Η παλαιστινιακή κρίση διαδοχής

Το 2005, ο Μαχμούντ Αμπάς εξελέγη για τετραετή θητεία πρόεδρος της Παλαιστινιακής Αρχής (ΠΑ), καλύπτοντας την θέση που άφησε κενή ο θάνατος του Γιασέρ Αραφάτ. Έκτοτε, δεν έχουν γίνει εκλογές˙ 18 χρόνια αργότερα, ο Αμπάς εξακολουθεί να ασκεί τα καθήκοντά του.

Ο πρόεδρος της Παλαιστινιακής Αρχής, Μαχμούντ Αμπάς, στην Ραμάλα, στην Δυτική Όχθη, τον Ιανουάριο του 2023. Ronaldo Schemidt / Reuters
---------------------------------------------------------

Η Παλαιστινιακή Αρχή ιδρύθηκε με μια συμφωνία του 1994 μεταξύ του Ισραήλ και της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (Palestine Liberation Organization - PLO). Αν και νομικά υπάγεται στην PLO, με εξουσίες που περιορίζονται στην Δυτική Όχθη και την Γάζα, η ΠΑ έγινε γρήγορα το κέντρο βάρους του παλαιστινιακού πολιτικού συστήματος. Η δομή της Αρχής είχε ως πρότυπο τις κυβερνήσεις της Αιγύπτου, της Συρίας, και της Τυνησίας, με θεωρητικό διαχωρισμό των εξουσιών μεταξύ της νομοθετικής εξουσίας (Παλαιστινιακό Νομοθετικό Συμβούλιο), της δικαστικής εξουσίας, και της εκτελεστικής εξουσίας. Στην πραγματικότητα, η προεδρία κυριαρχεί στους άλλους δύο κλάδους της κυβέρνησης. Τα δικαστήρια είναι υποταγμένα, και ο Αμπάς ελέγχει τον νομοθετικό κλάδο, και έχει την εξουσία να διορίζει και να απολύει τον πρωθυπουργό. Είναι επίσης επικεφαλής των υπηρεσιών ασφαλείας, και όπως έκανε ο Αραφάτ πριν από αυτόν, ο Αμπάς εκτελεί ταυτόχρονα χρέη προέδρου της Αρχής, προέδρου της PLO, και επικεφαλής του κόμματος Φατάχ, ελέγχοντας τις ψήφους του στο νομοθετικό σώμα. Αν και η δημοτικότητα της Αρχής μειώνεται, εξακολουθεί να είναι το κυβερνητικό όργανο της Δυτικής Όχθης, η διεθνής φωνή των Παλαιστινίων, και το προπύργιο της κοσμικής εθνικής παλαιστινιακής πολιτικής. Οι διάφοροι ρόλοι του Αμπάς τον έχουν καταστήσει το επίκεντρο της παλαιστινιακής εξουσίας.

Ο κύριος ανταγωνιστής της Παλαιστινιακής Αρχής είναι εδώ και καιρό η Χαμάς, η οποία ιδρύθηκε το 1987. Η Χαμάς είναι μια ισλαμιστική οργάνωση που είναι έντονα αντι-ισραηλινή, θεωρώντας οποιαδήποτε ειρήνη με τον κατακτητή ως παράνομη. Χρησιμοποιεί την βία ως εργαλείο για την επίτευξη των στόχων της και θεωρείται τρομοκρατική οργάνωση από πολλές αραβικές και Δυτικές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών.

Η Αρχή είναι εξαιρετικά αντιδημοφιλής και ο Αμπάς είναι πλέον 87 ετών. Οι φήμες για την διαδοχή γίνονται όλο και πιο δυνατές κάθε χρόνο που περνά. Όταν έρθει η ώρα για την επιλογή του νέου προέδρου, είναι απίθανο να γίνει ομαλή μετάβαση˙ ο Αμπάς διατήρησε την λαβή του στην εξουσία εξασφαλίζοντας ότι δεν έχει προφανή διάδοχο και αρνούμενος να δημιουργήσει μια διαδικασία για την επιλογή του. Αυτό σημαίνει ότι σε περίπτωση θανάτου του ή αιφνίδιας απόφασής του να παραιτηθεί, είναι πιθανό να προκύψει ένας παρατεταμένος και βίαιος αγώνας. Μια τέτοια σύγκρουση θα μπορούσε να κρίνει όχι μόνο ποιος θα διοικήσει την ΠΑ και αν θα επιβιώσει ως κυβερνητικό όργανο, αλλά και το μέλλον του παλαιστινιακού εθνικού κινήματος.

ΚΑΤΑΡΡΕΟΥΣΑ ΑΡΧΗ

Η Παλαιστινιακή Αρχή προοριζόταν να αποτελέσει ένα ενδιάμεσο βήμα προς την ίδρυση ενός κυρίαρχου παλαιστινιακού κράτους, το οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες ήλπιζαν ότι θα ακολουθούσε μια διπλωματική συμφωνία για τον τερματισμό της ισραηλινής κατοχής. Όμως η συμφωνία αυτή δεν ήρθε ποτέ, και καθώς η ειρηνευτική διαδικασία άρχισε να παραπαίει στα τέλη της δεκαετίας του 1990, η Παλαιστινιακή Αρχή έγινε πρακτικά μόνιμη. Γρήγορα μετατράπηκε σε ένα διογκωμένο, μη ανταποκρινόμενο θεσμό που φαινόταν να ενδιαφέρεται περισσότερο για την παροχή πελατειακών σχέσεων στους κολλητούς του παρά για την διακυβέρνηση. Μέσα σε λίγα χρόνια από την ίδρυσή της, πολλοί Παλαιστίνιοι συνέδεσαν την Αρχή με την διαφθορά, τον νεποτισμό, και την αναποτελεσματικότητα.

Αν και οι τάσεις αυτές ξεκίνησαν πολύ πριν από τις εκλογές του 2005, επιταχύνθηκαν υπό την ηγεσία του Αμπάς. Η αποτυχία του να διαπραγματευτεί τον τερματισμό της ισραηλινής κατοχής ήταν ιδιαίτερα επιζήμια για το κύρος της ΠΑ. Μέχρι το 2010, το παλαιστινιακό κοινό είχε χάσει την πίστη του στην διπλωματία. Το 2011, ο Αμπάς -ο οποίος ευνοεί τις διαπραγματεύσεις και γενικά αντιτίθεται στην βία- αναζήτησε έναν εναλλακτικό δρόμο για μια διευθέτηση με το Ισραήλ, ζητώντας να ενταχθεί στα Ηνωμένα Έθνη. Η προσπάθεια αυτή ναυάγησε όταν η αίτηση απέτυχε. Οι Παλαιστίνιοι κατάφεραν να ενταχθούν σε ορισμένους οργανισμούς του ΟΗΕ, όπως ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας, η UNESCO, και το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Αλλά αυτό έκανε μικρή απτή διαφορά στην ζωή των Παλαιστινίων. Εν τω μεταξύ, η δεξιά μετατόπιση της ισραηλινής πολιτικής επιδείνωσε τις σχέσεις τους και κατέστησε κάθε μορφή συνεργασίας της Παλαιστινιακής Αρχής με το Ισραήλ, ιδιαίτερα στον τομέα της ασφάλειας, εξαιρετικά αντιδημοφιλή. Σήμερα, η Αρχή εξακολουθεί να υποστηρίζει την διπλωματία και να καλεί σε διαπραγματεύσεις. Όμως, σύμφωνα με δημοσκόπηση που διεξήχθη τον Μάρτιο από το Παλαιστινιακό Κέντρο Πολιτικής και Έρευνας Δημοσκόπησης, μόνο το 18% των Παλαιστινίων πιστεύει ότι οι διαπραγματεύσεις είναι η καλύτερη οδός για τον τερματισμό της κατοχής, και το 69% αμφιβάλλει ότι οι διεθνείς οργανισμοί θα μπορέσουν να μαλακώσουν τις ισραηλινές πολιτικές.