Το Σουδάν και η νέα εποχή των συγκρούσεων

Τον περασμένο χρόνο, μεγάλο μέρος της προσοχής του κόσμου είχε επικεντρωθεί στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και στις αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας για την Ταϊβάν -σημεία ανάφλεξης που θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν άμεση ή ακόμα και πυρηνική αντιπαράθεση μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Αλλά το ξέσπασμα των συγκρούσεων στο Σουδάν θα πρέπει επίσης να κάνει τους παγκόσμιους ηγέτες να σκεφθούν: απειλεί να είναι ο τελευταίος σε ένα κύμα καταστροφικών πολέμων στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή, και τη Νότια Ασία που κατά την τελευταία δεκαετία έχουν εγκαινιάσει μια νέα εποχή αστάθειας και διαμάχης. Κυρίως λόγω των συγκρούσεων, περισσότεροι άνθρωποι εκτοπίζονται (100 εκατομμύρια) ή χρειάζονται ανθρωπιστική βοήθεια (339 εκατομμύρια) από όσοι οποτεδήποτε άλλοτε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ένα παιδί κρατά φυσίγγια στο Χαρτούμ, στο Σουδάν, τον Μάιο του 2023. Mohamed Nureldin Abdallah / Reuters
--------------------------------------------------

Από τότε που ξέσπασαν οι μάχες τον Απρίλιο μεταξύ των ενόπλων δυνάμεων του Σουδάν και μιας παραστρατιωτικής ομάδας διαβόητης για τις φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν πριν από δύο δεκαετίες στο Νταρφούρ [1], τουλάχιστον 700.000 άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, εκατοντάδες σκοτώθηκαν, και χιλιάδες άλλοι τραυματίστηκαν. Οι οδομαχίες, οι εκρήξεις, και οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί καταστρέφουν την πρωτεύουσα, Χαρτούμ, καθώς οι δύο φατρίες αγωνίζονται για τον έλεγχο αυτής της βορειοανατολικής αφρικανικής χώρας των 45 εκατομμυρίων κατοίκων. Στο Νταρφούρ, οι φυλετικές πολιτοφυλακές έχουν μπει στη μάχη, προκαλώντας φόβους για μια ευρύτερη ανάφλεξη. Οι εκεχειρίες έχουν καταρρεύσει επανειλημμένα.

Η δυναμική που διαδραματίζεται στην κρίση του Σουδάν αντικατοπτρίζει εκείνες πολλών πολέμων σε αυτό το πρόσφατο κύμα. Οι ρίζες αυτών των συγκρούσεων βρίσκονται στους αγώνες για την αποτίναξη δεκαετιών δικτατορικής διακυβέρνησης, επηρεάζουν δυσανάλογα τους αμάχους, και είναι επιρρεπείς σε ξένες παρεμβάσεις. Η εμπλοκή μιας ολοένα μεγαλύτερης σειράς εξωτερικών δρώντων -όχι μόνο μεγάλων δυνάμεων αλλά και των λεγόμενων μεσαίων δυνάμεων όπως το Ιράν, η Τουρκία, και οι μοναρχίες του Κόλπου- έχει τροφοδοτήσει και παρατείνει αυτό το τελευταίο κύμα πολέμων, καθώς οι περιφερειακές δυνάμεις ανταγωνίζονται για επιρροή εν μέσω αβεβαιότητας για το μέλλον της παγκόσμιας τάξης.

Στο Σουδάν, ένα ποικίλο πλήθος ξένων δρώντων συνέβαλε στον εκτροχιασμό της μετάβασης της χώρας στην δημοκρατία μετά την ανατροπή του μακροχρόνιου δικτάτορα Ομάρ αλ-Μπασίρ το 2019. Αρκετοί θα μπορούσαν τώρα να παρασυρθούν στις μάχες. Σε μια εποχή που οι πιο πρόσφατοι πόλεμοι έχουν διαρκέσει για χρόνια χωρίς να επιλυθούν, τόσο οι Σουδανικές Ένοπλες Δυνάμεις (Sudanese Armed Forces, SAF), με επικεφαλής τον στρατηγό Abdel Fattah al-Burhan, όσο και οι παραστρατιωτικές Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης (Rapid Support Forces, RSF), με επικεφαλής τον Mohamed Hamdan Dagalo, γνωστό ως Hemedti, φαίνεται να ετοιμάζονται για μια μακρά και αιματηρή αντιπαράθεση —που θα μπορούσε να αντηχεί πολύ πέρα από τα σύνορα της χώρας.

ΟΙ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΣΕ ΑΝΟΔΟ

Στα χρόνια που ακολούθησαν το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η παγκόσμια προοπτική φαινόταν λιγότερο ζοφερή. Σύμφωνα με το Πρόγραμμα Δεδομένων Σύγκρουσης της Ουψάλα (Uppsala Conflict Data Program), ο αριθμός των ενεργών πολέμων μειώθηκε κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1990. Το ίδιο και ο αριθμός των ανθρώπων που σκοτώνονταν σε συγκρούσεις κάθε χρόνο (με αξιοσημείωτη εξαίρεση το 1994, όταν συνέβη η γενοκτονία της Ρουάντα). Αν και οι θάνατοι στις μάχες δεν λένε όλη την ιστορία -οι συγκρούσεις συχνά σκοτώνουν περισσότερους ανθρώπους έμμεσα, μέσω της πείνας ή των ασθενειών που θα μπορούσαν να αποφευχθούν- συνολικά, ένα πιο ειρηνικό μέλλον προμηνύεται, στηριγμένο εν μέρει από την ευνοϊκή γεωπολιτική. Οι μεγάλες δυνάμεις των Ηνωμένων Εθνών συμφώνησαν ως επί το πλείστον στην αποστολή ειρηνευτικών δυνάμεων και απεσταλμένων για να βοηθήσουν στην διευθέτηση των πολέμων στα Βαλκάνια, την Δυτική Αφρική, και αλλού. Η δεκαετία της αισιοδοξίας για την φιλελεύθερη δημοκρατία και τον καπιταλισμό η οποία ακολούθησε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης ήταν επίσης μια δεκαετία ακτιβισμού των Ηνωμένων Εθνών και μιας αναπτυσσόμενης ειρηνευτικής βιομηχανίας, η οποία πιθανότατα συνέβαλε στην παγκόσμια πτώση των συγκρούσεων.

Μετά ήρθαν οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου και οι εισβολές των Ηνωμένων Πολιτειών στο Αφγανιστάν και το Ιράκ. Αυτοί οι πόλεμοι δεν ανέτρεψαν, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ουψάλα, την παγκόσμια πτώση στις ένοπλες συγκρούσεις. Αλλά δημιούργησαν το σκηνικό για αυτό που επρόκειτο να έρθει με το να διαβρώσουν την διεθνή αξιοπιστία της Ουάσιγκτον. Ο πόλεμος στο Ιράκ, επιπλέον, ανέτρεψε την περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων μεταξύ του Ιράν και των μοναρχιών του Κόλπου και άνοιξε τον δρόμο για μια αναζωπύρωση της ισλαμιστικής μαχητικότητας και, τελικά, την άνοδο του Ισλαμικού Κράτους, γνωστού και ως ISIS.