Πολλή φασαρία για το τίποτα στη Μέση Ανατολή μετά την 11η Σεπτεμβρίου

Το 2008, ένας νεαρός, σε μεγάλο βαθμό άγνωστος Αμερικανός γερουσιαστής, ο Μπαράκ Ομπάμα, εκμεταλλεύθηκε τις γκάφες στο Ιράκ και το ηθικό στίγμα των βασανιστηρίων και έθεσε υποψηφιότητα για πρόεδρος υποσχόμενος μια νέα εποχή στην αμερικανική εξωτερική πολιτική. Έχοντας μια έντονη αντίθεση με τον Ρεπουμπλικανό αντίπαλό του, τον Τζον Μακέιν, ο Ομπάμα στοιχημάτισε σωστά ότι οι Αμερικανοί ήταν έτοιμοι για μια επανεκκίνηση. Μια από τις πρώτες σημαντικές πράξεις του ως προέδρου ήταν να εκφωνήσει μια πολύ δημοφιλή ομιλία στο Κάιρο το 2009, με σκοπό να προσφέρει την προοπτική «μιας νέας αρχής» με τον μουσουλμανικό κόσμο.

Το επόμενο έτος, οι πρώτες λάμψεις της Αραβικής Άνοιξης εμφανίστηκαν στην Τυνησία και στην συνέχεια εξαπλώθηκαν σε όλη την περιοχή. Αφού οι Αιγύπτιοι ανέτρεψαν τον δικτάτορα Χόσνι Μουμπάρακ τον Φεβρουάριο του 2011, έγινε συνηθισμένο να ακούμε παρατηρητές εντός και εκτός της χώρας να δηλώνουν ότι ο αιγυπτιακός λαός δεν θα επιτρέψει ποτέ στον εαυτό του να κυβερνηθεί ξανά από έναν τύραννο. Είχαν βρει την φωνή τους, και ίσως το πιο σημαντικό, είχαν ανακτήσει την αξιοπρέπειά τους.

Η αισιοδοξία που ενέπνευσαν αυτές οι εξελίξεις ήταν βραχύβια [3]. Μόλις δύο χρόνια αργότερα, ο αιγυπτιακός στρατός, με επικεφαλής τον στρατάρχη Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι, καθαιρεί την δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση με επικεφαλής τον Μοχάμεντ Μόρσι, έναν μακροχρόνιο ηγέτη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Εάν το πραξικόπημα του Σίσι δεν σήμανε το τέλος της Αραβικής Άνοιξης, τότε η σφαγή της Ραμπάα που ακολούθησε έξι εβδομάδες αργότερα σίγουρα το έκανε. Στις 14 Αυγούστου 2013, οι αιγυπτιακές δυνάμεις ασφαλείας κινήθηκαν για να εκκαθαρίσουν έναν τεράστιο καταυλισμό διαδηλωτών στο Κάιρο, σκοτώνοντας περίπου χίλιους υποστηρικτές του Μόρσι.

Μετά από έναν χρόνο μικρών αλλά σημαντικών διαδηλώσεων κατά του καθεστώτος, μια τεταμένη ησυχία απλώθηκε σε όλη την Αίγυπτο. Ο Σίσι, νυν πρόεδρος, εφάρμοσε κλιμακούμενη καταστολή, συνέλαβε δεκάδες χιλιάδες, καταδίκασε εκατοντάδες σε θάνατο, και πέρασε μια σειρά νόμων που ποινικοποιούσαν την διαφωνία. Όπως αποδεικνύεται, είναι δυνατόν να συντριβεί το ηθικό των ανθρώπων -τουλάχιστον προσωρινά. Το τείχος του φόβου της Αιγύπτου ξαναχτίστηκε και όσο αδύναμα κι αν είναι τα θεμέλια του, παραμένει τρομερό. Εάν η ιστορία αποτελεί έναν κάποιον οδηγό, η καταφυγή στην καταστολή μπορεί να αποδειχθεί αποτελεσματική για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Μετά την σφαγή του 1982 στην Χάμα της Συρίας, στην οποία το καθεστώς του Χαφέζ αλ Άσαντ σκότωσε δεκάδες χιλιάδες πολίτες του, χρειάστηκαν 29 χρόνια για να συγκεντρώσουν το θάρρος για να επαναστατήσουν. Και μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1992 που τερμάτισε το σύντομο δημοκρατικό πείραμα της Αλγερίας, πέρασαν 27 χρόνια πριν οι Αλγερινοί καταφέρουν για άλλη μια φορά να δημιουργήσουν ένα μεγάλης κλίμακας κίνημα διαμαρτυρίας.

Με την κεντρικότητα της αραβο-ισραηλινής σύγκρουσης (παρά τις περιοδικές αναφλέξεις) να φθίνει, τα αραβικά καθεστώτα έχουν επικεντρώσει περισσότερους πόρους και προσοχή στους δικούς τους λαούς -αν και όχι απαραίτητα για την βελτίωσή τους. Ακολουθώντας το μοντέλο του καθεστώτος του Σίσι, οι κυβερνήσεις του Μπαχρέιν, της Σαουδικής Αραβίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων έχουν καταστείλει ανελέητα ακόμη και τις πιο ήπιες ενδείξεις εσωτερικής αντιπολίτευσης. Προς το παρόν, μια τέτοια καταστολή φαίνεται ότι πέτυχε να εκφοβίσει τους Άραβες πολίτες ώστε να υποταχθούν.

ΜΗΝ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙΣ ΝΑ ΣΥΜΒΕΙ ΣΥΝΤΟΜΑ

Οι λαοί της Μέσης Ανατολής έζησαν σε μόλις 20 χρόνια μια ιστορία που χρειαζόταν μια ολόκληρη ζωή: τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, τον πόλεμο στο Ιράκ, την Αραβική Άνοιξη, την άνοδο του ISIS. Έχουν γίνει επαναστάσεις και αντεπαναστάσεις. Χώρες τόσο διαφορετικές όσο η Λιβύη [4], η Συρία, και η Υεμένη έχουν βιώσει την πολιτική ως πόλεμο, και τον πόλεμο εν τη ελλείψει πολιτικής. Μεταξύ των λαών της Μέσης Ανατολής, η πολιτική εξάντληση έχει επικρατήσει.

Όμως, ισχύει το αντίστροφο για τα καθεστώτα που τους κυβερνούν. Παραδόξως, η Αραβική Άνοιξη έδωσε νέα πνοή σε φαινομενικά ετοιμοθάνατα αραβικά κράτη. Χώρες όπως η Αίγυπτος βασίζονταν εδώ και καιρό σε κατασταλτικά μέτρα αλλά δεν ήταν πρόθυμες να τα φτάσουν στην λογική τους κατάληξη -το είδος της ωμής δύναμης που απεικονίζεται από την πράξη των πυροβολισμών κατά μεγάλου πλήθους διαδηλωτών. Η απειλή του χάους και της ανατροπής ώθησε επίσης αυτά τα καθεστώτα να αγκαλιάσουν και να δώσουν έμφαση στην «κρατικότητά» τους και στην «εθνικότητά» τους, συμπεριλαμβανομένων χωρών που προηγουμένως είχαν αυτοπροσδιοριστεί κυρίως με θρησκευτικούς και όχι εθνικούς όρους. Για παράδειγμα, στον απόηχο της Αραβικής Άνοιξης, η Σαουδική Αραβία, μια από τις λίγες θεοκρατίες στον κόσμο, έγινε πιο τυπικό κράτος, καθώς και πιο κατασταλτικό. Ο πρίγκιπας- διάδοχος, Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, διαμόρφωσε έναν «νέο εθνικισμό» μέσω μιας φιλόδοξης προσπάθειας εκσυγχρονισμού και άρσης θρησκευτικών περιορισμών εγχωρίως. Η κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας άρχισε να δίνει λιγότερη έμφαση στον ιστορικό της ρόλο ως πανισλαμική δύναμη. Οι ηγέτες της Σαουδικής Αραβίας ήλπιζαν επίσης να συγκεντρώσουν εθνικιστικό αίσθημα για διάφορες περιπέτειες στο εξωτερικό, όπως μια στρατιωτική επέμβαση του 2011 στο Μπαχρέιν για να καταστείλει τις μαζικές διαδηλώσεις εκεί και μια βάναυση στρατιωτική εκστρατεία εναντίον της υπό την ηγεσία των Χούτι κυβέρνησης στην Υεμένη.

Εν τω μεταξύ, οι κυβερνήσεις στην Ιορδανία, το Μαρόκο, και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα εμφάνισαν τους εαυτούς τους ως υπέρμαχους του «μετριοπαθούς Ισλάμ», προσφέροντας η κάθε μια την δική της εθνικιστική εκδοχή σε αυτή την ιδέα. Με αυτόν τον τρόπο, προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν τις ιδεολογικές προκλήσεις που προέρχονται από ισλαμιστικές ομάδες όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα. Κατά την άποψή τους, η ανύψωση του έθνους σημαίνει ενίσχυση του κράτους -και η ενίσχυση του κράτους σημαίνει συγκέντρωση της εξουσίας, αύξηση των δυνάμεων εξαναγκασμού, και περιορισμό της αντιπολίτευσης.