Η Δύση πρέπει να οπλίσει την Ουκρανία

Προτού οι Ηνωμένες Πολιτείες αποφασίσουν το πώς θα μπορούσαν να στηρίξουν την Ουκρανία στον πόλεμο της με την Ρωσία, η Ουάσιγκτον θα πρέπει να αποφασίσει πώς εντάσσεται η Ουκρανία στα στρατηγικά συμφέροντα των ΗΠΑ και, γενικότερα, εκείνα της Δύσης. Σε μια πρόσφατα δημοσιοποιηθείσα Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας [1], ο Λευκός Οίκος δεν κατάφερε να κάνει τίποτα από τα δύο, δηλώνοντας μόνο ότι πρέπει να υπάρξει αντίσταση απέναντι στην επιθετικότητα της Ρωσίας και ότι ο λαός της Ουκρανίας θα πρέπει να υποστηριχθεί, «καθώς επέλεξαν το μέλλον τους και αναπτύσσουν την δημοκρατία και την οικονομία τους».

Όλα αυτά ακούγονται ωραία. Αλλά τι σημαίνει «υποστήριξη»; Ο πρώην σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας και υπουργός Εξωτερικών Henry Kissinger φάνηκε λιγότερο ασαφής στην ακρόαση της Επιτροπής της Γερουσίας για τις Ένοπλες Δυνάμεις στις 29 Ιανουαρίου. Η Ουκρανία «θα πρέπει να διατηρήσει τα υπάρχοντα σύνορά της και τα ρωσικά στρατεύματα πρέπει να αποσυρθούν ως μέρος ενός διακανονισμού [2]». Το «αποτέλεσμα», συνέχισε, «θα πρέπει να είναι μια ελεύθερη Ουκρανία» που «ίσως να συμπεριλαμβάνει στρατιωτικά μέτρα ως μέρος του. Αλλά μου προκαλεί ανησυχία όταν κάποιος μιλάει μόνο για στρατιωτικά μέτρα, χωρίς να υποβάλει κάποια πλήρη στρατηγική.»

Ο Κίσινγκερ φαίνεται να έχει δίκιο όταν λέει ότι η Ουκρανία πρέπει να μείνει ελεύθερη, αλλά γιατί; Η απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα απαιτεί μια κυρίαρχη στρατηγική που να προέρχεται από σκληρές γεωπολιτικές πραγματικότητες. Κάποιοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι η Ρωσία είναι πολύ πιο σημαντική για τις Ηνωμένες Πολιτείες από την Ουκρανία, λόγω του μεγέθους, του πετρελαίου, της οικονομίας, και του στρατού της. Άλλοι υποστηρίζουν ότι η Ουκρανία είναι εξίσου σημαντική, αν μη τι άλλο επειδή οι πολίτες της επιζητούν να ενταχθούν πλήρως στην Δύση. Στην πραγματικότητα και τα δύο στρατόπεδα έχουν δίκιο. Όμως, και τα δύο κάνουν επίσης λάθος. Ανάλογα με το αν η Ρωσία αποτελεί στρατηγικό απόκτημα ή στρατηγική απειλή για τις Ηνωμένες Πολιτείες, η Ουκρανία θα μπορούσε να είναι είτε στρατηγικά ασήμαντη, είτε αποφασιστικής σημασίας.

Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ

Σε γεωπολιτικό κενό (ή «αν τα πράγματα μείνουν ως έχουν», όπως θα μπορούσε να τεθεί από ακαδημαϊκούς), η Ουκρανία έχει μικρή σημασία για τις Ηνωμένες Πολιτείες από την άποψη της ασφάλειας, της σταθερότητας, της ευημερίας και της δημοκρατίας. Όσο η Ουκρανία παραμένει ένα στρατιωτικά και οικονομικά αδύναμο κράτος χωρίς στρατηγικούς πόρους, η ικανότητά της να επηρεάσει τις Ηνωμένες Πολιτείες με οποιονδήποτε τρόπο, θα παραμείνει ελάχιστη στην καλύτερη περίπτωση.

Αντίθετα, η Ρωσία έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία από την Ουκρανία, ανεξάρτητα από το αν εκείνη είναι αδύναμη ή ισχυρή, φιλική ή εχθρική. Παρότι η οικονομία της βρίσκεται σε χάος και ο πληθυσμός της ελαττώνεται, η Ρωσία είναι μια περιφερειακή δύναμη που ενισχύει ενεργά τις στρατιωτικές της δυνατότητες. Είναι ένα εδαφικά τεράστιο κράτος που καταλαμβάνει μια κεντρική θέση ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ασία. Καταλαμβάνει έδρα στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών κι έχει ευρύ φάσμα πυρηνικών όπλων. Διαθέτει επίσης μεγάλα αποθέματα σε δύο από τους σημαντικότερους στρατηγικούς πόρους παγκοσμίως, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο.

Υπό κανονικές συνθήκες, όταν οι σχέσεις την Ρωσίας με την Δύση είναι φιλικές -και, παρά τις αντίθετες πεποιθήσεις του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, μια ισχυρή και φιλικά διακείμενη Ρωσία θα συνέφερε ιδιαίτερα τη Δύση- είναι απόλυτα λογικό οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη να δώσουν μεγαλύτερη στρατηγική σημασία στην Ρωσία απ’ ότι στην Ουκρανία. Αλλά ζούμε σε έναν αντιφατικό κόσμο.

Όταν οι σχέσεις με την Ρωσία επιδεινώνονται κάπως- σε σημείο που η Μόσχα παρεμβαίνει στην επιδίωξη των συμφερόντων της Δύσης- η Ουκρανία πιθανότατα αποκτά τακτική σημασία για την Δύση. Τότε οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη μπορούν να χρησιμοποιήσουν την Ουκρανία για να αντισταθμίσουν ή, ακριβέστερα, για να σηματοδοτήσουν την δυσαρέσκειά τους για την συμπεριφορά της Ρωσίας, συμπεριλαμβάνοντας το Κίεβο στις ειρηνευτικές αποστολές της Δύσης ή σε διπλωματικές πρωτοβουλίες των Ηνωμένων Εθνών, του ΟΑΣΕ και άλλων διεθνών ή περιφερειακών οργανισμών. Όταν οι σχέσεις με την Ρωσία επιδεινώνονται σε τέτοιο βαθμό που μια εχθρική Ρωσία γίνεται στρατηγική απειλή για την Δύση, η Ουκρανία αποκτά άμεση στρατηγική σημασία για τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη. Υπό αυτές τις συνθήκες, η Ουκρανία δεν είναι απλώς ένα χρήσιμο αντίβαρο στην Ρωσία, αλλά ένα κεντρικό στοιχείο της αμυντικής στρατηγικής της Δύσης εναντίον της Ρωσίας. Η σημασία της Ουκρανίας προς την Δύση είναι έτσι μια συνάρτηση των σχέσεων των ΗΠΑ και των Ευρωπαίων με την Ρωσία. Σ’ αυτήν την περίπτωση, η Δύση θα θεωρήσει σύμμαχό της την Ουκρανία με στρατηγική σημασία παρόμοια με εκείνη που είχε η Δυτική Γερμανία κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

ΡΩΣΙΚΗ ΡΟΥΛΕΤΑ

Πώς θα πρέπει η Δύση να ερμηνεύσει τις σχέσεις της με την Ρωσία και την θέση της Ουκρανίας επ’ αυτού; Κατά την διάρκεια των τελευταίων 24 χρόνων, η Ρωσία έχει σταδιακά μεταβεί από το να είναι αδύναμη και φιλική υπό τον πρόεδρο Μπόρις Γιέλτσιν (η Ουκρανία έχει μικρή στρατηγική σημασία), σε αδύναμη και εχθρική κατά τα πρώτα χρόνια της εξουσίας του Βλαντιμίρ Πούτιν (η Ουκρανία εξακολουθεί να έχει μικρή σημασία), σε ισχυρή και εχθρική μετά την πορτοκαλί επανάσταση της Ουκρανίας του 2004 και τον πόλεμο της Ρωσίας κατά της Γεωργίας το 2008 (η Ουκρανία αρχίζει να μετράει στρατηγικά). Το 2014, με την προσάρτηση της Κριμαίας από την Μόσχα και τις εντάσεις στην περιοχή Donbas της Ουκρανίας, η Ρωσία μετέβη από μια απλή εχθρότητα προς την Δύση σε μια ολοκληρωτική επίθεση εναντίον της ίδιας και των αξιών, των θεσμών και των συμφερόντων της (η Ουκρανία μετατρέπεται σε στρατηγικό στοιχείο). Η μεταπήδηση του Πούτιν στην εχθρότητα δεν αποτέλεσε προϊόν κάποιας υποτιθέμενης επιθυμίας από την πλευρά της Δύσης να αποσπάσει το Κίεβο από την Ρωσία και να ενσωματώσει την Ουκρανία στο ΝΑΤΟ -εξάλλου, μόνο μια μικρή μειοψηφία των Ουκρανών ήθελε να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ πριν από το 2014- αλλά, μάλλον, της εδραίωση ενός καθεστώτος φασιστικού τύπου από τον Πούτιν στα μέσα της δεκαετίας του 2000 που έκανε την αυτοκρατορική αναβίωση και την αποκατάσταση της θέσης της Ρωσίας το επίκεντρο της στρατηγικής του για νομιμοποίηση.

Ως εκ τούτου, ο Πούτιν θεωρεί πως η Ρωσία βρίσκεται σε μια πολιτισμική σύγκρουση με την Δύση. Κατά την άποψή του, η Ρωσία αντιπροσωπεύει τον αυταρχισμό, τον συντηρητισμό, και την ηθική ζωτικότητα, ενώ η Δύση αποτελεί εκπρόσωπο της χαοτικής δημοκρατίας, του ανεξέλεγκτου φιλελευθερισμού, και της ηθικής παρακμής. Η επιθετικότητα του Πούτιν απέναντι στην Ουκρανία αμφισβητεί το αρχιτεκτόνημα της μεταπολεμικής ασφάλειας στο σύνολό του, καθώς και την σημασία των θεσμών του -το ΝΑΤΟ, την Ευρωπαϊκή Ένωση, το ΟΑΣΕ, και, τελικά, ακόμη και τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών. Τέλος, ο Πούτιν φαίνεται αποφασισμένος να αποδυναμώσει την Δύση οικονομικά, να την διχάσει πολιτικά, και να καθιερώσει την Ρωσία ως ηγεμονική δύναμη στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

Οι ενέργειες του Πούτιν, έτσι, απειλούν την ασφάλεια, την σταθερότητα, την ευημερία και την δημοκρατία της Δύσης. Ο πόλεμος στην Ευρώπη έχει γίνει τόσο πιθανός όσο και πραγματικός, και η πολεμικές τάσεις του Πούτιν περιμετρικά της Ευρώπης υποδεικνύουν ότι μπορεί να ενδιαφέρεται να επεκτείνει την επιθετικότητά του πέρα από την Ουκρανία. Εκτός από την αποσταθεροποίηση της Ευρώπης, ο Πούτιν επίσης κατεβάζει το βιοτικό επίπεδο της περιοχής, αναγκάζοντας την ήπειρο να ανεχθεί μεγαλύτερες δαπάνες για άμυνα σε μια εποχή οικονομικής ύφεσης. Τέλος, προωθώντας τον επιθετικό του αυταρχισμό και δημιουργώντας υποστηρικτές του στην Ευρώπη, υπονομεύει την ευρωπαϊκή δημοκρατία και τις ευρωπαϊκές αξίες.

Ο πόλεμος του Πούτιν εναντίον της Ουκρανίας είναι έτσι ένας πόλεμος εναντίον της Ευρώπης. Ως εκ τούτου, η Ρωσία έχει γίνει μια στρατηγική απειλή για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Και πλέον, αυτό έχει ως αποτέλεσμα την μετατροπή της γεωπολιτικής θέσης της Ουκρανίας ανάμεσα στην Ρωσία και την Δύση σε ένα κρίσιμο συστατικό της άμυνας της Δύσης κατά της Ρωσίας του Πούτιν. Θα είναι επίσης ένα στρατηγικό στοιχείο σε περίπτωση που το διεφθαρμένο, αποστεωμένο, αυταρχικό κράτος του Πούτιν καταρρεύσει. Σ’ αυτήν την περίπτωση, μια ισχυρή Ουκρανία θα σταθεί ως υπερασπιστής της Δύσης, όχι ενάντια στην ρωσική επιθετικότητα, αλλά εναντίον της ρωσικής αστάθειας.

ΕΝΟΠΛΟΙ ΣΥΜΜΑΧΟΙ

Η πρωτόγνωρη στρατηγική σημασία της Ουκρανίας για την Δύση έχει πολλές επιπτώσεις για την δυτική πολιτική προς την Ουκρανία. Η Ουκρανία θα μπορέσει να υπερασπιστεί την Δύση εναντίον της Ρωσίας μόνο αν η ίδια μπορέσει να αμυνθεί κατά της Ρωσίας αυτή την στιγμή κι αν αποκτήσει την οικονομική και πολιτική ικανότητα να δημιουργήσει ένα πολιτικό σύστημα που μπορεί να αμυνθεί ενάντια στην αστάθεια μακροπρόθεσμα. Με άλλα λόγια, η Ουκρανία θα πρέπει να έχει έναν στρατό αρκετά ισχυρό για να αποτρέψει περαιτέρω ρωσικές επιθέσεις και μια οικονομία αρκετά ισχυρή ώστε να διατηρήσει έναν ισχυρό στρατό. Όπως είπε η πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μαντλίν Ολμπράιτ, στην ακρόαση στην Γερουσία την 29 Ιανουαρίου, «Η υποστήριξή μας στην Ουκρανία πρέπει να ενισχύσει τις δυνατότητες ασφαλείας της και να στηρίξει τις φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις της νέας κυβέρνησης, επειδή η Ουκρανία θα πρέπει να αποκαταστήσει την ασφάλεια και να εφαρμόσει δραματικές οικονομικές αλλαγές προκειμένου να αναδυθεί από την τρέχουσα κρίση».

Η παροχή στην Ουκρανία τόσο στρατιωτικής όσο και οικονομικής βοήθειας ως μέρος μιας ευρύτερης Δυτικής αμυντικής στρατηγικής εναντίον της εχθρικής Ρωσίας βασίζεται σε δύο υποθέσεις. Πρώτον, ότι είναι προς το συμφέρον της Δύσης και της Ουκρανίας να είναι η Ρωσία ισχυρή και φιλική, καθώς μόνο έτσι η Ρωσία μπορεί να αποτελέσει έναν αξιόπιστο εταίρο στην διατήρηση μιας σταθερής και δίκαιης διεθνούς τάξης. Και, δεύτερον, ότι ο Πούτιν ενδιαφέρεται για τα συμφέροντα της Ρωσίας -την ασφάλεια, την σταθερότητα και την ευημερία, αν όχι την δημοκρατία- και ανταποκρίνεται ορθολογικά σε θετικά και αρνητικά κίνητρα. Αν ο Πούτιν είναι αποφασισμένος να συνεχίσει την κλιμάκωση του πολέμου (όπως κάνει, ασταμάτητα, από την ενσωμάτωση της Κριμαίας και μετά), να καταστρέψει την Ουκρανία, και να κινηθεί εναντίον της Ευρώπης ανεξάρτητα από το κόστος, η αντιμετώπιση της Ουκρανίας ως στρατηγικό στοιχείο της Δύσης δε θα έχει καμία επίπτωση στις προθέσεις του, αλλά θα μπορούσε αντικειμενικά να εμποδίσει την εκτέλεσή τους. Εναλλακτικά, αν ο Πούτιν είναι ένας λογικός Ρώσος πατριώτης, τότε μια ισχυρότερη Ουκρανία- καθώς μια ισχυρή και φιλική Ουκρανία εξυπηρετεί τα συμφέροντα της Ρωσίας- θα τον οδηγήσει στην αποκλιμάκωση και στην επιδίωξη εξεύρεσης λύσης στον πόλεμο. Δεν έχουμε κανέναν τρόπο να γνωρίζουμε ποιο πρόσωπο του Πούτιν είναι το αληθινό, αλλά μια ισχυρότερη Ουκρανία έχει τις ίδιες στρατηγικές επιπτώσεις και στα δύο σενάρια.

Επομένως, η δουλειά των Ηνωμένων Πολιτειών και της υπόλοιπης Δύσης είναι σαφής. Οι πολιτικοί δεν χρειάζεται να είναι «ανήσυχοι όταν κάποιος μιλάει για στρατιωτικά μέτρα», ακριβώς επειδή μια στρατηγική που να δικαιολογεί τέτοιου είδους μέτρα είναι υπαρκτή. Η Ρωσία του Πούτιν είναι ισχυρή και εξαιρετικά εχθρική προς όλα όσα αντιπροσωπεύει η Δύση, και μια ισχυρή Ουκρανία μπορεί να βοηθήσει στην παύση της ρωσικής επιθετικότητας κατά της Δύσης. Ούτε η καταπάτηση του εδάφους της Ουκρανίας, ούτε η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ θα είναι απαραίτητη. Η Ουκρανία θα πρέπει να είναι αρκετά ισχυρή στρατιωτικά για να αποτρέψει την περαιτέρω ρωσική επέκταση. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, το Κίεβο χρειάζεται σύγχρονες Υπηρεσίες πληροφοριών, εξελιγμένες επικοινωνίες, και αντιαρματικούς πυραύλους. Η πρόκληση για την Δύση είναι στην πραγματικότητα πιο πολύ οικονομική και μπορεί να φτάνει ως τα 50 δισεκατομμύρια δολάρια ως βοήθεια, που ο επενδυτής George Soros υποδεικνύει πως είναι απαραίτητα.

Αν ο Πούτιν γίνει πραγματικά διαλλακτικός και ο πόλεμος στο Donbas τελειώσει, η δέσμευση της Δύσης στην Ουκρανία θα επικεντρωθεί μόνο στην οικονομική βοήθεια. Αν συνεχίζει, παράλογα, να κλιμακώνει τις εντάσεις, η Δύση θα ενισχύσει την αμυντική στάση τόσο της Ουκρανίας όσο και τη δική της. Όποια κι αν είναι η απάντησή του, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη δεν πρέπει ποτέ να ξεχάσουν το γεγονός ότι η στρατηγική τους για την Ουκρανία είναι απλά μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής για την Ρωσία, της οποίας ο στόχος πρέπει να είναι μια ισχυρή και φιλική Ρωσία. Την ώρα που η βοήθεια στην Ουκρανία αυξάνεται, η Δύση πρέπει επίσης να εντείνει τις διπλωματικές της προσπάθειες, οι οποίες λειτουργούν καλύτερα όταν οι επικλήσεις στην λογική υποστηρίζονται από οικονομικά και στρατιωτικά κίνητρα.

Αν και όταν η Ρωσία εγκαταλείψει την εχθρότητά της και γίνει φιλική προς την Δύση, γεγονός το οποίο θα μπορούσε να πάρει μήνες ή και χρόνια, η στρατηγική σημασία της Ουκρανίας θα καταρρεύσει και η Δύση θα μπορέσει να θεωρήσει την Ουκρανία μια ακόμα σταθερή, ασφαλή, και φιλοδυτική χώρα που απολαμβάνει ομαλές σχέσεις με μια ισχυρή και φιλική Ρωσία. Εν τω μεταξύ, η υπεράσπιση των στρατηγικών συμφερόντων της Ουκρανίας- της ασφάλειας, της σταθερότητας, της ευημερίας και της δημοκρατίας- αποτελεί τον καλύτερο τρόπο για να υπερασπιστεί η Δύση τα δικά της στρατηγικά συμφέροντα.

Copyright © 2002-2014 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/143056/alexander-j-motyl/the-west...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.whitehouse.gov/sites/default/files/docs/2015_national_securit...
[2] http://www.armed-services.senate.gov/hearings/15-01-29-global-challenges...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr