Η μεγάλη νίκη του Gustavo Petro

Οι συνθήκες που ώθησαν την απροσδόκητη άνοδο του Hernández -και που τόσο βοήθησαν όσο και παρεμπόδισαν την πολιτική καριέρα του Petro- μπορούν να βρεθούν στην ένταση μεταξύ της αυξανόμενης δυσαρέσκειας για το status quo και του διαρκούς φόβου για την πολιτική αριστερά. Σε αντίθεση με τις περισσότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής, στην Κολομβία δεν ηγήθηκε ποτέ ένας σοσιαλιστής, εν μέρει διότι πολλοί προηγούμενοι επίδοξοι [ηγέτες] σκοτώθηκαν στην προεκλογική εκστρατεία: για παράδειγμα, την περίοδο πριν από τις εκλογές του 1990, τρεις αριστεριστές και φιλελεύθεροι υποψήφιοι για την προεδρία δολοφονήθηκαν από σκιώδεις δυνάμεις που περιελάμβαναν παραστρατιωτικούς, διακινητές ναρκωτικών και παρακρατικούς αξιωματούχους. Στο μυαλό πολλών σε όλη την χώρα, η αριστερά παραμένει συνδεδεμένη με τους αντάρτες – διακινητές ναρκωτικών της Κολομβίας που είχαν ως βάση την ζούγκλα, οι σημαντικότεροι από τους οποίους, οι Επαναστατικές Ένοπλες Δυνάμεις της Κολομβίας (Revolutionary Armed Forces of Colombia, FARC), αποστρατεύτηκαν μόλις πριν από πέντε χρόνια. Αυτές οι αντάρτικες ομάδες εξακολουθούν να καραδοκούν στην πολιτική φαντασία της χώρας: τα απομακρυσμένα εδάφη της Κολομβίας, όπου αυτές οι ομάδες οργανώθηκαν και είχαν την ισχυρότερη επιρροή, θεωρούνται ακόμη «ως ένα σύνολο απειλών», σύμφωνα με έναν πρώην ανώτερο στρατιωτικό ηγέτη. Η αριστερά της Κολομβίας έχει επίσης στιγματιστεί από την κληρονομιά του προέδρου της Βενεζουέλας, Νικολάς Μαδούρο, η αυταρχική καταστολή και η δημοσιονομική κακοδιαχείριση του οποίου έχουν οδηγήσει την πλούσια σε πετρέλαιο χώρα του στην οικονομική κατάρρευση, ωθώντας εκατομμύρια μετανάστες να τραπούν σε φυγή, πολλοί [εκ των οποίων] στην Κολομβία. Οι πολιτικοί συντηρητικοί επιδίωξαν να εμποδίσουν την εκστρατεία του Petro, υποδηλώνοντας ότι θα μπορούσε να αναγγείλει ένα παρόμοιο οικονομικό και πολιτικό χάος.

Αυτές οι ανησυχίες στοίχισαν στον Petro τις προεδρικές εκλογές του 2018: έχασε από τον πιστό συντηρητικό Iván Duque, μαθητή του πρώην προέδρου και σκληροπυρηνικού των υπηρεσιών ασφαλείας Álvaro Uribe . Ο Duque εγκαταλείπει το αξίωμά του με τα ποσοστά αποδοχής του να είναι βυθισμένα μεταξύ του 20% και του 30%. Μολονότι το οικονομικό και κοινωνικό ιστορικό της κυβέρνησης εξηγεί μεγάλο μέρος της αντιδημοφιλίας του, αυτή η δυσαρέσκεια μπορεί επίσης να εντοπιστεί στην αποτυχία του Duque να απομακρύνει την χώρα από τις μακροχρόνιες συγκρούσεις με τις ένοπλες εγκληματικές και αντάρτικες ομάδες. Η αντίθεσή του στις ειρηνευτικές συμφωνίες του 2016 που σφυρηλατήθηκαν με τις FARC υπό τον πρώην πρόεδρο Juan Manuel Marcos - μια συμφωνία ορόσημο που στόχευε να απελευθερώσει την Κολομβία από δεκαετίες εξαντλητικών συγκρούσεων μεταξύ του κράτους και της μεγαλύτερης αντάρτικης δύναμης της χώρας - οδήγησε σε μια χλιαρή εφαρμογή των όρων της συμφωνίας και στην αναζωπύρωση της κυβερνητικής υποστήριξης για στρατιωτικές επιθέσεις εναντίον των ένοπλων ομάδων που είχαν απομείνει, των εγκληματικών ομάδων και των καλλιεργητών κόκας.

Τα αποτελέσματα των αποδυναμωμένων συμφωνιών ήταν μια απογοήτευση για όλες τις πλευρές. Η ειρηνευτική συμφωνία είχε στόχο να βοηθήσει τους πρώην εμπόλεμους να αποστρατευτούν και να κάνουν τη μετάβαση στην πολιτική ζωή, συχνά ως αγρότες. Πρώην αντάρτες, ωστόσο, λένε ότι η κυβέρνηση δεν τήρησε τις υποσχέσεις για γη και βοήθεια. Αντί να καταθέσουν τα όπλα τους, οι ένοπλες ομάδες έχουν πολλαπλασιαστεί και έχουν γίνει πιο δυσδιάκριτες, ύπουλες και αποτελεσματικές στο να αποσπούν παράνομα έσοδα και να ασκούν την εξουσία τους σε ανυπεράσπιστες αγροτικές κοινότητες. Ως αποτέλεσμα, η ατζέντα ασφαλείας του Duque δεν οδήγησε σε μείωση της βίας, αλλά μάλλον σε αύξηση της αστάθειας και της ανασφάλειας: σύμφωνα με μια μελέτη της ανθρωπιστικής μη κερδοσκοπικής οργάνωσης Fundación Ideas para La Paz, περίπου 80.000 άμαχοι εκτοπίστηκαν βίαια πέρυσι, ο μεγαλύτερος αριθμός εδώ και 12 χρόνια. Το ποσοστό δολοφονιών του περασμένου έτους ήταν επίσης το υψηλότερο σε σχεδόν μια δεκαετία.

Ωστόσο, σε μια παράξενη τροπή των γεγονότων, η ίδια ειρηνευτική συμφωνία που δεν ανταποκρίθηκε στις δεσμεύσεις των υποστηρικτών της για μεταμόρφωση της αγροτικής ζωής, έφερε τεράστιες αλλαγές στις πολυπληθείς αστικές ζώνες που κάποτε έβλεπαν με δυσπιστία τις συνομιλίες με τις FARC. Οι αριστεροί σκοποί που έχουν τις ρίζες τους στην ανακατανομή του εισοδήματος και της εξουσίας, οι οποίοι παλαιότερα απεικονίζονταν ως πολιτικό προπέτασμα καπνού για τις δυνάμεις των ανταρτών, έχουν βρει πολύ πιο ελεύθερη έκφραση τώρα που η αποστράτευση των FARC έχει αφαιρέσει μέρος του στίγματος που είχε συνδεθεί με τον σοσιαλισμό. Η προεδρική εκστρατεία του Petro, το 2018, η οποία παρά την ήττα αντιπροσώπευε μια επιτυχημένη επίδοση από έναν αριστερό υποψήφιο, ακολουθήθηκε, έναν χρόνο αργότερα, από μια μνημειώδη σειρά διαδηλώσεων στις πόλεις, στις οποίες οι διαδηλωτές εξέφρασαν τις αιτιάσεις τους σχετικά με τις κοινωνικές ανισότητες της Κολομβίας και τα μειονεκτήματα της κυβέρνησής της. Οι ίδιες διαδηλώσεις έλαβαν χώρα πέρυσι με περισσότερη οργή και σε μεγαλύτερη κλίμακα κατά την διάρκεια της πανδημίας της COVID-19, η οποία αποκάλυψε τις συνέπειες της τεράστιας ανισότητας της χώρας: ενώ μέλη πολλών πλουσίων νοικοκυριών πέταξαν σε τόπους όπως το Μαϊάμι για να κάνουν εμβόλια, περισσότεροι από 600, στο μεγαλύτερο ποσοστό φτωχοί, Κολομβιανοί πέθαιναν κάθε ημέρα κατά την διάρκεια της κορύφωσης της πανδημίας. Περιστασιακά, οι διαδηλωτές αντιμετωπίζονταν με πραγματικά πυρά και ξυλοδαρμούς από τις μονάδες αποκατάστασης της τάξης˙ ενώ επέμενε ότι σέβεται τις ειρηνικές διαδηλώσεις, η κυβέρνηση κατηγόρησε τους βανδάλους, τις ένοπλες ομάδες, την Βενεζουέλα και τον ίδιο τον Petro για πρόκληση βίαιων αναταραχών. Όμως, αντί να υπονομεύσει την πολιτική αξιοπιστία του Petro, το κύμα δημόσιας αναταραχής στην Κολομβία φαίνεται να ενίσχυσε την προθυμία της χώρας να ενστερνιστεί έναν υποψήφιο – αουτσάιντερ που είναι έτοιμος να ανατρέψει την κοινωνική τάξη πραγμάτων.