Γιατί αποτυγχάνει η Τουρκία

Έχει ήδη υπογραμμισθεί ότι η ενεργειακή αναβάθμιση σχετίζεται με τη μέγιστη δυνατή υλοποίηση του σκοπού της ενεργειακής ασφάλειας. Η μέθοδος επίτευξης του εν λόγω σκοπού ταυτίζεται με τα στάδια αναβάθμισης της χώρας από «διαμετακομιστή» (transit) σε «χώρα αποθήκευσης» (hub) ή «ενεργειακό κέντρο» (energy center) [18]. Τα εν λόγω στάδια συνιστούν τυπολογία με άξονα αναφοράς τον οικονομικό πυλώνα ισχύος σχετικά με τον βαθμό διαφοροποίησης των παρόχων, την σταθερότητα των ενεργειακών διαδρόμων η οποία συνδέεται με την αδιάλειπτη διαμετακόμιση του ενεργειακού προϊόντος και εν τέλει, με τον βαθμό αυτονόμησης ενός δρώντα στο πεδίο της ενεργειακής τροφοδοσίας. Το κράτος-διαμετακομιστής εστιάζει απλώς επί της συλλογής τελών διέλευσης, καθώς συμφωνεί να παραχωρεί το έδαφός του για την κατασκευή αγωγών μεταφοράς, ενώ το κράτος αποθήκευσης ενέργειας διατελεί έναν διευρυμένο ρόλο πέραν της πρόσκτησης τελών διέλευσης. Ενέχει μείζονα θέση επί της αγοράς διατηρώντας αγωγούς, μονάδες αποθήκευσης, τερματικούς σταθμούς, διυλιστήρια και πάσης φύσεως εγκαταστάσεις. Τοιουτοτρόπως, λαμβάνει θέση οιονεί παρόχου διεκδικώντας, μάλιστα, δικαιώματα μεταπώλησης σε αρκετές των περιπτώσεων. Τέλος, το ενεργειακό κέντρο αντικατοπτρίζει το ύψιστο επίπεδο επίτευξης ενεργειακής ασφαλείας καθώς, πέραν της δυνατότητας αποθήκευσης μεγάλων ποσοτήτων διαμετακομιζόμενου ενεργειακού προϊόντος, το κράτος πλαισιώνει τις εγκαταστάσεις του με πυρηνικά εργοστάσια, αιολικά πάρκα, φωτοβολταϊκά πάρκα και πάσης φύσεως εναλλακτικές πηγές ενέργειας επί τω σκοπώ ενίσχυσης της τροφοδοσίας του διαμέσου της ευρύτερης δυνατής διαφοροποίησης των παρόχων του και της επαρκούς πλήρωσης των εσωτερικών αναγκών του.

Ο χάρτης των αγωγών πετρελαίου από την Κασπία θάλασσα προς την Ευρώπη.
-----------------------------------------------------------------------------

Είναι πρόδηλο ότι η Τουρκία, ως δυνητικός ηγεμόνας, όφειλε να εστιάζει στα ζητήματα της παραγωγής και εμπόρευσης των υδρογονανθράκων της Κασπίας κυρίως για τρεις λόγους. Πρώτον, η Ρωσία, η οποία αποτελεί τον μείζονα περιφερειακό ανταγωνιστή της Τουρκίας, έχει εκπληρώσει στο μέγιστο τον σκοπό της ενεργειακής ασφάλειάς της διαθέτοντας τεράστια αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Μάλιστα, έχει φθάσει να αποτελεί τον κύριο πάροχο και της ίδιας της Τουρκίας σε φυσικό αέριο. Προς τούτο και με ορθολογικούς όρους, η Τουρκία θα όφειλε να απαγκιστρωθεί από τη μονομερή εξάρτησή της από τη Μόσχα και να επιχειρήσει να απαγκιστρώσει, επίσης, τους υπόλοιπους δρώντες του λεγομένου «εγγύς εξωτερικού» της Ρωσίας [19]. Δεύτερον, τα νεότευκτα κράτη της περιοχής της Κασπίας ασθμαίνοντας οικονομικά έχουν άμεση ανάγκη εμπόρευσης του μοναδικού συγκριτικού πλεονεκτήματός τους, ήτοι της ενέργειας. Κατά συνέπεια, ο δίαυλος εισόδου της Τουρκίας στην περιφέρεια αλλά και ο δίαυλος εξόδου της περιφέρειας προς την Τουρκία και τον κόσμο είναι κυρίως η ενεργειακή συνεργασία είτε ως αγορά απορρόφησης είτε ως διαμετακομιστής προς τις υπόλοιπες αγορές της Δύσης. Τρίτον, η Τουρκία ενδιαφέρεται για την θέση της στο υποσύστημα εν σχέσει με τους βασικούς ανταγωνιστές της και εν προκειμένω, με την Ρωσία. Γι’ αυτόν τον λόγο, δεν αρκείται στην αποκόμιση των μέγιστων δυνατών οφελών και πλεονεκτημάτων για την ίδια, αλλά στοχεύει και στον αντίστοιχο περιορισμό των οφελών και πλεονεκτημάτων του αντιπάλου.

Έτσι, η ενέργεια μετατρέπεται σε ένα στρατηγικό εργαλείο και συντελεστή ισχύος με δύο όψεις [20]. Αφ’ ενός αποτελεί έκφανση της λανθάνουσας ισχύος (μέσο – means) και υπό αυτό το πλαίσιο, συμβάλλει στην οικοδόμηση σκληρής ισχύος, η οποία είναι απαραίτητη για την βελτίωση της θέσης του κράτους στον διεθνή και περιφερειακό συσχετισμό δυνάμεων. Αφ’ ετέρου δύναται να μετατραπεί αφ’ εαυτή σε μοχλό πίεσης και επίτευξης πολιτικών και στρατηγικών αποτελεσμάτων (effect) μέσω, επί παραδείγματι, επιβολής κυρώσεων ή αντίστοιχα ενίσχυσης της γεωπολιτικής σημασίας ενός δρώντα. Ενδεικτικό παράδειγμα για την τελευταία επισήμανση αποτελεί η επιλογή της αύξησης της γεωπολιτικής σημασίας της Γεωργίας όσον αφορά τον οικονομικό πυλώνα ισχύος και η αντίστοιχη υπονόμευση της θέσης της Αρμενίας κατά την υλοποίηση του αγωγού πετρελαίου Baku-Tbilisi-Ceyhan (BTC) και του παράλληλου αγωγού φυσικού αερίου Baku-Tbilisi-Erzurum (BTE).

Η επίτευξη ενός τέτοιου στρατηγικού σκοπού προϋποθέτει τη μέγιστη δυνατή διαφοροποίηση των παρόχων ενέργειας. Με άλλα λόγια, η ενεργειακή ασφάλεια ταυτίζεται ως έννοια με τη μέγιστη δυνατή μείωση μονομερών εξαρτήσεων. Όπως ήδη αναφέρθηκε, αφορά την αξιόπιστη και αδιάκοπη παροχή του ενεργειακού προϊόντος σε ανεκτές και λογικά οριζόμενες τιμές από τον παραγωγό [21]. Αν το κράτος αναγκαστεί να εισάγει, τότε θα πρέπει να το πράξει από όσο το δυνατόν περισσότερους παρόχους. Η Τουρκία δεν έχει επιτύχει κάτι τέτοιο και εκεί έγκειται η στρατηγική αποτυχία της. Τα ισχνά επιτεύγματά της, δηλαδή, στον τομέα της ενεργειακής ασφάλειας δε δικαιολογούσαν και δε δικαιολογούν τις ηγεμονικές βλέψεις της όπως αυτές περιεγράφησαν ακροθιγώς προηγουμένως και άρα, δεν μπορούν να υποστηρίξουν τέτοιου είδους εγχειρήματα. Η εμφατική –μετά το 1994 και την διακήρυξη του δόγματος του «εγγύς εξωτερικού» και της «πυρηνικής ομπρέλας»– εξισορρόπησή της από την Ρωσία εντός του πρώην σοβιετικού χώρου στο πολιτικοστρατηγικό επίπεδο επεκτάθηκε και στο οικονομικο-ενεργειακό ιδιαιτέρως μετά την ολοκλήρωση του υποθαλάσσιου αγωγού φυσικού αερίου Blue Stream το 2003 και δείχνει διαρκώς να διευρύνεται.