Πώς το εμπάργκο πετρελαίου το 1973 έσωσε τον πλανήτη

Οι Επτά Αδελφές επέφεραν την σταθερότητα στις παγκόσμιες αγορές ενέργειας, αλλά μόνο μέσα από ένα βαθιά άδικο σύστημα. Τόσο το Ιράκ όσο και η Λιβύη, για παράδειγμα, είχαν τεράστια αναξιοποίητα κοιτάσματα πετρελαίου τα οποία οι κυβερνήσεις τους ήταν πρόθυμες να αναπτύξουν. Όταν οι Επτά Αδελφές αρνήθηκαν να υποστηρίξουν την παραγωγή σε αυτές τις νέες περιοχές, οι κυβερνήσεις τού Ιράκ και της Λιβύης δεν είχαν διέξοδο και αναγκάστηκαν να αφήσουν τα κοιτάσματα αδρανή. Αλλά, ο ασφυκτικός έλεγχος των Επτά Αδελφών στις αγορές πετρελαίου χαλάρωσε στα τέλη τού 1960 και στις αρχές τής δεκαετίας τού 1970, όταν τα κράτη-εξαγωγείς πετρελαίου τής Μέσης Ανατολής, της Λατινικής Αμερικής, της Αφρικής και της Ασίας απέκτησαν μεγαλύτερο έλεγχο στα δικά τους αποθέματα. Αυτό το πέτυχαν χάρη σε τρεις εξελίξεις: την εμφάνιση ανεξάρτητων εταιρειών πετρελαίου που ήταν έτοιμες να προσφέρουν καλύτερους όρους στις κυβερνήσεις χωρών που εξήγαγαν πετρέλαιο, τoν περιορισμό των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου και την ανερχόμενη δύναμη του ΟΠΕΚ.

Μεταξύ 1971 και 1973, τα μέλη τού ΟΠΕΚ συναντήθηκαν επανειλημμένα με τις μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες απαιτώντας υψηλότερες τιμές εξαγωγών, αύξηση των φορολογικών συντελεστών και μεγαλύτερη ισότητα για τις τοπικές θυγατρικές τους. Οι εταιρείες δεν είχαν άλλη επιλογή παρά να συμφωνήσουν. Όπως έγραψε στο Foreign Affairs, το 1971, ο οικονομολόγος, ειδικός σε ζητήματα πετρελαίου, Ουόλτερ Λέβυ, «Οι οικονομικοί όροι στο εμπόριο πετρελαίου παγκοσμίως έχουν αλλάξει δραματικά». Στα τέλη τού 1970, ο Λευκός Οίκος άρχισε να παρατηρεί ότι η αυξημένη εξάρτηση των Ηνωμένων Πολιτειών από το πετρέλαιο του ΟΠΕΚ σε συνδυασμό με την αυξημένη ισχύ των κυβερνήσεων του ΟΠΕΚ, καθιστούσαν τις Ηνωμένες Πολιτείες ευάλωτες σε ένα εμπάργκο πετρελαίου. Το Νοέμβριο του 1970, μια Εκτίμηση της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, που αποχαρακτηρίστηκε το 2011, κατέληγε στο συμπέρασμα ότι η μερική διακοπή τής ροής πετρελαίου από τη Μέση Ανατολή προς τις Ηνωμένες Πολιτείες και τις χώρες τού ΝΑΤΟ «πιθανότατα θα συμβεί κατά την διάρκεια των επόμενων πέντε ετών» και ότι «στην περίπτωση μιας μεγάλης αραβο-ισραηλινής σύγκρουσης, μια διακοπή των μεταφορών πετρελαίου μοιάζει σχεδόν βέβαιη».

Τον Απρίλιο του 1973, ο πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον ανακοίνωσε ένα πακέτο νέων ενεργειακών πολιτικών που αποσκοπούσαν στην ανακούφιση των ελλείψεων καυσίμων που είχαν πλήξει όλη την χώρα, και τη μείωση της εξάρτησης των ΗΠΑ από το εισαγόμενο πετρέλαιο. Θα περιελάμβανε το τέλος τού συστήματος των ποσοστώσεων εισαγωγής, την απορρύθμιση των τιμών τού φυσικού αερίου, καθώς και κίνητρα για την επέκταση της εγχώριας παραγωγής ενέργειας. Οι πολιτικές αυτές εστιάζονταν σχεδόν αποκλειστικά στην αύξηση της παραγωγής. Περιείχαν μόνο συμβολικά, εθελούσιας υφής μέτρα για την προώθηση της εξοικονόμησης ενέργειας.

ΤΟ ΛΑΧΕΙΟ ΤΟΥ ΟΠΕΚ

Σε διάστημα έξι ετών, τα συνολικά κυβερνητικά έσοδα υπερτριπλασιάστηκαν στο Ιράν, τη Νιγηρία και την Σαουδική Αραβία, και υπερδιπλασιάστηκαν στην Βενεζουέλα και την Ινδονησία. Ο θρίαμβος του ΟΠΕΚ ενέπνευσε τους ηγέτες σε άλλες αναπτυσσόμενες χώρες να απευθύνουν έκκληση για μια νέα διεθνή οικονομική τάξη που θα ανέτρεπε την κυριαρχία τής Δύσης. Αλλά, το σοκ τού 1973 δεν ανέβασε μόνο τις τιμές, κάνοντας πλούσια τα κράτη τού ΟΠΕΚ. Τα έκανε και ασταθή, με πλούτο που ήταν δύσκολο να διατηρηθεί.

Οι σταθερές τιμές του πετρελαίου ήταν μια ιστορική ανωμαλία. Από την δεκαετία τού 1860 μέχρι το τέλος τού Β 'Παγκοσμίου Πολέμου, οι αγορές πετρελαίου ήταν επιρρεπείς στις άγριες διακυμάνσεις τιμών. Η σταθερότητα των τιμών τού πετρελαίου στην δεκαετία τού 1950 και του 1960 κατέστη δυνατή χάρη σε τρεις παράγοντες: την δεσπόζουσα θέση στην αγορά των Επτά Αδερφών, την πλεονασματική παραγωγική ικανότητα των πετρελαιοπηγών τού ανατολικού Τέξας, και το σύστημα των σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών τού Bretton Woods.

Στις αρχές τού 1970, κάθε ένας από αυτούς τους παράγοντες κατέρρευσε. Οι Επτά Αδελφές έχασαν την δύναμή τους στην αγορά, τα αποθέματα στις πετρελαιοπηγές τού ανατολικού Τέξας άρχισαν να μειώνονται και ο Νίξον απέσυρε το δολάριο από τον «κανόνα τού χρυσού». Το άμεσο αποτέλεσμα ήταν η πετρελαϊκή κρίση τού 1973. Το μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα ήταν ένας νέος κόσμος αγορών άμεσης παράδοσης, η κερδοσκοπία και οι ασταθείς τιμές. Η ιρανική επανάσταση, το 1978 και το 1979, οδήγησε στον διπλασιασμό των τιμών τού πετρελαίου, για ακόμη μια φορά. Μέχρι τις αρχές τής δεκαετίας τού 1980, η κατανάλωση στις δυτικές χώρες είχε επιβραδυνθεί, ενώ οι εκτός ΟΠΕΚ παραγωγοί - όπως η Νορβηγία, η Σοβιετική Ένωση και το Ηνωμένο Βασίλειο – αύξαναν ραγδαία τις εξαγωγές τους. Μεταξύ 1980 και 1986, οι τιμές τού πετρελαίου υποχώρησαν περισσότερο από 70%.

Όλοι οι μεγάλοι εξαγωγείς πετρελαίου βίωσαν την κατάρρευση των οικονομιών τους. Το Μεξικό δήλωσε αδυναμία πληρωμής τού εξωτερικού του χρέους. Η Σοβιετική Ένωση, η οποία στηριζόταν στο πετρέλαιο για το 80% των κερδών της σε σκληρό νόμισμα, εισήλθε σε μια ακραία οικονομική κρίση. Στα κράτη τού ΟΠΕΚ, τα περισσότερα από τα κέρδη τής δεκαετίας τού 1970 εξανεμίστηκαν. Ακόμα και σήμερα, οι μισοί από αυτούς παραμένουν φτωχότεροι από τότε που ήταν στην ακμή τους, το 1970. Οι πολιτικές συνέπειες της πετρελαϊκής κρίσης ήταν ακόμη χειρότερες από τις οικονομικές. Ο πλούτος από το πετρέλαιο τείνει να συγκεντρώνει την εξουσία στα χέρια τού κράτους, ειδικά όταν η βιομηχανία έχει εθνικοποιηθεί.