Η επικίνδυνη δεκαετία

«Υπάρχουν δεκαετίες όπου δεν συμβαίνει τίποτα, και υπάρχουν εβδομάδες όπου συμβαίνουν [γεγονότα που θα χωρούσαν σε] δεκαετίες». Αυτά τα λόγια αποδίδονται αποκρυφιστικά στον Μπολσεβίκο επαναστάτη (και αναγνώστη του Foreign Affairs ) Βλαντιμίρ Λένιν, ως αναφερόμενο στην ταχεία κατάρρευση της τσαρικής Ρωσίας πριν από μόλις 100 χρόνια. Αν είχε πει πραγματικά αυτά τα λόγια, ο Λένιν θα μπορούσε να είχε προσθέσει ότι υπάρχουν και δεκαετίες όπου συμβαίνουν αιώνες.

Τηλεοπτικό διάγγελμα του Κινέζου προέδρου, Xi Jinping, στο Χονγκ Κονγκ, τον Ιούλιο του 2022. Paul Yeung / Reuters
----------------------------------------------------------------------

Ο κόσμος βρίσκεται στη μέση μιας τέτοιας δεκαετίας. Όπως και με άλλες ιστορικές καμπές, ο κίνδυνος σήμερα πηγάζει από μια οξεία παρακμή της παγκόσμιας τάξης. Αλλά περισσότερο από κάθε άλλη πρόσφατη στιγμή, αυτή η παρακμή απειλεί να γίνει ιδιαίτερα απότομη, λόγω της συρροής παλαιών και νέων απειλών που έχουν αρχίσει να διασταυρώνονται σε μια εποχή που οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι σε καλή θέση να αντιμετωπίσουν αυτές τις απειλές.

Από τη μια πλευρά, ο κόσμος είναι μάρτυρας της αναβίωσης ορισμένων από τις χειρότερες πτυχές της παραδοσιακής γεωπολιτικής: ανταγωνισμός μεγάλων δυνάμεων, αυτοκρατορικές φιλοδοξίες, μάχες για πόρους. Σήμερα, η Ρωσία έχει επικεφαλής έναν τύραννο, τον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος λαχταρά να δημιουργήσει εκ νέου μια ρωσική σφαίρα επιρροής και ίσως ακόμη και μια ρωσική αυτοκρατορία. Ο Πούτιν είναι πρόθυμος να κάνει σχεδόν τα πάντα για να επιτύχει αυτόν τον στόχο και είναι σε θέση να ενεργεί όπως θέλει, επειδή οι εσωτερικοί περιορισμοί στο καθεστώς του έχουν ως επί το πλείστον εκλείψει. Εν τω μεταξύ, υπό τον πρόεδρο Xi Jinping, η Κίνα έχει ξεκινήσει μια αναζήτηση για περιφερειακή και δυνητικά παγκόσμια πρωτοκαθεδρία, βάζοντας τον εαυτό της σε μια τροχιά που θα οδηγήσει σε αυξημένο ανταγωνισμό ή ακόμη και σε αντιπαράθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Αλλά αυτά δεν είναι όλα –ούτε κατά διάνοια. Αυτοί οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι συγκρούονται με σύνθετες νέες προκλήσεις κεντρικές για την σύγχρονη εποχή, όπως η κλιματική αλλαγή, οι πανδημίες, και η διάδοση των πυρηνικών όπλων. Και δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι διπλωματικές συνέπειες από τους αυξανόμενους ανταγωνισμούς έχουν καταστήσει σχεδόν αδύνατο για τις μεγάλες δυνάμεις να συνεργαστούν επί των περιφερειακών και διεθνών προκλήσεων, ακόμη και όταν είναι προς το συμφέρον τους να το πράξουν.

Αυτό που περιπλέκει περαιτέρω την εικόνα είναι η πραγματικότητα ότι η αμερικανική δημοκρατία και η πολιτική συνοχή βρίσκονται σε κίνδυνο σε βαθμό που δεν έχει παρατηρηθεί μετά τα μέσα του 19ου αιώνα. Τούτο έχει σημασία γιατί οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι μόνο μια χώρα μεταξύ πολλών: η ηγεσία των ΗΠΑ έχει υποστηρίξει την τάξη που επικρατούσε στον κόσμο τα τελευταία 75 χρόνια και παραμένει εξίσου κεντρική σήμερα. Εντούτοις, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα γίνουν όλο και λιγότερο πρόθυμες και ικανές να ηγηθούν στην διεθνή σκηνή.

Αυτές οι συνθήκες έχουν δημιουργήσει έναν φαύλο κύκλο: ο αυξημένος γεωπολιτικός ανταγωνισμός καθιστά ακόμη πιο δύσκολο το να παραχθεί η συνεργασία που απαιτούν τα νέα παγκόσμια προβλήματα, και το επιδεινούμενο διεθνές περιβάλλον τροφοδοτεί περαιτέρω τις γεωπολιτικές εντάσεις -όλα αυτά την στιγμή που οι Ηνωμένες Πολιτείες αποδυναμώνονται και η προσοχή του είναι διασπασμένη. Το τρομακτικό χάσμα μεταξύ των παγκόσμιων προκλήσεων και των απαντήσεων του κόσμου, οι αυξημένες προοπτικές για πολέμους μεγάλων δυνάμεων στην Ευρώπη και τον Ινδο-Ειρηνικό, και η αυξανόμενη πιθανότητα το Ιράν να προκαλέσει αστάθεια στη Μέση Ανατολή έχουν έρθει μαζί ώστε να δημιουργήσουν την πιο επικίνδυνη στιγμή μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ονομάστε το μια τέλεια —ή, ακριβέστερα, μια ατελή— καταιγίδα.

Το να προειδοποιείς για τον κίνδυνο δεν σημαίνει ότι προβλέπεις το μέλλον. Στην ιδανική περίπτωση, τα πράγματα θα πάνε προς το καλύτερο. Αλλά τα καλά πράγματα σπάνια συμβαίνουν από μόνα τους. Αντίθετα, αφημένα στην τύχη τους, τα συστήματα χειροτερεύουν. Το καθήκον των Αμερικανών υπευθύνων χάραξης πολιτικής, λοιπόν, είναι να ανακαλύψουν ξανά τις αρχές και την πρακτική της κρατικής πολιτικής: να παρατάξουν την εθνική ισχύ και την συλλογική δράση ενάντια στην τάση προς αταξία. Ο στόχος πρέπει να είναι η διαχείριση της σύγκρουσης της παλιάς γεωπολιτικής και των νέων προκλήσεων, η δράση με πειθαρχία σε ό,τι επιδιώκεται, και η οικοδόμηση διευθετήσεων ή, ακόμη καλύτερα, θεσμών όπου υπάρχει επαρκής συναίνεση. Για να τα κάνει όλα αυτά, η Ουάσιγκτον θα πρέπει να δώσει προτεραιότητα στην εγκαθίδρυση τάξης έναντι της προώθησης της δημοκρατίας στο εξωτερικό -την ίδια στιγμή που θα εργάζεται για την ενίσχυση της δημοκρατίας στο εσωτερικό.

Η ΑΤΑΞΙΑ ΣΕ ΑΝΟΔΟ

Τον Αύγουστο του 1990, με σκοπό την εδαφική κατάκτηση, το Ιράκ εισέβαλε στον πολύ μικρότερο γείτονά του, το Κουβέιτ. «Αυτό δεν θα κρατήσει», απάντησε ο πρόεδρος των ΗΠΑ, George H. W. Bush. Είχε δίκιο. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, η Ουάσιγκτον είχε οργανώσει ευρεία διεθνή υποστήριξη για μια στρατιωτική επέμβαση γύρω από τον περιορισμένο στόχο της έξωσης των ιρακινών δυνάμεων από το Κουβέιτ. Ο Πόλεμος του Κόλπου 1990-91 χαρακτηρίστηκε από εκτεταμένη συνεργασία, μεταξύ άλλων από την Κίνα και την Ρωσία, που ενισχύθηκε από την ηγεσία των ΗΠΑ υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών. Σε λίγους μήνες, η συντονισμένη απάντηση γνώρισε σημαντική επιτυχία. Η ιρακινή επιθετικότητα αντιστράφηκε και η ανεξαρτησία του Κουβέιτ αποκαταστάθηκε με ελάχιστο κόστος. Οι μεγάλες δυνάμεις υποστήριξαν τον κανόνα ότι η βία δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αλλαγή των συνόρων, θεμελιώδες στοιχείο της διεθνούς τάξης.