Το μέλλον του Al Jazeera

Η παραίτηση, την περασμένη εβδομάδα, του Wadah Khanfar από τη θέση του γενικού διευθυντή του Al Jazeera [1], πυροδότησε φημολογία ότι πίσω από την αποχώρησή του υποβόσκει κάποιο σκάνδαλο. Αρκετοί υπέδειξαν ένα τηλεγράφημα του WikiLeaks [2], που ανέφερε ότι ο Khanfar είχε υποκύψει σε πιέσεις των ΗΠΑ το 2005 και είχε υποβαθμίσει τον αριθμό των αμάχων θυμάτων σε κάποιες από τις ανταποκρίσεις του δικτύου για τον πόλεμο στο Ιράκ. Άλλοι διατύπωσαν την άποψη ότι η απομάκρυνση του Khanfar επιβλήθηκε λόγω ευρύτερων πολιτικών ζητημάτων που σχετίζονται με τη δημοσιογραφική κάλυψη της Αραβικής Άνοιξης και ειδικότερα την καθόλου συγκρατημένη, αν και επιλεκτική, υποστήριξη των δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων.
Και οι δύο εκδοχές περιέχουν περισσότερη φαντασία παρά ουσία: Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι η Ντόχα δεν γνώριζε ήδη για τις συνομιλίες του Khanfar με τον Αμερικανό πρέσβη ή αν τα υπέρ της δημοκρατίας στοιχεία στο πρόγραμμα του Al Jazeera θα σήμαιναν το τέλος της καριέρας του. (Ο Khanfar συνήθιζε να προκαλεί καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας του). Μια πιο πιθανή ερμηνεία είναι η ακόλουθη: Ύστερα από οκτώ χρόνια γεμάτα άγχος και ένταση, ο Khanfar απλώς αποφάσισε ότι είχε προσφέρει στο δίκτυο ό,τι του επέτρεπαν οι δυνάμεις του. Είναι γεγονός ότι η συμβολή του ήταν αναγεννητική.
Η πιο σκανδαλιστική ερώτηση είναι τι θα γίνει τώρα με το Al Jazeera. Από μια άποψη, το δίκτυο τα πάει περίφημα. Από τότε που ιδρύθηκε, το 1996, η ανάπτυξή του υπήρξε αλματώδης. Η αναγνώρισή του στον αγγλόφωνο κόσμο, χάρη στον συμπαγή δημοσιογραφικό χαρακτήρα του, εξακολουθεί να βελτιώνεται, όπως φανερώνει η αύξηση της δημοτικότητάς του, που παρατηρήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά τη διάρκεια των φετινών αραβικών εξεγέρσεων [3]. Το Al Jazeera αναπτύσσει δίκτυο franchise στην υποσαχάρια Αφρική, στην Τουρκία και στα Βαλκάνια. Γίνεται λόγος ακόμη και για Al Jazeera ούρντου [γλώσσα που μιλιέται στο Πακιστάν]. Ωστόσο, παρά τη συνεχή επέκτασή του στον κόσμο, το 24ωρης μετάδοσης εμβληματικό δορυφορικό ειδησεογραφικό κανάλι του αραβικού κόσμου θα πρέπει τώρα να έρθει αντιμέτωπο με το γεγονός ότι μειώνεται η επιρροή του στους ίδιους τους Άραβες. Καθώς ολοένα και μεγαλύτερο μέρος της περιοχής αποκτά πρόσβαση στο Internet, η διεύρυνση των παρόχων της πληροφορίας διαβρώνει την κυριαρχία του Al Jazeera. Εν τω μεταξύ, οι επαναστάσεις τις οποίες ενίσχυσε το κανάλι, απελευθέρωσαν μια πληθώρα από πηγές τοπικών -κυρίως- ειδήσεων, μέσω των οποίων ο ανταγωνισμός γίνεται πιο άμεσος. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το Al Jazeera θα παραμείνει για πολλά χρόνια ακόμη η μεγαλύτερη δύναμη στην περιοχή, αλλά ο ιδιότυπος ρόλος του ως αποκλειστικού παρόχου ελεύθερου, έντιμου υλικού, μάλλον ανήκει πια στο παρελθόν.
Το Al Jazeera είναι θύμα της ίδιας της επιτυχίας του, με πολλούς τρόπους. Από την έναρξη της Αραβικής Άνοιξης, η υποκίνηση της οποίας του αποδίδεται τακτικά και γι’ αυτό γίνεται αντικείμενο επικρίσεων, το δίκτυο διαδραμάτισε ζωτικό ρόλο στη διάδοση ειδήσεων σχετικά με τις εξεγέρσεις απ’ άκρου εις άκρον της περιοχής. Οι επικριτές του Al Jazeera -και οι επανειλημμένες αναφορές του καναλιού επιβεβαιώνουν ότι είναι πολλοί αυτοί- ενδεχομένως να υποστηρίξουν ότι η δημοσιογραφική κάλυψη που παρέχει είναι σκανδαλοθηρική. Ωστόσο, το κανάλι προσέφερε μια επιθυμητή ροή πληροφόρησης που αντιστάθμιζε τις προσπάθειες των κυβερνήσεων της παλαιάς φρουράς να καταστείλουν την ειδησεογραφία. Συνέβαλε, επίσης, στο να δημιουργηθεί το υπόστρωμα για τις αποκαλύψεις, με το να προβάλλει έναν σκεπτικισμό στην κάλυψη θρησκευτικών και άλλων λεπτών ζητημάτων (όπως τα δικαιώματα των γυναικών), τα οποία για πολύ καιρό απέφευγαν να θίγουν τα ελεγχόμενα από τις παραδοσιακές κυβερνήσεις μέσα ενημέρωσης.
Από τη στιγμή που άρχισαν οι επαναστάσεις, το δίκτυο απέκτησε ρόλο ευρύτερο από εκείνον που επέβαλε η τυπική αποστολή του να συγκεντρώνει ειδήσεις. Καθ’ όλη τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης, το Al Jazeera, εκτός από το να μεταδίδει τη δική του δημοσιογραφική ύλη, θεώρησε σημαντική τη συγκέντρωση υλικού από τα κοινωνικά μέσα, επαναπροσδιορίζοντας τη χρήση των βίντεο από το YouTube, αναπαράγοντας υλικό από το Facebook και παραδίδοντας στους τηλεθεατές του μηνύματα από το Twitter. Επειδή είναι πολλές ακόμη οι χώρες του αραβικού κόσμου που έχουν περιορισμένη πρόσβαση στο Internet, αλλά καυχώνται για τα πολύ υψηλά ποσοστά δορυφορικής τηλεθέασης, το Al Jazeera λειτούργησε σαν γέφυρα αυτού του επικοινωνιακού χάσματος.
Με οδηγό την επιτυχία του Al Jazeera, ο αριθμός των ελεύθερων δορυφορικών καναλιών συνέχισε να αυξάνει με ρυθμό που ξεπέρασε το 10% στη διάρκεια της περυσινής χρονιάς. Περισσότερα από 530 κανάλια εκπέμπουν αυτήν τη στιγμή από τους τρεις βασικούς δορυφόρους της περιοχής, τους Arabsat, Nilesat και Noorsat. Τα περισσότερα από τα δύο-τρίτα είναι ιδιωτικά. Ειδησεογραφικά δίκτυα 24ωρης απ’ ευθείας μετάδοσης, όπως το Al Arabiya, ξεφύτρωσαν ως άμεσοι ανταγωνιστές του Al Jazeera. Οι αναλυτές εκτιμούν ότι αναμένονται πολλά ακόμη.
Εν τω μεταξύ, η διείσδυση του Internet αυξάνει με ταχύ ρυθμό στον αραβικό κόσμο. Οι συνολικοί αριθμοί ποικίλλουν σημαντικά στα διάφορα μέρη της περιοχής. Σύμφωνα με στοιχεία του Internet World Stats, η διείσδυση στο Ιράκ, στη Λιβύη και στην Υεμένη είναι κατώτερη του 10%, ενώ στο Κατάρ και στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ο δείκτης έχει σκαρφαλώσει πάνω από το 65%. Ο ρυθμός ανάπτυξης εντούτοις, είναι καθολικός. Στην κλίμακα του εκατό, η αύξηση του ρυθμού χρήσης του διαδικτύου μέσα στην τελευταία δεκαετία υπήρξε τεράστια. Ακόμη και οι πιο φτωχές χώρες αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα: Η Υεμένη σημείωσε κατά την τελευταία δεκαετία αύξηση της χρήσης του διαδικτύου κατά 15.000%.
Μαζί με το Internet ήρθαν και τα κοινωνικά μέσα. Στο δωδεκάμηνο μέχρι τον Απρίλιο 2011, η ατομική και κοινοτική πρόσβαση των νεαρών Αράβων σε καφέ, σχολεία και άλλα δημόσιας χρήσης σημεία, αυξήθηκε από 59% σε 62%. Πρώτο το Facebook καθιέρωσε μια αραβόφωνη διασύνδεση στις αρχές του 2009 και, σύμφωνα με το Dubai School of Government's Arab Social Media Report, ο συνολικός αριθμός των χρηστών του Facebook στον αραβικό κόσμο εκτοξεύθηκε κατά 30% από τον Ιανουάριο έως τον Απρίλιο του 2011, καθώς ξεδιπλωνόταν η Αραβική Άνοιξη. Όμως, αυτή η αύξηση επακολούθησε αυτού που υπήρχε ήδη ως ταχεία ανάπτυξη -οι αραβόφωνοι χρήστες του Facebook διπλασιάστηκαν από τον Απρίλιο του 2010.
Απ’ άκρη σ’ άκρη του αραβικού κόσμου, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λειτούργησαν ως μετάβαση σε πηγές πληροφόρησης σχετικά με τις επικείμενες διαδηλώσεις, καθώς και ως τόποι ενημέρωσης για τις ανά τον κόσμο αντιδράσεις, σε πραγματικό χρόνο. Οι πολιτικά ενεργοί Άραβες μιας νέας γενιάς, υιοθέτησαν τα κοινωνικά μέσα ως ένα απολύτως αναγκαίο εργαλείο και δεν φαίνεται να προτίθενται να το εγκαταλείψουν σύντομα.
Εν τω μεταξύ, η Αραβική Άνοιξη οδήγησε, επίσης, σε ένα πιο εκτεταμένο και δυναμικό δίκτυο τοπικών και εθνικών ειδησεογραφικών οργανισμών. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτοί οι οργανισμοί θα λειτουργήσουν συμπληρωματικά στην ανάδειξη της περιοχής από το Al Jazeera, αλλά σε άλλες περιπτώσεις θα υποσκελίσουν το κανάλι.
Σκεφθείτε την Αίγυπτο. Νέοι τοπικοί τηλεοπτικοί σταθμοί κερδίζουν κοινό εστιάζοντας δυσανάλογα σε τοπικά αιγυπτιακά και όχι σε παναραβικά θέματα. Κατά τις πρώτες ημέρες των εξεγέρσεων, το καθεστώς Μουμπάρακ απαγόρευσε στους ιδιωτικούς σταθμούς ON-TV και Dream-TV την τακτική εκπομπή δελτίων ειδήσεων. Έτσι, ενώ το Al Jazeera και άλλα διεθνή δίκτυα προσέφεραν απ’ ευθείας ρεπορτάζ από τους δρόμους, το ON-TV και το Dream είχαν συνεντεύξεις στο στούντιο με τους βασικούς συντελεστές της επανάστασης. Στις μέρες που ακολούθησαν μετά τις ταραχές, αυτά τα τοπικά κανάλια παρείχαν μεγαλύτερη κάλυψη γεγονότων με επίκεντρο την Αίγυπτο σε σύγκριση με τα περιφερειακά, και είναι πιθανό να αποσπάσουν τηλεθέαση από το Al Jazeera και τα άλλα δορυφορικά ειδησεογραφικά δίκτυα.
Ορισμένοι νέοι τηλεοπτικοί σταθμοί προχωρούν ένα βήμα πιο πέρα, με αξιοσημείωτη λογική κοινωνικής δικτύωσης. Λίγο μετά την πτώση του καθεστώτος Μουμπάρακ, δεκαέξι χαμηλού προϋπολογισμού τηλεοπτικοί σταθμοί βγήκαν στον αέρα. Ένας από αυτούς, ο January 25 TV που εδρεύει στο Κάιρο, προσφέρει εκπομπές, όπως το «Hashtag», που συγκεντρώνουν ειδήσεις από το Facebook, το Twitter και το YouTube, για να τις προβάλουν σε ένα μεγάλο κοινό που διαθέτει στο σπίτι τηλεόραση αλλά όχι Internet. «Εκπέμπουμε αυτά που οι Αιγύπτιοι έχουν ανάγκη να ακούσουν και όχι αυτά που το κράτος θέλει να πούμε», δήλωσε σχετικά με το πρόγραμμα του σταθμού ένας ρεπόρτερ.
Εν πολλοίς, το Al Jazeera ήδη γνωρίζει ότι για να συνεχίσει θα πρέπει να αλλάξει ριζικά. Έχει αραβικά κανάλια με αθλητικά, παιδικά και τύπου C-SPAN [Cable-Satellite Public Affairs Network] προγράμματα. Ίσως τώρα αναγκαστεί να αποκεντρώσει τη δραστηριότητά του, δημιουργώντας ξεχωριστά εθνικά δίκτυα μέσα στην περιφέρεια. Αυτή η επιχείρηση ενδέχεται να αποδειχθεί δαπανηρή και πολύπλοκη από διοικητικής πλευράς. Πράγματι, αν σκεφθεί κανείς αυτές τις τεραστίων διαστάσεων προκλήσεις, ευκολότερα μπορεί να κατανοήσει γιατί πιθανόν ο Khanfar αποφάσισε να αφήσει τα βάρη σε κάποιον άλλον. Όλα αυτά δεν αποτελούν πρόβλεψη για τον θάνατο του Al Jazeera. Το κανάλι θα παραμείνει ένας σημαντικός παίκτης στην αραβική δημοσιογραφία και πολιτική σκηνή, για πολλά χρόνια ακόμη. Οι κυβερνήσεις που επιθυμούν να κατανοήσουν τα τεκταινόμενα στην περιοχή, θα συνεχίσουν να το τιμούν με την προσοχή τους. Σε κάποιο βαθμό, ωστόσο, το Al Jazeera θα πέσει θύμα της εντυπωσιακής επιτυχίας του και, ως εκ τούτου, δεν είναι πιθανό να συνεχίσει να κυριαρχεί όπως άλλοτε.
Πρωτότυπο: http://www.foreignaffairs.com/articles/68300/philip-seib/the-resignation...

Copyright © 2002-2010 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Συνδέσεις:
[1] http://fam.ag/naZDdw
[2] http://nyti.ms/pGBlzM
[3] http://bbc.in/oRRmTn