Η συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν

Η αναμενόμενη αυτές τις ημέρες συμφωνία μεταξύ των πέντε πυρηνικών δυνάμεων, HΠΑ- Ρωσίας-Κίνας-Αγγλίας-Γαλλίας συν Γερμανίας (Ρ5+1) με το Ιράν για το πυρηνικό του πρόγραμμα, έχει ιδιαίτερη σπουδαιότητα τόσο για την παγκόσμια γεωπολιτική ισορροπία όσο και για ενδεχόμενες αλλαγές σχέσεων και ισορροπιών στην ευρύτερη περιοχή μας (power shifting).

Δεν πρέπει να ξεχνάμε κάποια σχετικά πρόσφατα γεγονότα και πραγματικότητες:

Οι πυρηνικές δραστηριότητες του Ιράκ οδήγησαν το 1982 στον βομβαρδισμό από το Ισραήλ του πυρηνικού αντιδραστήρα Osiraq στο Ιράκ και το 2003 σε έναν μεγάλο πόλεμο στο Ιράκ με συνακόλουθες αλλαγές καθεστώτων και σχέσεων ισχύος στην περιοχή. Το 2007, το Ισραήλ βομβάρδισε και κατέστρεψε ολοσχερώς ένα κτήριο στο Dair Alzour της Συρίας, με τον ισχυρισμό ότι ήταν ένας μυστικός πυρηνικός αντιδραστήρας με στρατιωτικούς σκοπούς. Λίγο αργότερα, στην ευρύτερη περιοχή της νοτιο-δυτικής Ασίας, λόγω του «θολού» πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, άρχιζε να εκκολάπτεται για δέκα περίπου χρόνια η πιθανότητα ενός νέου πολέμου με απρόβλεπτες συνέπειες και περιφερειακές ανακατατάξεις. Συγχρόνως, η Πυρηνική Ικανότητα του Ισραήλ (Israeli Nuclear Capability – INC) αποτελεί αναμφισβήτητα το στρατηγικό όπλο της υπεροχής του στην περιοχή αλλά και της αποτροπής γεωπολιτικών αλλαγών εις βάρος του.

Τέλος, στην πρόσφατη διακήρυξη Εθνικής Στρατηγικής Ασφάλειας των ΗΠΑ (2015 National Security Strategy , USA-NSS / 6 Febr. 2015) τονίζεται ότι: «Καμία απειλή δεν δημιουργεί έναν τόσο σοβαρό κίνδυνο στην ασφάλεια και την ευημερία μας όσο η πιθανή χρήση των πυρηνικών όπλων και υλικών από ανεύθυνα κράτη ή τρομοκράτες».

Σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες, επιδιώκεται από την πλευρά των Ρ5+1 η συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν να περιλαμβάνει τον αυστηρό περιορισμό, για τουλάχιστον 10 χρόνια, της δυνατότητας του Ιράν να παράγει πυρηνικά υλικά (εμπλουτισμένο ουράνιο και πλουτώνιο) που είναι απαραίτητα για την κατασκευή πυρηνικών όπλων. Παράλληλα, θα γίνεται σταδιακή άρση των κυρώσεων, εμπορικών και οικονομικών, εναντίον του Ιράν.

Οι ΗΠΑ φαίνονται αποφασισμένες να καταλήξουν σε αυτό τον στόχο παρά τις έντονες αντιρρήσεις του αμερικανικού Κογκρέσου. Ο πρόεδρος Ομπάμα φέρεται να έχει διαβεβαιώσει την ευρωπαϊκή πλευρά ότι η όποια συμφωνία επιτευχθεί θα παραμείνει σε ισχύ παρά τις έντονες σημερινές αντιρρήσεις των Ρεπουμπλικάνων.

Από την άλλη πλευρά, το Ιράν επιμένει στην άμεση άρση όλων των κυρώσεων εναντίον του, ενώ συγχρόνως εξακολουθεί να μην παρέχει την απαιτούμενη από τους Ρ5+1 διαφάνεια σε δραστηριότητες του που αφορούν στην Πιθανή Στρατιωτική Διάσταση (Possible Military Dimension - PMD) του πυρηνικού του προγράμματος. Παρά την έντονες εσωτερικές αντιδράσεις που αντιμετωπίζει η πολιτική συμβιβασμού του προέδρου Rouhani κυρίως από την εθνοφρουρά της χώρας, o ανώτατος ηγέτης Ayatollah Khamenei έχει πρόσφατα εκδηλώσει την υποστήριξη του στην τήρηση μιας ενδεχόμενης συμφωνίας.

Σε πολύ γενικές γραμμές μπορεί να λεχθεί ότι: Η διαφαινόμενη συμφωνία δεν θα λύνει το πρόβλημα οριστικά. Οριστική λύση δόθηκε σε μια περίπτωση, εκείνη του Ιράκ, μέσα από πόλεμο και σε μια δεύτερη, στην Νότια Αφρική, μέσα από ειρηνικές και εθελοντικές διαδικασίες υπό τον έλεγχο των επιθεωρητών του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (International Atomic Energy Agency – ΙΑΕΑ), πριν από μια διαφαινόμενη μεγάλη κοινωνική-πολιτική αλλαγή (τέλος του Apartheid). Η συμφωνία με το Ιράν μάλλον θα επιτρέπει στο Ιράν να διατηρήσει σχεδόν το σύνολο των πυρηνικών εγκαταστάσεών του, αλλά μετά από στοχευμένες μετατροπές καθώς και υπολογισμένα μειωμένες ποσότητες πυρηνικών υλικών. Όλες οι εγκαταστάσεις και τα πυρηνικά υλικά θα συνεχίσουν να υπόκεινται στον διεθνή έλεγχο του ΙΑΕΑ κάτω από την ισχύουσα συμφωνία Πυρηνικών Διασφαλίσεων και με εφαρμογή των διευρυμένων μέτρων ελέγχου που προβλέπει το Επιπρόσθετο Πρωτόκολλο (Additional Protocol). Τα μέτρα αυτά κρίνονται απαραίτητα για την επιβεβαίωση της μη ύπαρξης κρυφών πυρηνικών εγκαταστάσεων και δραστηριοτήτων (sneak-out). Με αυτό τον τρόπο θα ελαχιστοποιηθεί κατά το μέγιστο δυνατόν η Πιθανή Στρατιωτική Διάσταση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν.

Σε περίπτωση που το Ιράν αποφασίσει να σπάσει την συμφωνία και να εξέλθει από τον διεθνή έλεγχο του ΙΑΕΑ για να προχωρήσει στην κατασκευή πυρηνικού όπλου (break-out), όπως έπραξε η Β. Κορέα το 2003, με τις τεχνικές δυνατότητες που θα διαθέτει μετά την αναμενόμενη συμφωνία, ο απαιτούμενος χρόνος για την παραγωγή της αναγκαίας ποσότητας υλικών για την κατασκευή πυρηνικού όπλου θα είναι τουλάχιστον 12 μήνες. Προ της συμφωνίας, ο απαιτούμενος για τον σκοπό αυτό χρόνος υπολογίζονταν σε περίπου 3 μήνες. Η σημασία αυτού του χρόνου (breakout time) έχει σχέση με την δυνατότητα επιβολής «έξωθεν διορθωτικών μέτρων», π.χ. πολεμικών καταστροφικών επιχειρήσεων.

Ας εξετάσουμε τώρα τις αναμενόμενες αντιδράσεις σε μια τέτοια συμφωνία από κράτη-κλειδιά τόσο της περιοχή όσο και την σημασία τους για τις ελληνικές στρατηγικές ισορροπίες και στόχους, παλαιότερους και νέους.

Το Ισραήλ χαρακτήρισε σαφέστατα μια συμφωνία η οποία δεν θα απαιτεί από το Ιράν να καταστρέψει όλες τις πυρηνικές δραστηριότητές του, σαν μια κακή συμφωνία, «bad agreement». Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ έχει δηλώσει πρόσφατα στην αμερικανική Γερουσία, όπου σημειωτέον βρήκε ισχυρή υποστήριξη, την αμετάκλητη αυτή θέση της χώρας του.

Η Τουρκία έχει δηλώσει επίσημα και δημόσια (Abdullah Gül, TODAY’S ZAMAN 3/1/2013) ότι «η Τουρκία δεν θα επιτρέψει, ένας γείτονας της να έχει όπλα τα οποία δεν θα διαθέτει η Τουρκία», αναφερόμενη στο Ιράν. Η μη οριστική εξαφάνιση της Πιθανής Στρατιωτικής Διάστασης του Ιρανικού πυρηνικού προγράμματος θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από την Τουρκία σαν άλλοθι για δικές της επιδιώξεις. Επ’ αυτού θα πρέπει να αναφερθεί η ήδη εκφρασθείσα εύγλωττα από τον έγκυρο γερμανικό τύπο (Die Welt, 22/9/2014) υποψία, ότι η Άγκυρα «…θέλει να εξοπλίσει πυρηνικά την χώρα. Πρότυπο για την στρατηγική της Τουρκίας είναι προφανώς το Ιράν». Μια ενδεχόμενη προσπάθεια πυρηνικοποίησης της Τουρκίας πηγάζει ασφαλώς από την φιλοδοξία για ανάδειξή της σε υπερδύναμη περιφερειακής εμβέλειας. Ένας εθνικός στρατηγικός στόχος που έχει καταδειχθεί έμπρακτα με την στάση της τόσο κατά την περίοδο της Αραβικής Άνοιξης όσο και κατά τις τρέχουσες βίαιες εξελίξεις γύρω από το Ισλαμικό Κράτος.

Η Σαουδική Αραβία έχει σε κάθε ευκαιρία δηλώσει ότι δεν θα δεχόταν μια λύση της ιρανικής κρίσης χωρίς την ταπεινωτική ήττα του Ιράν. Οι λόγοι για αυτήν την τοποθέτηση θα πρέπει να αναζητηθούν στον θρησκευτικό φανατισμό με έντονο χαρακτηριστικό του τον επεκτατισμό σε όλον τον μωαμεθανικό κόσμο. Επί πλέον, ο πρώην πανίσχυρος αρχηγός των υπηρεσιών πληροφοριών της χώρας πρίγκιπας Turki al Faisal, στο πλαίσιο της διάσκεψης ασφαλείας του Μονάχου το 2014 έχει δηλώσει ότι: «Οποιαδήποτε τελική συμφωνία η οποία θα επέτρεπε στο Ιράν να διατηρήσει μια ικανότητα εμπλουτισμού (ουρανίου) θα ανάγκαζε την Σαουδική Αραβία και άλλα αραβικά κράτη να επικαλεσθούν το δικαίωμά τους να εμπλουτίσουν ουράνιο. Πιστεύω ότι πρέπει να επιμείνουμε στην ισχύ ίσων δικαιωμάτων για όλους, όπως ορίζει η διεθνής Συνθήκη Μη-Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων».

Τέλος, το κατά πόσο η συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν θα θεωρηθεί από τον αραβικό κόσμο ένας αξιοπρεπής συμβιβασμός ή μια ταπεινωτική ήττα του Ιράν κάτω από το βάρος των ισχυρών οικονομικών και εμπορικών κυρώσεων εναντίον του, κυρίως από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους, θα διαμορφώσει ανάλογα την αντίδραση του αραβικού κόσμου στην αναμενόμενη συμφωνία. Ερώτημα παραμένει αν τελικά θα ενταθεί η εχθρότητα των αραβικών κρατών (Arab League) ενάντια στο Ισραήλ και στις πυρηνικές δυνατότητές του και συγχρόνως θα ενισχυθεί το κλίμα αλληλεγγύης μεταξύ τους, στο οποίο κλίμα σημειωτέον ηγετικό ρόλο παίζει η Αίγυπτος.

Τελικά, ένα είναι σίγουρο. Η δεκαετής διάρκεια του ιρανικού προβλήματος δημιούργησε μια δυναμική εξελίξεων και εντάσεων, οι οποίες σε συνδυασμό με το πολύ αναταραγμένο θέατρο βίας της ευρύτερης περιοχής γεννάει νέους εχθρούς και υπαγορεύει καινούργιες συμμαχίες και ανάταξη στρατηγικών σχεδιασμών και εθνικών στόχων στα περισσότερα κράτη της περιοχής. Η αναμενόμενη συμφωνία και οι επακόλουθες πολλαπλές αντιδράσεις θα πρέπει να ληφθούν πολύ προσεκτικά υπόψη από τους χώρους χάραξης εθνικής πολιτικής και προ παντός με στρατηγική προοπτική μέλλοντος.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr