Το πρόβλημα με την δημογραφία της Συρίας

Στην διάρκεια των ετών, έγιναν αρκετές απόπειρες να διαμεσολαβηθεί μια ειρήνευση στην Συρία. Η πιο πρόσφατη, έλαβε χώρα στο περιθώριο της συνόδου κορυφής του G-20 στο Αμβούργο, όπου ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και ο Ρώσος ηγέτης Βλαντιμίρ Πούτιν συζήτησαν μια πιθανή συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών. Η ελπίδα ήταν ότι μια διμερής συμφωνία θα μπορούσε να δώσει κάποια ζωή στις υπό κατάρρευση ειρηνευτικές συνομιλίες της Γενεύης και της Αστάνα που διεξήγοντο για περισσότερα από δύο χρόνια. Αλλά αυτή η συζήτηση και όλες οι πρόσφατες προσπάθειες για να τερματιστεί η εξάχρονη σύγκρουση έχουν βασιστεί στην λανθασμένη υπόθεση ότι η επιστροφή της Συρίας στην προπολεμική πολιτική δομή της θα φέρει την ειρήνη.

Κατεστραμμένος δρόμος, με σάκους γεμάτους με άμμο να χρησιμοποιούνται ως φράγμα, στην περιοχή Saif al-Dawla του Χαλεπίου, στις 6 Μαρτίου 2015. HOSAM KATAN / REUTERS
----------------------------------------------------------

Κατ' αρχήν, ο πόλεμος έχει τροποποιήσει θεμελιωδώς τα δημογραφικά στοιχεία της Συρίας, και γι' αυτόν τον λόγο και μόνο, η επιστροφή στην προπολεμική Συρία θα είναι αδύνατη. Τα τελευταία τρία χρόνια, το καθεστώς Assad και οι σύμμαχοί του μείωσαν με επιτυχία την παρουσία Σουνιτών στις περιοχές που βρίσκονται πλησιέστερα στα μεγάλα αστικά κέντρα, κυρίως στην Δαμασκό και στην ακτή. Αυτές είναι περιοχές στις οποίες οι Χριστιανοί και οι Αλαουίτες (η αίρεση στην οποία ανήκουν οι Assad) έχουν ισχυρή παρουσία και εκεί όπου λαμβάνει χώρα το μεγαλύτερο μέρος του εμπορίου της χώρας. Οι επιχειρήσεις του καθεστώτος και των συμμάχων του εδώ δεν αποσκοπούσαν στην δολοφονία Σουνιτών, αλλά στην παροχή κινήτρων σε αυτούς για να φύγουν. Δεν ήταν τυχαίο ότι οι οδικοί άξονες από την Συρία προς την Ιορδανία και τον Λίβανο παρέμειναν αρκετά ασφαλείς τα τελευταία χρόνια. Ο στόχος του Assad ήταν να δημιουργήσει μια γεωγραφικά συνεχόμενη περιοχή με ένα σημαντικά χαμηλότερο ποσοστό Σουνιτών επί του πληθυσμού, σε σύγκριση με τα επίπεδα πριν από το 2011. Η υποκείμενη λογική είναι ότι πολλές μειονότητες υποστηρίζουν το καθεστώς Assad επειδή πιστεύουν ότι μόνο αυτό μπορεί να τις προστατεύσει. Αλλά ακριβώς αυτό το νέο δημογραφικό μοντέλο καθιστά αδύνατη την επιστροφή στην προπολεμική πολιτική δομή της Συρίας.

Η σύγχρονη Συρία, η οποία προέκυψε μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην δεκαετία του 1920, λαξεύτηκε από την Μεγάλη Συρία και το ανατολικό Λεβάντε, από τα οποία επίσης γεννήθηκαν η Λιβανέζικη Δημοκρατία και η σημερινή Ιορδανία. Οι μεγάλες σουνιτικές κοινότητες της Μεγάλης Συρίας κυριάρχησαν στα μεγάλα αστικά κέντρα (ειδικά στην Δαμασκό). Κάποιες σουνιτικές κοινότητες, των οποίων η γεωγραφική θέση τις έκανε «Λιβανέζικες», ήθελαν μια ένωση με την Δημοκρατία που έδρευε στην Δαμασκό. Για αυτούς, η Συρία ήταν το κέντρο του Αραβικού Σουνιτισμού στο Λεβάντε, με τον ίδιο τρόπο που το Όρος Λίβανος θεωρήθηκε ως καταφύγιο για τους Χριστιανούς Μαρωνίτες και τους Δρούζους. Αλλά μια τέτοια ένωση δεν έγινε ποτέ. Ένας πολιτικός συμβιβασμός στον Λίβανο και η αποτυχία των Χασεμιτών να εξασφαλίσουν ένα βασίλειο στην Συρία παγίωσαν την κοινωνική σύνθεση των νέων κρατών.

Η νεοδημιουργηθείσα συριακή δημοκρατία διολίσθησε γρήγορα σε μια μακρά περίοδο πολιτικής αναταραχής. Μεταξύ των πολλών στρατιωτικών πραξικοπημάτων στην Συρία, από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 έως το 1970, μόνο εκείνο με επικεφαλής τον Χαφέζ Άσαντ, τον πατέρα του Μπασάρ κατάφερε να επιφέρει σταθερότητα. Το τίμημα της ειρήνης, ωστόσο, ήταν ο θάνατος της πολιτικής αντιπολίτευσης. Υπό την ενός ανδρός αρχή του, ο Χαφέζ Άσαντ εξάλειψε κάθε ομάδα που θα μπορούσε να αμφισβητήσει την εξουσία του, και αργότερα, καθώς το καθεστώς του εξελίχθηκε σε οικογενειακή υπόθεση, καλλιέργησε την υποστήριξη σχηματίζοντας μια ομάδα εμπίστων, κυρίως από την σέχτα των Αλαουιτών και συγκέντρωσε νομιμοποίηση προβάλλοντας μια επίφαση κοσμικού αραβικού εθνικισμού.

Ο πόλεμος των τελευταίων έξι χρόνων έχει διαλύσει αυτή την οφθαλμαπάτη. Η στρατιωτική υποστήριξη του Ιράν προς την Δαμασκό και η πολιτική επιρροή του στην Συρία καθιστά αδύνατο για το καθεστώς Assad να επικαλεστεί το αραβικό πνεύμα για να εξασφαλίσει τη νομιμοποίησή του και να κρύψει την ξεκάθαρη σεχταριστική κυριαρχία των μειονοτήτων επί της πλειοψηφίας. Ο εμφύλιος πόλεμος πλέον τα έχει αποκαλύψει όλα αυτά, αφήνοντας τους Σουνίτες της Συρίας χωρίς ψευδαισθήσεις σχετικά με την φύση του καθεστώτος. Τα καρότα, τα μαστίγια, η βία και η οξεία καταστολή θα μπορούσαν να λειτουργήσουν για κάποιο χρονικό διάστημα. Αλλά αυτό δεν είναι βιώσιμο.

Μια επιστροφή στο προ του 2011 καθεστώς θα είναι επίσης δαπανηρό. Η διακυβέρνηση από την μειονότητα θα συγκεντρώσει, εξ ορισμού, την οικονομική δύναμη στην κορυφή, θα οδηγήσει σε κακή λήψη οικονομικών αποφάσεων και θα εκθρέψει την διαφθορά. Αυτό εξαντλεί αναπόφευκτα την οικονομία μιας χώρας εκτός εάν διαθέτει τεράστιο όγκο φυσικών πόρων, κάτι που δεν έχει η Συρία. Αυτό σημαίνει ότι η Δαμασκός θα εξαρτάται πάντοτε από την υποστήριξη εξωτερικών δυνάμεων όπως το Ιράν και η Ρωσία, που αντιμετωπίζουν τις δικές τους εσωτερικές προκλήσεις και [τα δικά τους] οικονομικά προβλήματα, κυρίως λόγω της μείωσης των εσόδων από το πετρέλαιο.

Από την άποψη αυτή, η στρατηγική του καθεστώτος Assad καθίσταται σαφέστερη. Η τεχνητή αλλαγή των δημογραφικών στοιχείων της χώρας, με το να μειώνει το μέγεθος της πλειοψηφίας των Σουνιτών, μοιάζει σαν να αποτελεί το καλύτερο βήμα του καθεστώτος για την δημιουργία των συνθηκών ώστε να καταστεί η διακυβέρνηση από τις μειονότητες πιο βιώσιμη. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, αυτό είναι κοντόφθαλμο, διότι δεν θα διαρκέσει. Στο κάτω-κάτω, ένα σημαντικό ποσοστό Σύρων από διάφορα κοινωνικοοικονομικά υπόβαθρα κατηγορεί το καθεστώς για εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους, εκτός από την εκτόπιση εκατομμυρίων ανθρώπων. Αυτά τα συναισθήματα είναι βαθιά και θα πυροδοτήσουν ευρύτερα τον θυμό στα επόμενα χρόνια.

Η ιστορική σουνιτική ταυτότητα της Συρίας θα εμποδίσει επίσης την στρατηγική του Assad. Η εναπομείνασα πλειοψηφία των Σουνιτών δεν θα δεχτεί ποτέ την αναθεώρηση του βασικού χαρακτηριστικού που έχει ορίσει την θέση της χώρας στην περιοχή. Και αν κάποια εκατομμύρια Σύρων προσφύγων που βρίσκονται τώρα στην Ιορδανία, τον Λίβανο και την Τουρκία επιστρέψουν στην Συρία (ένα πιθανό σενάριο, δεδομένων των δύσκολων οικονομικών συνθηκών που υφίστανται στις χώρες αυτές, και [δεδομένου] ότι κύματα προσφύγων από το Λίβανο έχουν ήδη αρχίσει να επιστρέφουν σε περιοχές όπου έχει καθιερωθεί κατάπαυση του πυρός), και αυτοί επίσης δεν θα δεχτούν την ανιστορική ταυτότητα που το καθεστώς έχει προσπαθήσει να δημιουργήσει.

Γι' αυτό, για να είναι οι ειρηνευτικές συνομιλίες αποτελεσματικές, όλες οι πλευρές πρέπει να εξετάσουν σοβαρά την δημογραφική μηχανική που συμβαίνει στην Συρία και να την σταματήσουν. Υπάρχουν δύο κίνητρα για να το πράξει η Ρωσία, η οποία έχει την μεγαλύτερη μόχλευση έναντι του καθεστώτος Assad. Πρώτον, ο τερματισμός των δημογραφικών αλλαγών του Assad δεν θα απειλήσει την εξουσία του. Η στρατιωτική παρέμβαση της Ρωσίας στην Συρία έχει ουσιαστικά εξασφαλίσει την επιβίωση του συριακού καθεστώτος βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα. Δεύτερον, η Ρωσία θέλει μια πολιτική λύση. Για να συμβεί αυτό, το καθεστώς Assad πρέπει να αισθάνεται κάποια πίεση και να έχει κίνητρο να ασχοληθεί σοβαρά με μια πολιτική διαδικασία. Αυτό θα μπορούσε να προέλθει από μια κοινωνική κατάσταση που δεν κλίνει έντονα υπέρ του.

Άλλοι διεθνείς παράγοντες, κυρίως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη, πρέπει να συνδέσουν την υποστήριξή τους προς την ειρήνη με τον τερματισμό της δημογραφικής μηχανικής του Assad. Η μόχλευσή τους προέρχεται από το γεγονός ότι μπορούν να είναι οι κύριοι χρηματοδότες των περισσότερων προσπαθειών ανοικοδόμησης και ανάπτυξης, οι οποίες αναμένεται να ακολουθήσουν οποιαδήποτε διαρκή κατάπαυση του πυρός. Και εδώ, η Ουάσιγκτον και οι Βρυξέλλες πρέπει να καταστήσουν σαφές ότι η στήριξή τους -οικονομική και συμβουλευτική- είναι υπό προϋποθέσεις.

Φυσικά, αν δεν αντιμετωπιστούν οι κινήσεις του Assad [που στοχεύουν] να αλλάξει θεμελιωδώς η Συρία, ο πόλεμος ενδέχεται να σταματήσει βραχυπρόθεσμα. Αλλά δεν θα είναι μια μόνιμη λύση. Αργά ή αργότερα, η επιστροφή των εκτοπισμένων Σύρων από το εξωτερικό, η έντονη επιθυμία για εκδίκηση εναντίον του καθεστώτος Assad ή οι εσωτερικές πιέσεις από ομάδες που δικαίως θεωρούν ότι τους έχουν κλέψει την κληρονομιά τους -ή οποιοσδήποτε συνδυασμός αυτών των παραγόντων- απλώς θα ανανεώσουν τον κύκλο της σύγκρουσης στέλνοντας την Συρία σε άλλον έναν καταστροφικό πόλεμο.

Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2017-07-27/problem-syrias-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition