Η ρωσική προπαγάνδα και η Ουκρανία | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η ρωσική προπαγάνδα και η Ουκρανία

Οι μηχανισμοί της παραπληροφόρησης που στοχεύουν στην εξαφάνιση του ουκρανικού έθνους*
Περίληψη: 

H ρωσική προπαγάνδα πρόβαλε αμέσως πριν την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, τον Φεβρουάριο του 2022 και κατά την διάρκεια της συνεχιζόμενης εισβολής διάφορες κατασκευασμένες ειδήσεις και ψευδείς αναφορές, επιδιώκοντας να διαρρηχθεί η ενότητα των κρατών του Δυτικού στρατοπέδου, να αποδυναμωθεί η στήριξη της Ουκρανίας σε διπλωματικό επίπεδο, να δημιουργηθούν προσχήματα για την εφαρμογή αντιποίνων εκ μέρους της Ρωσίας και casus belli για την δικαιολόγηση της εισβολής, και να μετριασθούν οι εντυπώσεις για τα εγκλήματα πολέμου της Ρωσίας.

Ο ΙΩΑΝΝΗΣ Ε. ΚΩΤΟΥΛΑΣ είναι Ιστορικός, Διδάσκων Γεωπολιτικής, στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αποτελεί έγκλημα επιθέσεως, σύμφωνα με το διεθνές ποινικό δίκαιο, το οποίο συνοδεύεται έως τώρα από εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Η εισβολή έχει βασισθεί σε ένα σύνθετο πλέγμα προπαγάνδας με επιχειρήματα, ιστορικά και εθνολογικά δεδομένα, ανιστορικές αντιλήψεις, και θεματικούς τόπους για σύγχρονα γεγονότα.

Η Ουκρανία ως ιστορικός και πολιτισμικός παράγοντας καταλαμβάνει πρωτεύουσα θέση στην ρητορική και τις πρακτικές του ρωσικού αναθεωρητισμού, τους σύγχρονους σκοπούς της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, τις φαντασιακές ιδεολογικές αναπαραστάσεις, και τα θέματα της ρωσικής προπαγάνδας [1]. Η εκτεταμένη εδαφική επικράτεια και ο σημαντικός πληθυσμός της χώρας, η ιστορική, εθνοτική, και γλωσσική συγγένεια Ρώσων και Ουκρανών και οι συνδηλώσεις της σχέσεως Ρωσίας και Ουκρανίας αποτελούν παραμέτρους της ιδιαίτερης σημασίας της Ουκρανίας στην ρωσική οπτική. Η Ουκρανία είναι η σημαντικότερη μετασοβιετική περιοχή, η οριστική υπαγωγή της οποίας στην Δυτική επιρροή θεωρείται από την Ρωσία μείζων απειλή για την επιρροή και την ισχύ της.

14042023-1.jpg

Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, στο σκοπευτήριο στα νέα κεντρικά κτήρια της υπηρεσίας πληροφοριών GRU, στη Μόσχα, στις 8 Νοεμβρίου 2006. Reuters
----------------------------------------------------------

Έως την εισβολή του 2022 ο ρωσικός αναθεωρητισμός σε βάρος της Ουκρανίας εκδηλώθηκε εμπράκτως με την υποστήριξη των αποσχιστικών δυνάμεων ρωσόφωνων στασιαστών στην ανατολική Ουκρανία και με την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, μετά από μια ειδική στρατιωτική επιχείρηση ελέγχου της περιοχής. Μετά την εισβολή, η ρωσική προπαγάνδα ενέταξε τα γεγονότα του πρόσφατου παρελθόντος σε ένα συνεχές ιστορικών, ιδεολογικών, και γεωπολιτικών επιχειρημάτων, ώστε να δικαιολογήσει την απόπειρα καταστροφής της διακριτής υποστάσεως της Ουκρανίας. Ο ρωσικός αναθεωρητισμός εδράζεται σε αμφίβολης αξίας νομικά επιχειρήματα και ιδεολογικούς θεματικούς τόπους, και εξακτινώνεται σε μια σειρά επιμέρους θεμάτων: α) το ζήτημα της Κριμαίας, β) την ιστορική και εθνολογική διάσταση της Ουκρανίας, γ) την εργαλειοποίηση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και δ) σύγχρονα γεωπολιτικά μυθεύματα.

ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΡΙΜΑΙΑΣ

Η περίπτωση της Κριμαίας συνδυάζει προπαγανδιστικές διατυπώσεις στο πεδίο της ιστορίας και των δημογραφικών δεδομένων, και την γεωστρατηγική οπτική της Ρωσίας [2]. Η προσάρτηση της Κριμαίας από την Ρωσική Ομοσπονδία το 2014 εμφανίζεται στην ρωσική προπαγάνδα ως αποκατάσταση μιας ιστορικής αδικίας και ως διασφάλιση της εδαφικής ενότητας του ρωσικού κόσμου. Στο πλαίσιο αυτό, η αρχή της εδαφικής ακεραιότητας και κρατικής κυριαρχίας προσλαμβάνει ένα νέο, μεταποιημένο νόημα, το οποίο ευνοεί την ρωσική οπτική αγνοώντας τις επιπτώσεις στην κρατική κυριαρχία ενός άλλου κράτους, όπως η Ουκρανία [3]. Στην ρωσική ρητορική, η προσάρτηση της Κριμαίας προβάλλεται ως επανόρθωση μιας μείζονος ιστορικής αδικίας και τονίζονται οι ιστορικοί δεσμοί της περιοχής με το ρωσικό έθνος στην ιστορική διαχρονία. Στην ομιλία του τον Δεκέμβριο του 2014 ενώπιον της Ρωσικής Ομοσπονδιακής Συνελεύσεως μετά την απόφαση για την προσάρτηση της Κριμαίας ο Putin συνέκρινε την σημασία της Κριμαίας για την Ρωσία με εκείνη του Όρους του Ναού για τους οπαδούς του Ισλάμ και του ιουδαϊσμού [4].

Η Χερσόνησος της Κριμαίας έχει διέλθει από περιόδους πολλαπλών πολιτισμικών επιρροών με παρουσία Ελλήνων και Σκυθών στην αρχαιότητα, Ελλήνων και Ιταλών στην μεσαιωνική περίοδο, Σλάβων, Ελλήνων, και Μουσουλμάνων Τατάρων στους Νεωτέρους Χρόνους. Η Κριμαία προσαρτήθηκε στην Ρωσική Αυτοκρατορία το 1783, τμήμα της οποίας παρέμεινε έως την Επανάσταση του 1917. Μετά την κατίσχυση του κομμουνιστικού καθεστώτος στον Ρωσικό Εμφύλιο Πόλεμο (1918-1921) η Κριμαία απέκτησε από το 1921 καθεστώς Αυτόνομης Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας, το οποίο απώλεσε τo 1945, οπότε υποβιβάσθηκε σε απλή διοικητική ενότητα (oblast). Τον Φεβρουάριο του 1954 η ηγεσία της ΕΣΣΔ ενέκρινε την μεταβίβαση της κυριαρχίας του oblast της Κριμαίας από την Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία στην Ουκρανική Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία.

Η μεταβίβαση αποτελούσε τμήμα της απόπειρας του σοβιετικού καθεστώτος να διασφαλίσει την επιβολή επί της Ουκρανίας έπειτα από μια περίοδο αιματηρών συγκρούσεων στην δυτική Ουκρανία, όπου έως το 1949 δρούσαν μονάδες εθνικιστών αντικομμουνιστών Ουκρανών ανταρτών. Καθώς ο πληθυσμός της Κριμαίας το 1954 ήταν ρωσικός στην πλειονότητά του (75%, 860.000), η διοικητική μεταβίβαση της Κριμαίας στην Ουκρανία συνεπαγόταν την αύξηση του ποσοστού του ρωσικού στοιχείου εντός της Ουκρανίας, όπου ήδη διαβιούσε ένα σημαντικό ποσοστό Ρώσων κατοίκων. Η μεταβίβαση της Κριμαίας στην Ουκρανική Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία αποτελούσε έμμεσο ρωσικό εποικισμό της Ουκρανίας, ώστε να ελεγχθεί από το σοβιετικό καθεστώς [5]. Το ρωσικό εθνοτικό στοιχείο, το οποίο εκ των πραγμάτων ήταν το κυρίαρχο εντός της ΕΣΣΔ, θεωρείτο νομιμόφρον και ως ο δημογραφικός πυρήνας του σοβιετικού καθεστώτος, σε αντίθεση με τις ετερογενείς εθνοτικές ομάδες. Αντίστοιχες ενέργειες μεταβολής των δημογραφικών δεδομένων από την σοβιετική Αρχή είχαν πραγματοποιηθεί στις βαλτικές Σοβιετικές Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες, όπου ρωσόφωνοι έποικοι εγκαταστάθηκαν από το σοβιετικό καθεστώς μετά το 1945 για την αποτελεσματική εμπέδωση της σοβιετικής κυριαρχίας. Η εθνοτική αντιπαλότητα Ρώσων και Ουκρανών δεν υφίστατο εκείνη την περίοδο ως γεωπολιτική παράμετρος στους υπολογισμούς του σοβιετικού καθεστώτος. Η Σεβαστούπολη ήταν η έδρα του σοβιετικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας και η μεταβίβαση του κυριαρχικού ελέγχου της Κριμαίας στην Ουκρανία αποτελούσε μέθοδο πλήρους προσδέσεως της τελευταίας στο σοβιετικό εποικοδόμημα.