Η εξισορρόπηση της Λευκορωσίας

Το 2010, ο λεγόμενος τελευταίος δικτάτορας της Ευρώπης [1], Αλεξάντερ Λουκασένκο, είχε επανεκλεγεί με νοθεία πρόεδρος της Λευκορωσίας, με σχεδόν το 80% των ψήφων. Χιλιάδες διαδήλωσαν στην πρωτεύουσα του Μινσκ, πάνω από 600 φυλακίστηκαν, και η ΕΕ και οι Ηνωμένες Πολιτείες επέβαλαν αυστηρές κυρώσεις στην Λευκορωσία. Στις εκλογές του Οκτωβρίου 2015 [2], ωστόσο, ο Λουκασένκο ισχυρίστηκε ακόμη μεγαλύτερη πλειοψηφία των ψήφων -83,5%- και μόνο 100 διαδηλωτές βγήκαν στον δρόμο για μια σύντομη διαδήλωση. Η ΕΕ ανακοίνωσε αμέσως ότι θα αναστείλει τις περισσότερες κυρώσεις για τέσσερις μήνες.

Λοιπόν, τι άλλαξε; Με μια λέξη: Ουκρανία. Η Ρωσία έχει αποξενώσει τους γείτονές της [3] από τότε που άρχισε η κρίση στην Ουκρανία το 2013. Η επιθετικότητα της Ρωσίας έχει θορυβήσει τον Λουκασένκο, έναν από τους στενότερους συμμάχους του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν. Ο Λουκασένκο δεν θέλει να γίνει ένας άλλος Βίκτορ Γιανουκόβιτς (ο πρώην πρόεδρος της Ουκρανίας) που τώρα ζει σε αναγκαστική συνταξιοδότηση στην Μόσχα, και δεν θέλει να δει ρωσικά «μικρά πράσινα ανθρωπάκια» να αναπτύσσονται εναντίον της Λευκορωσίας. Οι ενέργειες της Ρωσίας ενίσχυσαν την εγχώρια στήριξη στον Λουκασένκο, ακόμη και μεταξύ προσώπων εντός της αντιπολίτευσης στην Λευκορωσία, τα οποία θέλουν να συσπειρωθούν απέναντι σε μια ενδεχόμενη ρωσική απειλή. Οι εξελίξεις στην Ουκρανία έχουν επίσης μειώσει την πίεση των Δυτικών στην Λευκορωσία για να εκδημοκρατιστεί.

Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν (δεξιά) μιλά με τον ομόλογό του της Λευκορωσίας Αλεξάντερ Λουκασένκο, κατά την συνάντησή τους στην Σύνοδο Κορυφής των BRICS στην Ούφα της Ρωσίας, τον Ιούλιο του 2015. SERGEI ILNITSKY / REUTERS
--------------------------

Την ίδια στιγμή, η ουκρανική κρίση και η πτώση των παγκόσμιων τιμών του πετρελαίου ώθησαν την Λευκορωσία σε ύφεση. Οι προσπάθειες του Λουκασένκο να προσεγγίσει την Κίνα είχαν περιορισμένο αντίκτυπο, και έχει μικρά περιθώρια ελιγμών στις σχέσεις του με την Δύση. Με απλά λόγια, η Λευκορωσία έχει εισέλθει σε μια νέα περίοδο αβεβαιότητας.

ΚΟΙΤΑΖΟΝΤΑΣ ΑΜΦΙΠΛΕΥΡΑ

Για τον Λουκασένκο, οι προκλήσεις για την Λευκορωσία και την κυριαρχία της είναι επίσης προκλήσεις για την δική του διακυβέρνηση. Οι παραβιάσεις της Ρωσίας στην κυριαρχία της Ουκρανίας θέτουν έτσι ένα επικίνδυνο προηγούμενο. Στο πλαίσιο της προετοιμασίας για τις εκλογές στην Λευκορωσία, ο Λουκασένκο πάταξε φιλο-ρωσικά κόμματα και μη κυβερνητικές οργανώσεις, και η προεκλογική του εκστρατεία επικεντρώθηκε στην εθνική ασφάλεια. (Σύνθημα του τρέχοντος έτους ήταν «Για το μέλλον της ανεξάρτητης Λευκορωσίας», σε αντίθεση με το οικονομικό σύνθημα του 2010, «Για μια ευημερούσα και ισχυρή Λευκορωσία»).

Αλλά η κοινή γνώμη στην Λευκορωσία είναι παραδοσιακά ρεαλιστική και φιλορωσική. Το 90% των Λευκορώσων παρακολουθεί ακόμα ρωσική κρατική τηλεόραση. Μόνο το 15% από αυτούς λένε ότι θα ενταχθούν [4] σε διαδηλώσεις έστω και με καθαρά οικονομικό περιεχόμενο, ο φόβος της αναταραχής [5] είναι ευρέως διαδεδομένος, και το 62% υποστηρίζει [6] την προσάρτηση της Κριμαίας από την Ρωσία. Όταν ρωτήθηκαν, τον Ιούνιο του 2015 [6], τι θα έκαναν «αν η Ρωσία προσπαθήσει να προσαρτήσει την Λευκορωσία» ή μέρος της Λευκορωσίας, μόνο το 18,7% των Λευκορώσων δήλωσαν ότι θα «αντισταθούν με τα όπλα». Λίγο πάνω από το 52% «θα προσπαθήσουν να προσαρμοστούν στη νέα κατάσταση» και περίπου το 12% θα «καλωσορίσουν τις αλλαγές».

Υποστηρικτές της αντιπολίτευσης φωνάζουν συνθήματα κατά την διάρκεια διαδήλωσης στο κέντρο του Μινσκ. Το πανό γράφει «Ελευθερία». Μάρτιος 2012. VASILY FEDOSENKO / REUTERS
--------------------------------

Οι εχέφρονες δικτάτορες πρέπει να ακούν την κοινή γνώμη, αν και οι απλοί Λευκορώσοι ήταν απόλυτα ευχαριστημένοι να βλέπουν τον Λουκασένκο να φιλοξενεί τις δύο βασικές συνόδους κορυφής για την Ουκρανία στο Μινσκ τον Σεπτέμβριο 2014 και τον Φεβρουάριο του 2015. Απέκτησε σημαντική διεθνή αναγνώριση για τις δύο καταπαύσεις του πυρός που προέκυψαν, όσο κι αν ήταν ατελείς, κάτι που του επέτρεψε να εμφανίζεται ως πάροχος περιφερειακής ασφάλειας και σταθερότητας.

Για να καθαρίσει το έδαφος για μια πιθανή προσέγγιση με την Δύση, ο Λουκασένκο απελευθέρωσε τους έξι εναπομείναντες πολιτικούς κρατούμενους της Λευκορωσίας, τον Αύγουστο -μια ημέρα μετά τον αποκλεισμό όλων των ριζοσπαστών αντιπάλων του από την προεκλογική εκστρατεία. Ειρωνικά, ένας από τους λόγους της αύξησης των ποσοστών του Λουκασένκο αυτή την φορά ήταν η αξίωση εθνικής ενότητας όταν θα μιλά με την Δύση και για την περίπτωση οποιασδήποτε πίεσης από την Ρωσία.

Αλλά ο Λουκασένκο πρέπει να προχωρήσει προσεκτικά. Μια άνευ προηγουμένου φιλονικία σχετικά με μια νέα ρωσική αεροπορική βάση στο Bobruysk, στα νοτιοανατολικά του Μινσκ, προηγήθηκε των εκλογών. Η Ρωσία πίστευε ότι η συμφωνία είχε κλείσει, αλλά όταν 1.000 Λευκορώσοι διαδήλωσαν εναντίον της μια εβδομάδα πριν από τις εκλογές, ο Λουκασένκο ισχυρίστηκε ότι καμία απόφαση δεν είχε ακόμη ληφθεί. Η βάση θα μπορούσε να μετατραπεί σε μια λευκορωσική Κριμαία, αλλά η Ρωσία θέλει επίσης να την χρησιμοποιήσετε ως ένα σήμα ότι τυχόν ελπίδες για κανονικοποίηση με την Δύση ή έστω και για γνήσια λευκορωσική ουδετερότητα, δεν είναι ρεαλιστικές. Οι κόκκινες γραμμές της Ρωσίας είναι συνεπώς εντονότερες για την Λευκορωσία από ό, τι ακόμη και για την Ουκρανία, όπου η Ρωσία θα μπορούσε να ανεχθεί μια ουδετερότητα καλύτερα από όσο την τρέχουσα Δυτική πορεία του Κιέβου.

ΕΝΑ ΑΒΕΒΑΙΟ ΜΕΛΛΟΝ

Το άλλο σημαντικό πρόβλημα του Λουκασένκο είναι η οικονομία, η οποία έχει βυθιστεί σε ύφεση. Επί 20 χρόνια από την πρώτη εκλογή του το 1994, έχει αξιοποιήσει επιδέξια την χρησιμότητά του στην Ρωσία για να κερδίσει επιδοτήσεις από την Μόσχα αξίας έως 20% του ΑΕΠ της Λευκορωσίας. Η οικονομική ανάπτυξη ήταν κατά μέσο όρο 8% ετησίως στην δεκαετία του 2000. Όμως, η ρωσική οικονομία, η οποία εξακολουθεί να απορροφά το ήμισυ των εξαγωγών της Λευκορωσίας, είναι τώρα σε ύφεση, οπότε η προθυμία της Ρωσίας να επιδοτεί τον γείτονά της έχει μειωθεί σημαντικά. Η πτώση των διεθνών τιμών του πετρελαίου είναι επίσης κακή είδηση. Λίγοι θα μπορούσαν να γνωρίζουν ότι η Λευκορωσία ήταν για λίγο ένας από τους δέκα κορυφαίους καθαρούς εξαγωγείς πετρελαίου στον κόσμο: Δεν έχει καθόλου δικό της πετρέλαιο, αλλά δύο διυλιστήρια της ύστερης σοβιετικής εποχής επεξεργάζονται φθηνό ρωσικό αργό και έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην διατήρηση της οικονομίας στην ζωή. Τώρα, όμως, τα πετρελαϊκά έσοδα της Λευκορωσίας έχουν μειωθεί.

Το λευκορωσικό ΑΕΠ προβλέπεται ότι θα μειωθεί κατά τουλάχιστον 3% το 2015. Τα συναλλαγματικά αποθεματικά είναι μειωμένα στο επικίνδυνο ύψος των 4,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Τον Ιούλιο του 2015, μόνο το 35% της χώρας θεωρούσε ότι ήταν προς την σωστή κατεύθυνση, και το 49% έλεγε ότι πήγαινε προς την λάθος κατεύθυνση [7]. Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, ο Λουκασένκο αστειεύτηκε [8] λέγοντας ότι «δεν είμαι ο τελευταίος δικτάτορας της Ευρώπης πια. . . . Υπάρχουν δικτάτορες λίγο χειρότεροι από μένα, έτσι δεν είναι; Είμαι ήδη το μικρότερο κακό». Αλλά ήταν πάντα πατερναλιστικός και λαϊκιστής. Κατά την προεκλογική περίοδο, οι μισθοί και οι κοινωνικές δαπάνες παραδοσιακά ανεβαίνουν απότομα -μια από τις κύριες εκλογικές στρατηγικές του Λουκασένκο, μαζί με το να γεμίζει τις κάλπες και να ελέγχει όποιον αντιστέκεται. Αυτές οι εκλογές, όμως, ήταν η πρώτη φορά που ο ίδιος δεν ήταν σε θέση να επιδοθεί σε τέτοια προεκλογική γενναιοδωρία. Αυτή την φορά, οι προσεκτικοί ψηφοφόροι της Λευκορωσίας φαίνεται να έχουν αποδεχθεί τα επιχειρήματά του περί ασφάλειας, αλλά αν αυτό είναι το μόνο που έχει να προσφέρει, μπορεί να χάσουν την υπομονή τους μακροπρόθεσμα.

Πρόσφατα, ο Λουκασένκο έχει κάνει ανοίγματα προς την Κίνα, σε μια προσπάθεια να διαφοροποιήσει τις διεθνείς σχέσεις της Λευκορωσίας. Ο Λουκασένκο έκανε την όγδοη επίσκεψή του στο Πεκίνο τον Σεπτέμβριο, αλλά τα αποτελέσματα ήταν απογοητευτικά [9]. Οι Κινέζοι αξιωματούχοι έχουν κάνει το αντίστοιχο ταξίδι μόνο δύο φορές, αν και ο πρόεδρος Xi Jinping ήταν στο Μινσκ τον Μάιο του 2015. Όπως είπε ο Λουκασένκο το 2011 [10], «Οι επενδύσεις της Κίνας δεν είχαν ποτέ οποιουσδήποτε πολιτικούς όρους», σε αντίθεση με την Δυτική βοήθεια. Αλλά η Κίνα δεν είναι μια πηγή δωρεάν χρημάτων και απλώς χρησιμοποιούν την Λευκορωσία ως πίσω πόρτα τόσο της ΕΕ όσο και της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης με την οικοδόμηση ενός τεράστιου βιομηχανικού πάρκου κοντά στο Εθνικό Αεροδρόμιο του Μινσκ. Το εμπορικό έλλειμμα της Λευκορωσίας με την Κίνα το 2014 ήταν στα 1,7 δισ. δολάρια.

Κινέζοι εργαζόμενοι στοιχίζονται για μια φωτογραφία μετά την επίσκεψη του προέδρου της Λευκορωσίας Αλεξάντερ Λουκασένκο και του Κινέζου ομόλογού του, Xi Jinping, στο βιομηχανικό πάρκο «Μεγάλη πέτρα», ανατολικά του Μινσκ, τον Μάιο του 2015. VASILY FEDOSENKO / REUTERS
------------------------------

Στο πλαίσιο αυτό, οι χειρονομίες της Λευκορωσίας ως προς μια ευθυγράμμιση με την Δύση έχουν περισσότερο νόημα. Αλλά ο Λουκασένκο έχει περιορισμένο χώρο για ελιγμούς και η Λευκορωσία δεν είναι έτοιμη να γίνει ένας στρατηγικός σύμμαχος της Δύσης ή ένα επίδοξο μέλος της ΕΕ.

Έτσι, η Δύση δεν πρέπει να αντιδράσει υπερβολικά. Ένα πιο πολύμορφο γεωπολιτικό περιβάλλον στην Ανατολική Ευρώπη μπορεί να είναι προς το συμφέρον της Δύσης, όπως και μια λιγότερο δυναμική Ρωσία. Η Ουκρανία δεν θέλει να απειλείται από την βόρεια πλευρά της, ούτε τα κράτη της Βαλτικής θέλουν να αισθάνονται επιπλέον πίεση από την ανατολική πλευρά τους. Μια ισχυρότερη και πιο κυρίαρχη Λευκορωσία είναι επίσης προς το συμφέρον της Δύσης –ο τυχοδιωκτισμός της Ρωσίας στο εγγύς εξωτερικό της αμφοτέρως απαιτεί και επιδεινώνει την κρατική αδυναμία. Αλλά ο εκδημοκρατισμός δεν είναι ακόμη στην ατζέντα. Οι εκλογές νοθεύτηκαν, ούτως ή άλλως -η τελευταία αξιόπιστη δημοσκόπηση πριν από τις εκλογές έδινε στον Λουκασένκο το 46% [11], αντί το 83,5% που κατέληξε να κερδίσει. Η Δύση κινδυνεύει να φανεί υποκριτική αν υπερασπίζεται την δημοκρατία στην Ουκρανία, αλλά για να το κάνει αυτό βοηθά να υποστηριχθεί η δικτατορία στην Λευκορωσία [12].

Οι σχέσεις της Δύσης με την αντιπολίτευση της Λευκορωσίας πρέπει επίσης να αλλάξουν. Η Δύση έβλεπε πάντα την αντιπολίτευση ως μια ομάδα φιλοδυτικών δημοκρατών που στέκονται σε πλήρη αντίθεση προς την ρωσόφιλη δικτατορία του Lukashenko. Η Δυτική υποστήριξη βοήθησε την αντιπολίτευση να επιβιώσει, αλλά την κράτησε απομονωμένη από τον ευρύτερο, πιο φιλορωσικό πληθυσμό της Λευκορωσίας. Η αντιπολίτευση είχε, ως εκ τούτου ήδη αρχίσει την επανεξέταση της στρατηγικής της πριν από την κρίση στην Ουκρανία, η οποία τόνισε την ανάγκη για μια νέα προσέγγιση αλλά και άφησε την αντιπολίτευση διχασμένη σχετικά με τα επόμενα βήματά της και για το πόσο πολύ θα πρέπει να συσπειρωθεί με τις Αρχές.

Η μόνη πραγματικά αντιπολιτευτική υποψήφια στις εκλογές ήταν η νεαρή Tatsiana Karatkevich, η οποία κέρδισε επισήμως το 4,4% των ψήφων, αν και η τελευταία αξιόπιστη δημοσκόπηση την είχε στο 7,2%. Έχει αγωνιστεί για «ειρηνική αλλαγή» και απέρριψε εκκλήσεις για μποϊκοτάζ ή για μαζικές διαδηλώσεις τύπου euromaidan του Κιέβου. Έχει ευνοήσει τον διάλογο με τους «μετριοπαθείς» του καθεστώτος. Άλλοι, δεν είναι τόσο πεπεισμένοι, και σκέπτονται ότι η Δύση ήταν πολύ πρόθυμη να δεχτεί αισθητικές αλλαγές από το καθεστώς. Η Karatkevich κέρδισε επίσημα λιγότερες ψήφους από το 6,3% που ψήφισαν «εναντίον όλων». Η εθνικιστική πτέρυγα της αντιπολίτευσης διχάζεται ανάμεσα στην παραδοσιακή αντιπάθειά της προς τον Λουκασένκο και τον αυξανόμενο φόβο της για την Ρωσία.

Η Λευκορωσία είναι σε μετάβαση. Το περιβάλλον της εξωτερικής πολιτικής της είναι επικίνδυνο και απρόβλεπτο. Ο δικτάτοράς της ξανασκέφτεται την βάση της δύναμής του. Η αντιπολίτευση προσπαθεί να επανεφεύρει τον εαυτό της. Και ό, τι κάνει η Ρωσία δίπλα, είναι πιθανό να επιδεινώσει το αβέβαιο μέλλον της περιοχής.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/belarus/2015-10-29/belarus-balan...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/reviews/capsule-review/2012-03-01/belarus...
[2] http://www.bbc.com/news/world-europe-34499387
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/belarus/2014-03-20/belarus-wants...
[4] http://www.iiseps.org/?p=861&lang=en
[5] http://belarusdigest.com/story/why-ukraine-failed-revolutionize-belarus-...
[6] http://www.iiseps.org/?p=2678&lang=en
[7] http://www.iiseps.org/?p=896&lang=en
[8] https://www.washingtonpost.com/world/europe/belarus-president-europes-la...
[9] http://belarusdigest.com/story/china-epic-failure-belarusian-foreign-pol...
[10] https://www.google.co.uk/#q=china+is+best+friend+of+belarus
[11] http://www.iiseps.org/?p=3737
[12] https://www.foreignaffairs.com/reviews/capsule-review/last-dictatorship-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition