέα του συμβουλίου ασφαλείας του Ιράν, και τον Musaad bin Mohammed Al Aiban, υπουργό Εξωτερικών της Σαουδικής Αραβίας, στο Πεκίνο, στις 10 Μαρτίου 2023. China Daily, via Reuters
-------------------------------------------------------------

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η προειρημένη συμφωνία είναι στην πραγματικότητα ένα τριμερές κοινό ανακοινωθέν, με την Κίνα να μην αποτελεί μονάχα συμβαλλόμενο μέρος του αλλά και πρακτικά εγγυητή της εφαρμογής του. Άλλωστε, όπως προκύπτει από δημοσιεύματα, η ανωτέρω συμφωνία κατέστη δυνατή μονάχα ύστερα από τις επίμονες, αν όχι πιεστικές, διαμεσολαβητικές προσπάθειες της Κίνας [1], η οποία βρίσκεται στη μοναδική θέση να διατηρεί καλές σχέσεις και, προπαντός, τεράστια οικονομική επιρροή, κι ως εκ τούτου μόχλευση, και με τις δύο μουσουλμανικές χώρες. Ενδεικτικά, η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος τόσο του Ιράν [2] όσο και της Σαουδικής Αραβίας [3].

Πέραν τούτου, τα εν λόγω δύο κράτη της Μέσης Ανατολής έχουν αμφότερα ενταχθεί στο υψιπετές κινεζικό εγχείρημα του νέου Δρόμου του Μεταξιού [4], με τη μεν Σαουδική Αραβία μάλιστα να λαμβάνει το πρώτο εξάμηνο του 2022 τις υψηλότερες κινεζικές επενδύσεις από οποιαδήποτε άλλη χώρα που συμμετέχει στην προειρημένη κινεζική πρωτοβουλία [5], και το δε Ιράν να έχει συνάψει το 2021 μια 25ετή συμφωνία συνεργασίας με την Κίνα, βάσει της οποίας η τελευταία φέρεται να δεσμεύεται να επενδύσει το γιγαντιαίο ποσό των 400 δισεκατομμυρίων δολαρίων στις υποδομές τoυ [6].

Το Ιράν κατέχει στρατηγική γεωγραφική θέση στον χερσαίο νέο Δρόμο του Μεταξιού (Μια Ζώνη, Μια Οδός), κι έτι περαιτέρω μετά την έναρξη του πολέμου της Ουκρανίας, λειτουργώντας ως γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης, ενώ ταυτόχρονα η Σαουδική Αραβία αποτελεί κομβικό πέρασμα στον Θαλάσσιο Δρόμο του Μεταξιού [7]. Συν τοις άλλοις, το 2022 η Σαουδική Αραβία ήταν μεγαλύτερος προμηθευτής πετρελαίου της Κίνας [8]. Παράλληλα, η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας πετρελαίου του Ιράν [9]. Εκτιμάται, μάλιστα, ότι η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν καταλαμβάνει την τρίτη υψηλότερη θέση ανάμεσα στους κορυφαίους προμηθευτές πετρελαίου της Κίνας [10]. Γίνεται, επομένως, καταφανές ότι το Πεκίνο έχει ζωτικά συμφέροντα στον Περσικό Κόλπο, καθότι η σταθερότητα του τελευταίου είναι εξαιρετικά κρίσιμη για τον ενεργειακό εφοδιασμό του, και κατ’ επέκταση για την ενεργειακή ασφάλειά του, αλλά και για τα μεγαλεπήβολα επενδυτικά σχέδιά του στην περιοχή, τα οποία αποσκοπούν να μειώσουν δραστικά το κόστος των εξαγωγών του και των ενεργειακών εισαγωγών του. Άλλωστε, η ανωτέρω εκτίμηση επιβεβαιώνεται από τον Ιρανό υπουργό Εξωτερικών, Αμίρ Αμπντολαχιάν, ο οποίος προσδιόρισε ποιο ακριβώς είναι το κίνητρο της Κίνας πίσω από την προσπάθειά της να προωθήσει μια αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας, λέγοντας ότι «η ενεργειακή ασφάλεια, η σταθερότητα κι η ειρήνη σε αυτήν την περιοχή είναι πολύ σημαντικές για τις αναπτυξιακές πολιτικές του Προέδρου Σι» [11].

Τούτων δοθέντων, η Κίνα ήταν ο μοναδικός διεθνής παίκτης που είχε και τους οικονομικούς μοχλούς πίεσης και το ισχυρό ιδιοτελές κίνητρο να διευκολύνει την σύναψη της συμφωνίας.
Ταυτόχρονα, όμως, οφείλεται να επισημανθεί ότι είναι ιδιαιτέρως νωρίς ακόμα να χαρακτηρισθεί με τυμπανοκρουσίες και βαρύγδουπους τίτλους η συμφωνία του Πεκίνου είτε ως ιστορική είτε ως ένα γεγονός που θα αλλάξει εξαίφνης και πλήρως την ισορροπία δυνάμεων στο υποσύστημα της Δυτικής Ασίας. Εξάλλου, ο Χασάν Νασράλα, ηγέτης της λιβανικής Χεζμπολά, προέτρεψε «να μην υπερβάλλουμε ή να μην βιαζόμαστε, γιατί είναι προκαταρκτική είδηση» [12]. Στο ίδιο πνεύμα, επισημάνθηκε στους Tehran Times, μια αγγλόγλωσση ιρανική εφημερίδα που απηχεί τις απόψεις του ιρανικού καθεστώτος, ότι «δεν πρέπει να έχουμε αυταπάτες σχετικά με την συμφωνία μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας» [13] κι ότι «παρά την αισιοδοξία και την ελπίδα, θα πρέπει να επιδεικνύεται περίσκεψη όσον αφορά τις διαστάσεις και τη διαδικασία αυτής της συμφωνίας» [14].

Συνεπώς, τα συμπαρομαρτούντα της συμφωνίας δεν είναι καθόλου δεδομένα και προβλέψιμα αλλά μάλλον καλειδοσκοπικά. Με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, δεν πρόκειται για μια συμφωνία συμφιλίωσης αλλά μετρίασης της σφοδρότητας της αντιπαλότητας. Οι συνομιλίες φέρεται να επικεντρώθηκαν κατεξοχήν σε θέματα ασφάλειας που ταλανίζουν τις διμερείς του σχέσεις [15]. Δεν είναι τυχαίο ότι των διαπραγματεύσεων ηγήθηκαν οι σύμβουλοι εθνικής ασφαλείας των δυο χωρών. Εν ολίγοις, η συμφωνία αποτελεί μια απόπειρα διαχείρισης των διαφορών τους παρά μια κίνηση οριστικής εξάλειψής τους. Ο ανταγωνισμός τους στην περιοχή δύσκολα θα καμφθεί θεαματικά, απλώς θα επιχειρηθεί ιδεωδώς να εγκιβωτιστεί σε ένα πιο ελεγχόμενο πλαίσιο, πάντοτε όμως εν μέσω ενός επικρεμάμενου κλίματος αμοιβαίας καχυποψίας. Μια πηγή με υψηλές διασυνδέσεις στο ιρανικό καθεστώς παρατήρησε γλαφυρά ότι «αυτή η συμφωνία δεν σημαίνει ότι δεν θα υπάρξουν ζητήματα ή συγκρούσεις μεταξύ Τεχεράνης και Ριάντ. Σημαίνει ότι ό,τι και να συμβεί στο μέλλον θα είναι με έναν ‘ελεγχόμενο’ τρόπο» [16].

ΟΙ ΙΡΑΝΟ-ΣΑΟΥΔΑΡΑΒΙΚΕΣ ΕΠΑΦΕΣ ΣΤΟ ΠΕΚΙΝΟ

Χρήζει αναφοράς το γεγονός ότι χρειάστηκαν πάνω από τρία χρόνια έμμεσων κι άμεσων επαφών, προκειμένου να καταλήξουν τα δύο μέρη εντέλει σε συμφωνία υπό την αιγίδα της Κίνας. Ειδικότερα, οι επαφές μεταξύ των δύο χωρών ξεκίνησαν εμμέσως τον Σεπτέμβριο του 2019 κατόπιν πρωτοβουλίας του υποστράτηγου Γασέμ Σολεϊμανί, του περιβόητου εκλιπόντα αρχηγού της Δύναμης Γοντς των Φρουρών της Επανάστασης [17]. Το Ιράν βρισκόταν τότε στον κολοφώνα της περιφερειακής του ισχύος, ήτοι oι σύμμαχοί του στον Λίβανο και το Ιράκ είχαν θριαμβεύσει πανηγυρικά το προηγούμενο έτος (2018) στις βουλευτικές εκλογές των χωρών τους σχηματίζοντας φιλο-ιρανικές κυβερνήσεις, το Ισλαμικό Κράτος είχε συντριβεί στο Ιράκ και την Συρία, οι Χούθι είχαν εδραιώσει με στερεές βάσεις τον έλεγχό τους στα βορειοδυτικά της Υεμένης κι είχαν εξαπολύσει μάλιστα ιδιαιτέρως καταστρεπτικές επιθέσεις στο έδαφος της Σαουδικής Αραβίας, τα εξουθενωμένα ΗΑΕ ανακοίνωσαν το 2019 ότι θα αποσύρουν τις στρατιωτικές δυνάμεις τους από την Υεμένη, και τέλος το καθεστώς Άσαντ κατόρθωσε να ανακαταλάβει το μεγαλύτερο μέρος της Συρίας.

Ήταν πρόδηλο, λοιπόν, ότι σε αυτήν την χρονική περίοδο το Ιράν ήθελε να επιβάλει από θέση ισχύος μια Pax Iranica στην εξουθενωμένη Σαουδική Αραβία, η οποία είχε κατ’ ουσίαν ηττηθεί στην περιφερειακή σκακιέρα. Επομένως, υπήρχε το σκεπτικό στο Ιράν ότι η στιγμή ήταν κατάλληλη για να εξαργυρωθούν οι επιτυχίες επί του πεδίου σε διπλωματικό επίπεδο. Σε αυτό το φόντο, ο υποστράτηγος «Σολεϊμανί φέρεται να έφτασε στο σημείο να προτείνει μια 10ετή συμφωνία μη κλιμάκωσης μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας σε ζώνες συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή» [18], προκειμένου να παγιώσει την τότε ευνοϊκή για το Ιράν επικρατούσα περιφερειακή ισορροπία ισχύος.

Ωστόσο, μια σειρά από μετέπειτα εξελίξεις –η δολοφονία του Σολεϊμανί τον Ιανουάριο του 2020, οι μαζικές και συνεχιζόμενες διαδηλώσεις κατά των φιλο-ιρανικών κυβερνήσεων στο Ιράκ και τον Λίβανο, ο ανεξέλεγκτος πληθωρισμός στο εσωτερικό του Ιράν που αύξησε ραγδαία την κοινωνική δυσαρέσκεια, κι οι συμφωνίες του Αβραάμ τον Σεπτέμβριο του 2020– άρχισαν αργά αλλά σταθερά να αλλάζουν τις δυναμικές στην περιοχή εις βάρος του Ιράν, κι ενδεχομένως συνέβαλαν στην διακοπή των επαφών.

Μετά από περίπου ενάμιση χρόνο στασιμότητας, οι συνομιλίες, τούτη την φορά σε άμεση μορφή, ξεκίνησαν ξανά στην Βαγδάτη, δηλαδή τον Απρίλιο του 2021. Συνολικά το Ιράκ φιλοξένησε 5 γύρους συνομιλιών μεταξύ αξιωματούχων των δύο χώρων σε διάστημα ενός έτους (Απρίλιος 2021 - Απρίλιος 2022) [19]. Επίσης, 3 συναντήσεις πραγματοποιήθηκαν στο Ομάν [20]. Εντούτοις, οι συζητήσεις στο Ομάν και στο Ιράκ περιήλθαν σε αδιέξοδο, γεγονός που ενεργοποίησε την Κίνα να αναλάβει ενεργό ρόλο διαμεσολαβητή, καλώντας τα δύο μέρη στο Πεκίνο [21], καθότι η συνεχιζόμενη αστάθεια στην περιοχή πλήττει, όπως προαναφέρθηκε, τα συμφέροντά της.

Ο ΜΕΓΑΣΘΕΝΗΣ ΑΡΑΒΟΦΩΝΟΣ ΙΡΑΝΟΣ ΥΠΟΝΑΥΑΡΧΟΣ

Στις διαπραγματεύσεις του Πεκίνου, το Ιράν πρόκρινε ως επικεφαλής της ιρανικής αποστολής τον αραβόφωνο υποναύαρχο Αλί Σαμχανί, τον πανίσχυρο γραμματέα του Ανώτατου Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας (ΑΣΕΑ). Η επιλογή αυτή κατά πάσα πιθανότητα αποσκοπούσε να καταδείξει στην Σαουδική Αραβία ότι το Ιράν έχει εν τοις πράγμασι σοβαρή πρόθεση, και δη στο ανώτερο επίπεδο, την αποκατάσταση των διμερών σχέσεών τους. Τούτο, διότι ο υποναύαρχος είναι εκπρόσωπος του Ιρανού Ανώτατου Ηγέτη στο ΑΣΕΑ κι άρα προικισμένος με ευρύτατη εξουσία, μέλος της αραβόφωνης κοινότητας του Ιράν και, παλαιότερα ως υπουργός Αμύνης, είχε διαδραματίσει σημαίνοντα ρόλο στην σύντομη άνοιξη των ιρανο-σαουδαραβικών σχέσεων (1998-2003), κάτι μάλιστα που του απέφερε το μετάλλιο του Τάγματος του Βασιλέως Αμπντουλαζίζ αλ Σαούντ, η κορυφαία τιμητική διάκριση της Σαουδικής Αραβίας.

Επιπλέον, ο Σαμχανί διακρίνεται από το γεγονός ότι είναι ένας από τους επιφανέστερους διατελέσαντες αξιωματικούς των Φρουρών της Επανάστασης (Σεπά) αλλά και του συμβατικού στρατού (Αρτές) στην ιστορία της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν, έχοντας υπάρξει μάλιστα βετεράνος του πολέμου Ιράν-Ιράκ (1980-1988) με σημαίνοντα ρόλο. Ταυτόχρονα, έχει την φήμη ενός μετριοπαθούς ανθρώπου που τοποθετείται στο πολιτικό κέντρο του Ιράν, αποφεύγοντας να ταυτιστεί είτε με τους μεταρρυθμιστές είτε με τους συντηρητικούς της χώρας. Τέλος, όντας εκπρόσωπος του Αλί Χαμενεΐ στο ΑΣΕΑ και συνάμα γραμματέας στο ίδιο κορυφαίο θεσμικό όργανο, ο Αλί Σαμχανί συγκεντρώνει τεράστια ισχύ στην χάραξη και την λήψη αποφάσεων σε ζητήματα εθνικής ασφάλειας κι εξωτερικής πολιτικής. Εν ολίγοις, δεν θα ήταν υπερβολή να υποστηριχθεί ότι συγκαταλέγεται στους τέσσερις ισχυρότερους άνδρες του ιρανικού καθεστώτος τα τελευταία χρόνια. Υπάρχουν, μάλιστα, φήμες στο εσωτερικό του Ιράν ότι μελλοντικά προορίζεται για πρόεδρος της χώρας.

Η Σαουδική Αραβία σε παλαιότερες διερευνητικές επαφές της με το Ιράν απέρριπτε ως συνομιλητή τον εκάστοτε Ιρανό Υπουργό Εξωτερικών, διότι τον θεωρούσαν ως έναν αξιωματούχο που δεν έχει πραγματική ισχύ και που τα λεγόμενά του δεν έχουν καμία απολύτως αξία. Απεναντίας, κάτι τέτοιο δεν μπορεί να λεχθεί στην περίπτωση του Αλί Σαμχανί, από την στιγμή που εκπροσωπεί τόσο τον Ηγέτη όσο και το στρατιωτικό κατεστημένο της χώρας, συμμετέχοντας μάλιστα ενεργά στην διαμόρφωση της διεθνούς συμπεριφοράς του Ιράν.

ΤΑ ΚΙΝΗΤΡΑ ΤΟΥ ΙΡΑΝ

Το Ιράν έχει διάφορους λόγους, για να επιθυμεί περισσότερο αυτήν την περίοδο μια αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων με την Σαουδική Αραβία. Πρώτον, θεωρεί ότι τοιουτοτρόπως θα φαλκιδεύσει, αν όχι ματαιώσει, την επιχειρούμενη, υπό τις ευλογίες των ΗΠΑ, αραβο-ισραηλινή προσέγγιση [22], την οποία η Τεχεράνη εκλαμβάνει ως ύψιστη εθνική απειλή. Το Ισραήλ προσπάθησε αρκετά επιτυχημένα τα τελευταία χρόνια να ανοικοδομήσει ένα περιφερειακό μπλοκ κατά του Ιράν με αποκορύφωμα τις Συμφωνίες του Αβραάμ, οι οποίες συνάφθηκαν τον Σεπτέμβριο του 2020. Το Ιράν ανησύχησε ότι με τις ανωτέρω συμφωνίες το Ισραήλ θα μπορούσε δυνητικά να χρησιμοποιήσει τα εδάφη των παρακείμενων Μπαχρέιν και ΗΑΕ, μελών των Συμφωνιών του Αβραάμ, για να εξαπολύσει επιθέσεις εναντίον του. Η, δε, ενδεχόμενη προσχώρηση της Σαουδικής Αραβίας σε μια συμφωνία συμφιλίωσης με το Ισραήλ θα σήμανε την ολοκλήρωση ενός στρατηγικού εφιάλτη για το Ιράν και την αλλαγή της περιφερειακής ισορροπίας ισχύος εις βάρος του. Μάλιστα, οι περυσινές αναφορές του βασιλιά της Ιορδανίας ότι θα στήριζε την σύσταση ενός NATO της Μέσης Ανατολής [23], εννοώντας ενδεχομένως έναν συνασπισμό των φιλοδυτικών αραβικών καθεστώτων με το Ισραήλ εναντίον του Ιράν, επέτειναν έτι περαιτέρω τις ιρανικές παραστάσεις απειλής.

Επομένως, υπάρχει η πεποίθηση, αν όχι ο ευσεβής πόθος, ότι η αποκατάσταση των σχέσεων με την Σαουδική Αραβία δεν θα οδηγήσει μόνο σε ναυάγιο τις φημολογούμενες μυστικές επαφές του Ριάντ με το Τελ Αβίβ [24] αλλά και στον διεμβολισμό των συμφωνιών του Αβραάμ εν γένει [25], καθότι το Ιράν πιστεύει ότι το βασίλειο των Σαούντ διαθέτει τα κλειδιά για την βελτίωση των σχέσεων με τα ΗΑΕ και το Μπαχρέιν ένεκα της ξεχωριστής επιρροής που διαθέτει πάνω τους.

Ενδεικτικά, όταν η Σαουδική Αραβία διέκοψε τις διπλωματικές σχέσεις του με το Ιράν τον Ιανουάριο του 2016 μετά τις επιθέσεις από εξαγριωμένα ιρανικά πλήθη στην πρεσβεία του στην Τεχεράνη και στο προξενείο του στο Μασάντ ένεκα της εκτέλεσης ενός επιφανούς Σαουδάραβα Σιίτη κληρικού, του αγιατολά Νιμρ αλ-Νιμρ, το Μπαχρέιν και τα ΗΑΕ έσπευσαν αμέσως και δίχως περιστροφές να συμπαρασταθούν στο σαουδαραβικό βασίλειο, με το μεν πρώτο να ακολουθεί δίχως παρέκκλιση το παράδειγμα του Ριάντ, το δε δεύτερο να υποβαθμίζει τις σχέσεις του με το Ιράν. Ως εκ τούτου, εκτιμάται ότι η συμφωνία του Πεκίνου θα λειτουργήσει ως θρυαλλίς θετικών εξελίξεων στις σχέσεις του Ιράν με το Μπαχρέιν και τα ΗΑΕ κι ως εκ τούτου υπονομευτικά των Συμφωνιών του Αβραάμ.

Δεύτερον, το Ιράν φρονεί πως η συμφωνία με την Σαουδική Αραβία δύναται να το βγάλει από την, υποκινούμενη – κατά την άποψή του – από τις ΗΠΑ, περιφερειακή και διεθνή απομόνωσή του [26], η οποία έχει κλιμακωθεί ραγδαία κι επικίνδυνα τελευταίως ένεκα της ταχύτατης ανάπτυξης του πυρηνικού του προγράμματος. Το Ινστιτούτο Πολιτικών και Διεθνών Σπουδών, το ερευνητικό κέντρο του ιρανικού Υπουργείου Εξωτερικών, δημοσίευσε ένα άρθρο τον Ιανουάριο, το οποίο τονίζει ότι η μια ενδεχόμενη εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Τεχεράνης και Ριάντ θα ανοίξει τον δρόμο για την διευθέτηση άλλων διεθνών ζητημάτων που ταλανίζουν το Ιράν. Ειδικότερα, επισημαίνεται πως «αποδεχόμαστε ότι η λύση σε πολλά από τα προβλήματα του Ιράν στην περιοχή εξαρτάται από την αποκλιμάκωση μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας: Η επίλυση των προβλημάτων του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας είναι η βάση για την επίλυση των προβλημάτων του Ιράν με τα ΗΑΕ, το Μπαχρέιν, και τον αραβικό κόσμο. Ακόμη κι ορισμένες εντάσεις μεταξύ του Ιράν και της Δύσης εξαρτώνται από αυτές τις σχέσεις. Ο ρόλος της Σαουδικής Αραβίας στην αποχώρηση της Αμερικής από το ΚΟΣΔ [Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης] είναι ένα παράδειγμα αυτού του γεγονότος» [27].

Περίπου παρόμοιο σκεπτικό εκφράσθηκε από τον εκπρόσωπο Τύπου του ιρανικού Υπουργείου Εξωτερικού μετά την επίτευξη της συμφωνίας, όταν τόνισε ότι η τελευταία έχει την δυναμική να λειτουργήσει ευεργετικά για τις σχέσεις του Ιράν με την Αίγυπτο, το Μπαχρέιν, το Κουβέιτ, και την Ιορδανία [28], δηλαδή με κράτη της περιοχής που είναι σύμμαχοι με την Σαουδική Αραβία. Πράγματι, η Αίγυπτος ανακοίνωσε στις 28 Μαρτίου, δηλαδή σχεδόν τρεις εβδομάδες μετά την συμφωνία του Πεκίνου, ότι προτίθεται σύντομα να επιτρέψει σε Ιρανούς πολίτες που επισκέπτονται μέσω ταξιδιωτικών ομάδων το νότιο Σινά να εκδίδουν την βίζα τους κατά την άφιξή τους [29]. Επίσης, λίγες μέρες μετά την συμφωνία του Πεκίνου, μια αποστολή της ιρανικής βουλής επισκέφθηκε το Μπαχρέιν για να συμμετάσχει σε μια διεθνή διακοινοβουλευτική συνέλευση. Μάλιστα, o επικεφαλής της ιρανικής αντιπροσωπείας συναντήθηκε με τον πρόεδρο της βουλής του Μπαχρέιν στο περιθώριο της προαναφερθείσας εκδηλώσεως [30].

Σύμφωνα με πηγές, οι δύο χώρες έχουν ξεκινήσει χαμηλού επιπέδου μυστικές επαφές τους τελευταίους μήνες. Ωστόσο, η συμφωνία Τεχεράνης-Ριάντ φαίνεται να επιταχύνει τις εξελίξεις, εξ όσων κρίνουμε από τα λεγόμενα μιας υψηλά ιστάμενης πηγής, η οποία τονίζει ότι «μετά την επαναλειτουργία των πρεσβειών στην Τεχεράνη και το Ριάντ, μετά από σύντομο χρονικό διάστημα θα υπάρξει επίσης πιθανή εξομάλυνση μεταξύ Ιράν και Μπαχρέιν» [31].

Πέραν τούτου, ο υποναύαρχος Σαμχανί συνέχισε τις υψηλού επιπέδου και βαρυσήμαντες διπλωματικές αποστολές μετά την συμφωνία του Πεκίνου, μεταβαίνοντας στα ΗΑΕ, όπου συναντήθηκε με τον πρόεδρο, τον αντιπρόεδρο και τον σύμβουλο εθνικής ασφαλείας των Εμιράτων [32]. Μάλιστα, ο αντιπρόεδρος των ΗΑΕ και συνάμα κυβερνήτης του Ντουμπάι, Μοχάμεντ μπιν Ρασίντ αλ Μακτούμ, διαβεβαίωσε τον υποναύαρχο Σαμχανί ότι «δεν θα επιτρέψουμε σε καμία τρίτη χώρα να σπείρει τον σπόρο της διχόνοιας ή να χρησιμοποιήσει το έδαφος των ΗΑΕ εναντίον του Ιράν» [33], σε μια σαφή προσπάθεια να καθησυχάσει το Ιράν για τις σχέσεις της χώρας του με το Ισραήλ.

Οι ανωτέρω επαφές πέρα από το κίνητρο να αποσκιρτήσουν πρακτικά το Μπαχρέιν και τα ΗΑΕ από τις συμφωνίες του Αβραάμ, εντάσσονται και σε μια ευρύτερη ιρανική προσπάθεια αποκατάστασης σχέσεων με τις χώρες της ευρύτερης περιφέρειάς του. Η ιρανική πολιτική της προτεραιοποίησης της ανάπτυξης σχέσεων με γειτονικά κράτη αποβλέπει στην άρση της περιφερειακής απομόνωσης της χώρας και στη μείωση του βαθμού έκθεσης της ιρανικής οικονομίας στις αμερικανικές κυρώσεις, δημιουργώντας περισσότερες διόδους παράκαμψής τους.

Τρίτον, το Ιράν επιζητά οικονομικά οφέλη από την συμφωνία του Πεκίνου. Συγκεκριμένα, στο κοινό ανακοινωθέν το Ιράν κι η Σαουδική Αραβία δήλωσαν, μεταξύ άλλων, ότι θα εφαρμόσουν (ξανά) την «Γενική Συμφωνία Συνεργασίας στους Τομείς της Οικονομίας, του Εμπορίου, των Επενδύσεων, της Τεχνολογίας, της Επιστήμης, του Πολιτισμού, του Αθλητισμού, και της Νεολαίας» που είχαν υπογράψει το 1998 [34]. Μάλιστα, στον απόηχο της συμφωνίας, ο Σαουδάραβας υπουργός Οικονομικών εξέφρασε την ετοιμότητα της χώρας του να προχωρήσει «πολύ γρήγορα» σε επενδύσεις στο Ιράν [35]. Η ανωτέρω δήλωση προκάλεσε μια ιδιαιτέρως ενθουσιώδη ιρανική ανταπόκριση. Τουτέστιν, το ιρανικό υπουργείο Πετρελαίου ανακοίνωσε λίγες μέρες αργότερα ότι οποιαδήποτε ξένη επένδυση στο τομέα του πετρελαίου και φυσικού αερίου θα ήταν ευπρόσδεκτη [36].

To Press TV, το επίσημο διεθνές ειδησεογραφικό δίκτυο της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν στην αγγλική και γαλλική γλώσσα, σχολιάζοντας ένα άρθρο που αναλύει τις προοπτικές οικονομικής συνεργασίας σε διάφορους κλάδους μεταξύ Τεχεράνης και Ριάντ, πήρε την ευκαιρία για να εκφράσει απερίφραστα μια ανάλογη προσδοκία [37]. Τούτη η ιρανική θέρμη για σαουδαραβικές επενδύσεις γίνεται περισσότερο κατανοητή όταν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι το Ιράν έχει μεγάλη ανάγκη από επενδύσεις στον ενεργειακό του τομέα, τις οποίες δεν μπορεί να καλύψει το ίδιο. Ο επικεφαλής της Εθνικής Ιρανικής Εταιρείας Πετρελαίου υπολόγισε εσχάτως ότι «για να αυξηθεί η ικανότητα παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου στην χώρα κατά 50%, χρειαζόμαστε μια επένδυση 160 δισεκατομμυρίων δολαρίων» [38]. Συν τοις άλλοις, γνωστοποιήθηκε ότι ένα Κοινό Εμπορικό Επιμελητήριο μεταξύ των δύο χωρών θα δημιουργηθεί σύντομα [39].

Από τα πρώτα απτά θετικά αποτελέσματα της συμφωνίας του Πεκίνου στην ιρανική οικονομία είναι το γεγονός ότι την επαύριον της ανακοινώσεώς της το ασθενές ιρανικό νόμισμα ανατιμήθηκε σημαντικά [40]. Μάλιστα, ένας πρώην βουλευτής της ιρανικής βουλής σημείωσε ότι «η μείωση της έντασης μεταξύ της Τεχεράνης και του Ριάντ, όπως ακριβώς ήταν σε θέση να μειώσει την τιμή του δολαρίου, των νομισμάτων και του χρυσού, μπορεί επίσης να μειώσει τον ολοένα αυξανόμενο πληθωρισμό» [41]. Σημειωτέον, ο έλεγχος του πληθωρισμού κι η ανάκαμψη της οικονομίας προσδιορίστηκαν προσφάτως από τον Αλί Χαμενεΐ ως η νούμερο ένα προτεραιότητα της χώρας για το νέο ιρανικό έτος [42]. Η αστάθεια της ιρανικής οικονομίας προσεγγίζεται ως ζήτημα εθνικής ασφαλείας από το ιρανικό καθεστώς, καθότι έχει προκαλέσει τα τελευταία χρόνια πολλές μαζικές διαδηλώσεις διαμαρτυρίας. Βλέπει την αυξανόμενη κοινωνική δυσαρέσκεια για τον ανεξέλεγκτο πληθωρισμό ως την σοβαρότερη απειλή εναντίον του. Ως εκ τούτου, το Ιράν προσμένει ότι η αποκλιμάκωση των σχέσεων με την Σαουδική Αραβία θα έχει θετικό αντίκτυπο στην, ταλαιπωρημένη από τις αμερικανικές κυρώσεις, οικονομία του.

Τέταρτον, το Ιράν προσδοκά ότι με την συμφωνία του Πεκίνου θα σταματήσει η σαουδαραβική υποστήριξη προς την ιρανική αντικαθεστωτική αντιπολίτευση του εξωτερικού [43], η δράση της οποίας έχει ανησυχήσει εντόνως την Τεχεράνη. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με μια πηγή που είναι σε θέση να γνωρίζει για τις διαπραγματεύσεις του Πεκίνου από πρώτο χέρι, το Ριάντ δεσμεύτηκε να μη χρηματοδοτεί το τηλεοπτικό δίκτυο Iran International, ένα μέσο ενημέρωσης που μέχρι τον Φεβρουάριο έδρευε στο Λονδίνο αλλά έχει πλέον μεταφερθεί στην Ουάσιγκτον για λόγους ασφαλείας. Το Iran International, που εκπέμπει τηλεοπτικό περιεχόμενο αποκλειστικά στα περσικά, κατηγορείται από το ιρανικό καθεστώς ότι ελέγχεται και χρηματοδοτείται από την Σαουδική Αραβία. Το εν λόγω τηλεοπτικό δίκτυο έχει γίνει ένας σοβαρός πονοκέφαλος για την Τεχεράνη, καθότι όχι μόνο κάλυψε εκτεταμένα κι υποστηρικτικά τις πρόσφατες πολύμηνες διαδηλώσεις στο Ιράν, αλλά κι επειδή υποστηρίζει ανοικτά την ανατροπή του ιρανικού καθεστώτος, έχοντας μάλιστα βρει τρόπο μέσω παράνομων δορυφορικών πιάτων να φτάνει στις τηλεοπτικές οθόνες των πολιτών του Ιράν. Επιπρόσθετα, το Ριάντ «δεσμεύεται να μη χρηματοδοτήσει οργανώσεις που χαρακτηρίζονται ως τρομοκράτες από το Ιράν, όπως η Οργάνωση των Μουτζαχεντίν του Λαού (MEK), κουρδικές ομάδες που εδρεύουν στο Ιράκ ή μαχητές που δραστηριοποιούνται από το Πακιστάν» [44]. Επομένως, το Ιράν θέλει η Σαουδική Αραβία να απόσχει από την υπόθαλψη ενεργειών που αποσκοπούν στην αποσταθεροποίηση του καθεστώτος του.

Πέμπτον, στην Τεχεράνη υπάρχει η προσδοκία ότι η συμφωνία θα επιφέρει τη μείωση της αμερικανικής επιρροής στον Περσικό Κόλπο [45]. Ο Ραχίμ Σαφαβί, πρώην διοικητής των Φρουρών της Επανάστασης (1997-2007) και νυν ανώτατος σύμβουλος επί στρατιωτικών θεμάτων του Ιρανού Ηγέτη, επισήμανε με πανηγυρικό τόνο ότι η συμφωνία του Πεκίνου «ήταν μια τεκτονική αλλαγή στο πολιτικό πεδίο κι ένα τέλος στην αμερικανική ηγεμονία στην περιοχή. Η μετά-ΗΠΑ εποχή στην περιοχή του Περσικού Κόλπου μόλις ξεκίνησε» [46]. Το Ιράν ερμηνεύει την συμφωνία του Πεκίνου ως τρανή απόδειξη ότι η Σαουδική Αραβία δεν εμπιστεύεται πλέον τις ΗΠΑ για την προστασία της [47].

Μια πιο ανεξάρτητη, ως προς τον διεθνή προσανατολισμό της, Σαουδική Αραβία είναι προς το συμφέρον του Ιράν. Κατά την Τεχεράνη, κάτι τέτοιο θα φέρει σταθερότητα στην περιοχή, και στην συνέχεια «με την εγκαθίδρυση σταθερότητας κι ασφάλειας στην περιοχή, δεν θα υπάρχει θέση για τις αμερικανικές δυνάμεις» [48]. Η αποχώρηση των εξω-περιφερειακών δυνάμεων από την περιοχή, και δη των αμερικανικών, αποτελεί πάγιο αίτημα του Ιράν. Ακόμη κι ο φιλοδυτικός Μοχαμάντ Ρεζά Παχλαβί, ο τελευταίος σάχης του Ιράν, είχε σχετική στόχευση. Το Ιράν θεωρεί ότι κάτι τέτοιο θα του επιτρέψει να αναδυθεί ως η ισχυρότερη περιφερειακή δύναμη. Ο σάχης χαρακτήρισε στην δεκαετία του ’70 αυτήν την φιλοδοξία ως «αναπόφευκτη» εξέλιξη [49], ενώ η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν την έχει θέσει ως στόχο στο εθνικό σχέδιο «Όραμα 2025».

ΑΝΟΙΚΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

Αναμφίβολα, συνιστά πολύ σημαντική είδηση ότι ο πρόεδρος Ραϊσί αποδέχθηκε την πρόσκληση του βασιλιά Σαλμάν να επισκεφθεί το Ριάντ [50]. Επιπλέον, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η παραδοχή του Ιρανού Υπουργού Εξωτερικών ότι «η ανάπτυξη των σχέσεων μεταξύ του Ριάντ και της Τεχεράνης χρειάζεται κάποιο χρόνο, και υπάρχουν ακόμη εκκρεμή προβλήματα, αλλά δεν θεωρούνται εμπόδια στην πρόοδο των συνομιλιών» [51]. Μολαταύτα, η συμφωνία του Πεκίνου, όπως έχει υποστηριχθεί εύστοχα, «δεν θα σημάνει το τέλος του ανταγωνισμού στην περιοχή, αλλά μάλλον μια σταδιακή απομάκρυνση από έναν ανταγωνισμό μηδενικού αθροίσματος που επικεντρώνεται στα σχετικά κέρδη προς έναν ανταγωνισμό με περιθώρια απόλυτων κερδών» [52].

Τωόντι, οι δύο χώρες κατάλαβαν ότι «δεν μπορούν να διαγράψουν η μια την άλλη» [53]. Το Ιράν προσδοκά ότι η εν εξελίξει προσπάθεια αποκλιμάκωσης των σχέσεων με την Σαουδική Αραβία θα του προσφέρει ορισμένα οφέλη, τα οποία φαίνεται να επιζητά επιτακτικά αυτήν την περίοδο. Παράλληλα, όμως, είναι επιφυλακτικό, καθότι δεν υπάρχει εμπιστοσύνη προς την άλλη πλευρά [54].

Γι’ αυτό και θα ήταν ορθότερο να επισημανθεί ότι η αποκατάσταση των διμερών σχέσεων τους είναι μια ανοικτή διαδικασία, καθόλου προδιαγεγραμμένη, καλειδοσκοπική, που θα κληθεί να δοκιμαστεί σε καυτά περιφερειακά ζητήματα, όπου και τα δύο μέρη έχουν παγιωμένα συμφέροντα, όπως επί παραδείγματι στην εκλογή του προέδρου του Λιβάνου, που έχει περιέλθει σε αδιέξοδο, και στην Υεμένη. Γι’ αυτό, ενδεχομένως, ο πρόεδρος Σι διατράνωσε την πρόθεση της χώρας του να μη σταματήσει να συνδράμει τον διάλογο μεταξύ Τεχεράνης και Ριάντ [55].

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
[1]Hasan Illaik, “Exclusive: The hidden security clauses of the Iran-Saudi deal,” The Cradle, 12 Μαρτίου 2023, https://thecradle.co/article-view/22445/exclusive-the-hidden-security-clauses-of-the-iran-saudi-deal• Parisa Hafezi, Aziz El Yaakoubi and James Pomfret, “Analysis: Frustrated Khamenei pushed for Saudi-Iran deal clinched in China,” Reuters, 16 Μαρτίου 2023, https://www.reuters.com/world/middle-east/frustrated-khamenei-pushed-saudi-iran-deal-clinched-china-2023-03-16/• “Saudi Arabia-Iran: Khamenei's office led talks and agreed to stop arming Houthis, say sources,” Middle East Eye, 17 Μαρτίου 2023, https://www.middleeasteye.net/news/saudi-arabia-iran-reconciliation-kham....
[2]“China remains Iran's largest trading partner for 10 consecutive years,” Xinhua, 16 Φεβρουαρίου 2023, https://english.news.cn/20230216/9b8fc11facbc427d945411433aadbe82/c.html.
[3]Lama Alhamawi, “How China became Saudi Arabia’s top trading partner, revived ancient Silk Road,” Arab News, 8 Δεκεμβρίου 2022, https://www.arabnews.com/node/2213231/business-economy.
[4]“Countries of the Belt and Road Initiative (BRI),” The Green Finance & Development Center, https://greenfdc.org/countries-of-the-belt-and-road-initiative-bri/.
[5]“Saudi Arabia Receives Largest Share of China's BRI Investments,” Asharq Al-Awsat, 26 Ιουλίου 2022, https://english.aawsat.com/home/article/3780171/saudi-arabia-receives-la....
[6]Farnaz Fassihi and Steven Lee Myers, “China, With $400 Billion Iran Deal, Could Deepen Influence in Mideast,” The New York Times, 27 Μαρτίου 2021, https://www.nytimes.com/2021/03/27/world/middleeast/china-iran-deal.html.
[7]Wissam Saade, “Saudi-Iran reconciliation: How China is reshaping the Middle East,” Middle East Eye, 16 Μαρτίου 2023, https://www.middleeasteye.net/opinion/saudi-iran-china-middle-east-recon....
[8]“Saudi Arabia stays top crude supplier to China in 2022, Russian barrels surge,” Reuters, 20 Ιανουαρίου 2023, https://www.reuters.com/markets/commodities/saudi-arabia-stays-top-crude....
[9]Alex Lawler, Bozorgmehr Sharafedin and Chen Aizhu, “Iranian oil exports end 2022 at a high, despite no nuclear deal,” Reuters, 16 Ιανουαρίου 2023, https://www.reuters.com/business/energy/iranian-oil-exports-end-2022-hig....
[10]Akmal Dawi, “Iran Boosts Cheap Oil Sale to China Despite Sanctions,” Voice of America, 26 Ιανουαρίου 2023, https://www.voanews.com/a/iran-boosts-cheap-oil-sale-to-china-despite-sa....
[11]“Iran’s FM: Is China the stabilising factor the Middle East needs?” Al Jazeera, 29 Μαρτίου 2023, https://www.aljazeera.com/program/talk-to-al-jazeera/2023/3/29/irans-fm-....
[12]“Hassan Nasrallah on the Saudi-Iranian agreement: ‘There are people who will scratch their lot and people who will scratch their beards,’” archyde, 10 Μαρτίου 2023, https://www.archyde.com/hassan-nasrallah-on-the-saudi-iranian-agreement-....
[13]Mohammad Sarfi, “One agreement and seven achievements,” Tehran Times, 11 Μαρτίου 2023, https://www.tehrantimes.com/news/482798/One-agreement-and-seven-achievem....
[14]Mehran Shamsuddin, “Positive but with caution,” Tehran Times, 10 Μαρτίου 2023, https://www.tehrantimes.com/news/482710/Positive-but-with-caution.
[15]Hasan Illaik, “Exclusive: The hidden security clauses of the Iran-Saudi deal,” ό.π.• “China Plans New Middle East Summit as Diplomatic Role Takes Shape,” Τhe Wall Street Journal, 12 Μαρτίου 2023, https://www.wsj.com/articles/china-plans-summit-of-persian-gulf-arab-and-iranian-leaders-as-new-middle-east-role-takes-shape-357cfd7e• Parisa Hafezi, Aziz El Yaakoubi and James Pomfret, “Analysis: Frustrated Khamenei pushed for Saudi-Iran deal clinched in China,” ό.π.• “Saudi Arabia-Iran: Khamenei's office led talks and agreed to stop arming Houthis, say sources,” ό.π.
[16]Parisa Hafezi, Aziz El Yaakoubi and James Pomfret, “Analysis: Frustrated Khamenei pushed for Saudi-Iran deal clinched in China,” ό.π.• “Saudi Arabia-Iran: Khamenei's office led talks and agreed to stop arming Houthis, say sources,” ό.π.
[17]“Iraq's former premier unveils an intriguing account of the Tehran-Riyadh deal: Soleimani as peacemaker,” Shafaq News, 14 Μαρτίου 2023, https://shafaq.com/en/Iraq-News/Iraq-s-former-premier-unveils-an-intrigu....
[18]Banafsheh Keynoush, “How Tehran views the Iranian-Saudi agreement,” The Middle East Institute, 24 Μαρτίου 2023, https://www.mei.edu/publications/how-tehran-views-iranian-saudi-agreement.
[19]“Ayatollah Raisi in a press conference: We have tried to improve country's management approach based on relying on domestic capabilities, believing in WE CAN slogan,” Official website of the President of the Islamic Republic of Iran, 29 Αυγούστου 2022, https://president.ir/en/139105/• “FM: Iran, Saudi Arabia to set up consular offices in Jedda, Mashhad,” The Islamic Republic News Agency, 13 Ιανουαρίου 2023, https://en.irna.ir/news/84997825/FM-Iran-Saudi-Arabia-to-set-up-consular-offices-in-Jedda-Mashhad• “Iran poised to normalize ties with Saudi Arabia: Iranian media,” Xinhua, 8 Μαρτίου 2023, https://english.news.cn/20230308/7f916d7fc2cf4e0994766ea0ef3e8406/c.html• “Report: Iran ready for talks to normalize ties with Saudi Arabia,” Iran Front Page, 8 Μαρτίου 2023, https://ifpnews.com/iran-ready-talks-normalize-ties-saudi-arabia/• Shamkhani thanks Iraq for mediation between Iran and Saudi Arabia, Iran Front Page, 10 Μαρτίου 2023, https://ifpnews.com/shamkhani-iraq-mediation-iran-saudi-arabia/.
[20]Banafsheh Keynoush, “How Tehran views the Iranian-Saudi agreement,” ό.π.
[21]“Saudi Arabia-Iran: Khamenei's office led talks and agreed to stop arming Houthis, say sources,” ό.π..
[22]Mohammad Sarfi, “One agreement and seven achievements,” ό.π.• “Historic Iranian-Saudi Deal: What Are Its Geopolitical Corollaries?” Alwaght, 12 Μαρτίου 2023, http://alwaght.net/en/News/235299/Historic-Iranian-Saudi-Deal-What-Are-I...?.
[23]“Jordan’s king says he would support a Middle East version of NATO,” CNBC, 24 Ιουνίου 2022, https://www.cnbc.com/2022/06/24/jordans-king-says-he-would-support-a-mid....
[24]Sam Dagher and Fiona MacDonald “Israel Steps up Talks With Saudi Arabia Over Ties to Combat Iran,” Bloomberg, 17 Φεβρουαρίου 2023, https://www.bloomberg.com/news/articles/2023-02-17/israel-steps-up-talks-with-saudi-arabia-over-ties-to-combat-iran?leadSource=uverify%20wall• “Saudi Arabia Offers Its Price to Normalize Relations With Israel,” The New York Times, 10 Μαρτίου 2023, https://www.nytimes.com/2023/03/09/us/politics/saudi-arabia-israel-unite....
[25]“Iran-Saudi Détente Agreement: Walking a Long Way,” Alwaght, 20 Μαρτίου 2023, http://alwaght.net/en/News/235540/Iran-Saudi-D%C3%A9tente-Agreement-Walk....
[26]Mohammad Sarfi, “One agreement and seven achievements,” ό.π.• “Iran-Saudi deal has 5 messages for enemies and friends,” Tehran Times, 13 Μαρτίου 2023, https://www.tehrantimes.com/news/482889/Iran-Saudi-deal-has-5-messages-f....
[27]Seyyed Mohammad Hosseini, “Macro trends of future development in Iran-Saudi Arabia relations,” Institute for Political and International Studies, Ιανουάριος 2023, https://ipis.ir/en/subjectview/709605/Macro-trends-of-future-development....
[28]“Iran-Saudi deal to strengthen peace, stability in Persian Gulf and beyond: Spokesman,” Pars Today, 13 Μαρτίου 2023, https://parstoday.ir/en/news/iran-i198416-iran_saudi_deal_to_strengthen_peace_stability_in_persian_gulf_and_beyond_spokesman• “Kan'ani: Tehran-Riyadh agreement to influence ties with Jordan, Kuwait,” Mehr News Agency, 13 Μαρτίου 2023, https://en.mehrnews.com/news/198457/Tehran-Riyadh-agreement-to-influence-ties-with-Jordan-Kuwait• “Region Needs Iran, Egypt’s Potential: Spokesman,” Tasnim News Agency, 13 Μαρτίου 2023, https://www.tasnimnews.com/en/news/2023/03/13/2867030/region-needs-iran-egypt-s-potential-spokesman• “Kanaani: Region requires synergy of Iran, Egypt/ discussions underway with Libya,” Iranian Students' News Agency, 13 Μαρτίου 2023, https://en.isna.ir/news/1401122215919/Kanaani-Region-requires-synergy-of-Iran-Egypt-discussions• Tuqa Khalid, “Iran: Saudi Arabia detente to positively affect our ties with Egypt, Jordan, Bahrain,” Al Arabiya, 13 Μαρτίου 2023, https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2023/03/13/Iran-Saudi-Ara....
[29]“Egypt to allow Iranians visas on arrival in Sinai as regional tensions ease,” Reuters, 28 Μαρτίου 2023, https://www.reuters.com/world/middle-east/egypt-allow-iranians-visas-arr....
[30]“Iranian MP’s meet with Bahraini parliament speaker in Manama, 1st in years,” Iran Front Page, 14 Μαρτίου 2023, https://ifpnews.com/iranian-mps-bahraini-parliament-speaker-manama-1st-y....
[31]“Exclusive: Bahrain, Iran held ‘low-profile exchanges’ amid Iranian-Saudi détente,” Amwaj.media, 14 Μαρτίου 2023, https://amwaj.media/article/exclusive-bahrain-iran-held-low-profile-exch....
[32]“Iran’s Shamkhani, UAE president discuss bilateral issues in Abu Dhabi,” The Islamic Republic News Agency, 16 Μαρτίου 2023, https://en.irna.ir/news/85059425/Iran-s-Shamkhani-UAE-president-discuss-bilateral-issues-in-Abu• “Mohammed bin Rashid meets with Secretary of Iran’s Supreme National Security Council,” The Emirates News Agency, 16 Μαρτίου 2023, https://www.wam.ae/en/details/1395303139753.
[33]“Emir of Dubai promises to solve Iranian citizens, foundations' problems,” The Islamic Republic News Agency, 16 Μαρτίου 2023, https://en.irna.ir/news/85059557/Emir-of-Dubai-promises-to-solve-Iranian....
[34]“Joint Trilateral Statement by the People's Republic of China, the Kingdom of Saudi Arabia, and the Islamic Republic of Iran,” Ministry of Foreign Affairs of the People's Republic of China, 10 Μαρτίου 2023, https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/wjdt_665385/2649_665393/202303/t2023031....
[35]By Rachna Uppal and Aziz El Yaakoubi, “Saudi Arabia could invest in Iran 'very quickly' after agreement – minister,” Reuters, 15 Μαρτίου 2023, https://www.reuters.com/world/middle-east/saudi-investment-iran-could-ha....
[36]“Iran says ready for new investment in its oil sector,” Press TV, 19 Μαρτίου 2023, https://www.presstv.ir/Detail/2023/03/19/700159/Iran-Oil-Ministry-statem....
[37]“Future of Saudi-Iran economic collaboration after deal,” Press TV, 28 Μαρτίου 2023, https://www.presstv.ir/Detail/2023/03/28/700570/Iran-Saudi-Arabia-China-....
[38]“Iran seeks $160 billion of investment to raise oil, gas production,” Press TV, 27 Μαρτίου 2023, https://www.presstv.ir/Detail/2023/03/27/700516/Iran-oil-gas-production-....
[39]“A joint chamber of commerce to be established between Iran, Saudi Arabia,” Tehran Times, 3 Απριλίου 2023, https://www.tehrantimes.com/news/483278/A-joint-chamber-of-commerce-to-b....
[40]“Iran’s rial firms after relations thaw with Saudi Arabia,” Press TV, 11 Μαρτίου 2023, https://www.presstv.ir/Detail/2023/03/11/699696/Iran-rial-rise-dollar-di....
[41]“Iran-Saudi deal has 5 messages for enemies and friends,” Tehran Times, 13 Μαρτίου 2023, https://www.tehrantimes.com/news/482889/Iran-Saudi-deal-has-5-messages-f....
[42]“New Year's slogan is ‘Inflation control, growth in production,’” The Official Website of Ayatollah Khamenei, 21 Μαρτίου 2023, https://english.khamenei.ir/news/9590/New-Year-s-slogan-is-Inflation-con....
[43]Julien Barnes-Dacey, Cinzia Bianco, and Ellie Geranmayeh, “The shoots of stability: What the Saudi-Iran deal means for the Middle East and Europe,” The European Council on Foreign Relations, 14 Μαρτίου 2023, https://ecfr.eu/article/the-shoots-of-stability-what-the-saudi-iran-deal....
[44]Hasan Illaik, “Exclusive: The hidden security clauses of the Iran-Saudi deal,” ό.π.
[45]Mohammad Sarfi, “One agreement and seven achievements,” ό.π.• “Iran-Saudi deal has 5 messages for enemies and friends,” ό.π.• “Iran-Saudi Détente Agreement: Walking a Long Way,” ό.π..
[46]“Iran-Saudi deal ushers in post-America era in Persian Gulf region: Leader’s aide,” Press TV, 12 Μαρτίου 2023, https://www.presstv.ir/Detail/2023/03/12/699729/Iran-Rahim-Safavi-Saudi-US.
[47]“Iran and Saudi Arabia have restored ties after seven years,” Press TV, 14 Μαρτίου 2023, https://www.presstv.ir/Detail/2023/03/14/699830/Iran-and-Saudi-Arabia--r....
[48]“Iran-Saudi Détente Agreement: Walking a Long Way,” ό.π.
[49]“MIDDLE EAST: Policeman of the Persian Gulf,” TIME, 6 Αυγούστου 1973, https://content.time.com/time/subscriber/article/0,33009,903988,00.html.
[50]“Iran's President Raeisi accepted Saudi king’s invitation to visit Riyadh: First VP,” Press TV, 3 Απριλίου 2023, https://www.presstv.ir/Detail/2023/04/03/700902/Iran-Saudi-Arabia-Raeisi....
[51]“Iran FM: Deal with Saudi Arabia a step forward,” Middle East Monitor, 30 Μαρτίου 2023, https://www.middleeastmonitor.com/20230330-iran-fm-deal-with-saudi-arabi....
[52]Bijan Khajehpour, “Blueprint: What normalization with Riyadh means for Iran’s economy,” Amwaj.media, 28 Μαρτίου 2023, https://amwaj.media/article/what-does-the-iran-saudi-agreement-mean-for-....
[53]“Former Iranian FM Highlights Iran, Saudi Arabia's Regional Role,” Tasnim News Agency, 20 Μαρτίου 2023, https://www.tasnimnews.com/en/news/2023/03/20/2870235/former-iranian-fm-....
[54]Mehran Shamsuddin, “Positive but with caution,” ό.π.• “Parl. speaker: Mutual trust prerequisite of developing Tehran-Riyadh coop.,” Mehr News Agency, 12 Μαρτίου 2023, https://en.mehrnews.com/news/198393/Mutual-trust-prerequisite-of-developing-Tehran-Riyadh-coop• “Iran and Saudi Arabia have restored ties after seven years,” ό.π.
[55]“Xi says China expects Saudi Arabia, Iran to continue to improve relations,” Xinhua, 28 Μαρτίου 2023, https://english.news.cn/20230328/7b49bbfdd2f3429bb9a99caccc188346/c.html.

Copyright © 2023 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition