Γιατί ο στρατός της Ζιμπάμπουε εγκατάλειψε τον Μουγκάμπε | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Γιατί ο στρατός της Ζιμπάμπουε εγκατάλειψε τον Μουγκάμπε

Η Αδελφότητα του Αίματος παραμένει μαζί
Περίληψη: 

Παρόλο που το πραξικόπημα του ZNA είναι μια ριζοσπαστική ρήξη από το παρελθόν της Ζιμπάμπουε, είναι επίσης μια προσπάθεια της τελευταίας στιγμής από μια γηράσκουσα γενιά μαχητών του ZANU-PF να επιστρέψουν στο μέλλον και να διατηρήσουν την πολιτικο-στρατιωτική ισορροπία των προηγούμενων δεκαετιών.

Ο PHILIP MARTIN είναι υποψήφιος διδάκτωρ στις Διεθνείς Σχέσεις και στις Μελέτες Ασφάλειας στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (Massachussetts Institute of Technology, ΜΙΤ).

Το 2016, όταν η Ζιμπάμπουε συγκλονίστηκε από ένα καλοκαίρι γεμάτο διαδηλώσεις και ένα κοινωνικό κίνημα [1] διαδόθηκε ευρύτατα, υποστήριξα στο Foreign Affairs [2] ότι ο Εθνικός Στρατός της Ζιμπάμπουε (ZNA) ήταν απίθανο να σπάσει τους δεσμούς του με τον πρόεδρο Ρόμπερτ Μουγκάμπε και το κυβερνών κόμμα του, το «Αφρικανική Εθνική Ένωση-Πατριωτικό Μέτωπο της Ζιμπάμπουε» (ZANU-PF). Η πρόβλεψη αυτή βασίστηκε σε δύο κύριες παρατηρήσεις: Πρώτον, ότι ο στρατός μοιράζεται ισχυρούς ιδεολογικούς και κοινωνικούς δεσμούς με τις ελίτ του κόμματος ZANU-PF που χρονολογούνται από τον απελευθερωτικό πόλεμο της Ζιμπάμπουε˙ και δεύτερον, ότι πολλοί στρατιωτικοί ηγέτες ήταν οι ίδιοι βαθιά εγκλωβισμένοι στο ισχυρό σύστημα πατρωνίας του ZANU-PF [3].

18112017-1.jpg

Η Γκρέις Μουγκάμπε σε εκκλησιαστική εκδήλωση στην Χαράρε, τον Νοέμβριο του 2017. PHILIMON BULAWAYO / REUTERS
------------------------------------------------------------------------

Υπό το πρίσμα των δεδομένων αυτών, το πρόσφατο στρατιωτικό πραξικόπημα της Ζιμπάμπουε [4] είναι ακόμη περισσότερο αξιοσημείωτο. Για πρώτη φορά στα 37 χρόνια ανεξαρτησίας της χώρας, ο στρατός έχει παρέμβει άμεσα στην εγχώρια πολιτική ενάντια στις επιθυμίες του πολιτικού αρχηγού του κράτους. Η κατάληψη της εξουσίας από τον στρατό [5] αντιπροσωπεύει μια ρήξη με τον κανόνα της πολιτικής κυριαρχίας -που περιγράφεται από το γνωμικό ότι «η πολιτική ελέγχει το όπλο»- που υπήρχε στο ZANU-PF από την αρχή της ίδρυσής του στην δεκαετία του 1960, ως ένα αντάρτικο κίνημα εμπνευσμένο από τον Μάο, που παλεύει το καθεστώς απαρτχάιντ του Ίαν Σμιθ στην Ροδεσία. Ακόμη και αν οι στρατιώτες του ZNA επιστρέψουν αύριο στους στρατώνες τους, ο κανόνας της πολιτικής υπεροχής θα έχει καταστραφεί ανεπανόρθωτα.

Τι προκάλεσε τον στρατό της Ζιμπάμπουε να στραφεί τελικά κατά του Μουγκάμπε; Η άμεση εξήγηση είναι η κλιμάκωση του εσωτερικού ανταγωνισμού εντός του ZANU-PF για την διαδοχή της Προεδρίας. Από μια πιο μακροπρόθεσμη προοπτική, ωστόσο, το πραξικόπημα του ZNA είναι ένα σύμπτωμα των διαγενεακών πιέσεων που έχουν ζορίσει την πολιτική τάξη της Ζιμπάμπουε εδώ και χρόνια. Οι δράστες του πραξικοπήματος ήταν βετεράνοι του απελευθερωτικού πολέμου στον στρατό, που αντιλήφθηκαν την δική τους εξασθενίζουσα πολιτική συνάφεια και έτσι αποφάσισαν να διαβούν τον Ρουβίκωνα σε μια προσπάθεια να διατηρήσουν το προνομιακό τους εθνικό καθεστώς. Με αυτόν τον τρόπο, έχουν κατευθύνει την πολιτική της Ζιμπάμπουε σε άγνωστο έδαφος, γεμάτο με κάποια ελπίδα αλλά πολύ περισσότερη αβεβαιότητα.

ΟΦΘΑΛΜΟΝ ΑΝΤΙ ΟΦΘΑΛΜΟΥ

Η άμεση αιτία του πραξικοπήματος της 15ης Νοεμβρίου ήταν η κλιμάκωση των εχθροπραξιών μεταξύ της φατρίας του ZANU-PF που ήταν κοντά στην σύζυγο του προέδρου, Grace Mugabe, και εκείνων που ήταν πιστοί στον πρώην αντιπρόεδρο Emmerson Mnangagwa. Ο ανταγωνισμός μεταξύ αυτών των φατριών επικεντρώθηκε στο ερώτημα του ποιος θα διαδεχτεί τον 93χρονο Mugabe, του οποίου η υγεία επιδεινώθηκε ταχέως τα τελευταία χρόνια.

Η Grace, η οποία μέχρι πρόσφατα δεν θεωρείτο σοβαρός πολιτικός παίκτης, καλλιέργησε την βάση της ισχύος της μεταξύ των κλάδων της νεολαίας και των γυναικών του κόμματος ZANU-PF. Πολλοί από εκείνους που σχετίζονται με την αποκαλούμενη ομάδα G40 [6] είναι πολίτες καριέρας και κομματικοί του ZANU-PF που δεν είναι αρκετά μεγάλοι για να έχουν συμμετάσχει άμεσα στον απελευθερωτικό πόλεμο. Αντί γι’ αυτά, η ομάδα G40 είδε τον εαυτό της ως μια νεότερη, πιο μορφωμένη και τεχνολογικά ενημερωμένη γενιά ηγετών που θα έφερναν την Ζιμπάμπουε στον εικοστό πρώτο αιώνα μετά τον θάνατο του Μουγκάμπε.

Εν τω μεταξύ, ο Mnangagwa -ένας παλαίμαχος μαχητής στον απελευθερωτικό αγώνα και πρώην υπουργός Κρατικής Ασφάλειας- αντλεί την υποστήριξή του κυρίως από μια παλαιότερη γενιά μαχητών του ZANU-PF. Αυτοί περιλαμβάνουν πολλούς κορυφαίους διοικητές του ZNA, συμπεριλαμβανομένου του αρχηγού των Αμυντικών Δυνάμεων, του στρατηγού Constantino Chiwenga. Για όσους βρίσκονται στην ομάδα Lacoste του Mnangagwa, η άμεση εμπειρία του απελευθερωτικού πολέμου είναι απαραίτητη προϋπόθεση για κάθε διάδοχο υποψήφιο. Στα μάτια αυτών των βετεράνων, η Grace και η ομάδα G40 αντιπροσωπεύουν ένα σύνολο παράνομων σφετεριστών που συνωμοτούν για να δυσφημίσουν τον ρόλο των ενόπλων δυνάμεων -στην ιστορία της Ζιμπάμπουε και στο μέλλον της.

Αυτές οι φραξιονιστικές διαιρέσεις σιγόβραζαν κάτω από την επιφάνεια επί χρόνια, αλλά κλιμακώθηκαν γρήγορα τις τελευταίες εβδομάδες όταν ο Μουγκάμπε απέλυσε μια σειρά από ανώτερους βετεράνους πολέμου και στην συνέχεια, στις 6 Νοεμβρίου, τον ίδιο τον Mnangagwa [7]. Για αυτές οι απολύσεις υπάρχει η υποψία ότι έχουν διαταχθεί με την υπόδειξη της Γκρέις. Εάν είναι αλήθεια, η πρώτη κυρία υπολόγισε άσχημα. Η εκκαθάριση του Mnangagwa ήταν η τελική σταγόνα για τον Chiwenga και άλλους ηγέτες του ZNA, οι οποίοι αντιλήφθηκαν ότι το παράθυρο για να παρέμβουν και να σταματήσουν την εσωτερική κυρίευση του κόμματος από την ομάδα G40 έκλεινε γρήγορα.

18112017-2.jpg

Στρατιώτες κάθονται σε ένα τεθωρακισμένο όχημα έξω από το κοινοβούλιο στην Χαράρε, τον Νοέμβριο του 2017. PHILIMON BULAWAYO / REUTERS
-----------------------------------------------------

ΠΙΣΩ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ