Μην δίνετε το ελεύθερο στην Πολωνία

Όταν ο Τζο Μπάιντεν έκανε προεκλογική εκστρατεία για την προεδρία, αναφέρθηκε στην δημοκρατική οπισθοδρόμηση που είχε λάβει χώρα στην Ανατολική Ευρώπη επί των ημερών του προκατόχου του. «Βλέπετε τι συνέβη παντού, από την Λευκορωσία μέχρι την Πολωνία και την Ουγγαρία, και την άνοδο των ολοκληρωτικών καθεστώτων στον κόσμο», είπε σε μια προεκλογική εκδήλωση τον Οκτώβριο του 2020. Ο Μπάιντεν έβαζε την Πολωνία στο ίδιο τσουβάλι με χώρες όπου η δημοκρατία βρισκόταν σε μηχανική υποστήριξη, αν όχι ήδη νεκρή. Τα σχόλια του Μπάιντεν παρέπεμπαν στο γεγονός ότι το «Νόμος και Δικαιοσύνη», το δεξιό λαϊκιστικό κόμμα που κυβερνά την Πολωνία από το 2015, υπονομεύει σταθερά την δικαστική ανεξαρτησία, την ελευθερία του Τύπου, και τον πλουραλισμό των πολιτών. Εκείνο το καλοκαίρι, ο πρόεδρος, Andrzej Duda, κέρδισε την επανεκλογή του υποσχόμενος «ζώνες ελεύθερες από ΛΟΑΤΚΙ» και έναν πόλεμο κατά της «ιδεολογίας των φύλων». Δύο ημέρες μετά τις δηλώσεις του Μπάιντεν, το Ανώτατο Δικαστήριο της Πολωνίας θέσπισε σχεδόν πλήρη απαγόρευση των αμβλώσεων.

Άνθρωποι διαδηλώνουν στην Βαρσοβία, τον Ιούνιο του 2023. Kacper Pempel / Reuters
-------------------------------------------

Το 2021, όταν ο πρόεδρος της Λευκορωσίας, Αλεξάντερ Λουκασένκο, άρχισε να μεταφέρει με λεωφορεία Αφγανούς και Ιρακινούς πρόσφυγες στα πολωνο-λευκορωσικά σύνορα, ο Ντούντα παρομοίασε τις κινήσεις με «υβριδικό πόλεμο». Η πολωνική κυβέρνηση έβαλε τους φρουρούς της να απωθήσουν τους μετανάστες με κανόνια νερού, απαγόρευσε την πρόσβαση των μέσων ενημέρωσης στην περιοχή, και δαπάνησε πάνω από 407 εκατομμύρια δολάρια για την κατασκευή ενός ατσάλινου τείχους μήκους 115 μιλίων στα σύνορά της με την Λευκορωσία.

Και όμως, τον Μάρτιο του 2022, όταν ο Μπάιντεν ταξίδεψε στην Πολωνία για να συγκεντρώσει υποστήριξη για τον πόλεμο στην Ουκρανία, επαίνεσε την χώρα ως ηγέτη στον παγκόσμιο αγώνα για την δημοκρατία. «Οι δημοκρατίες του κόσμου αναζωογονούνται», είπε ο Μπάιντεν, στεκόμενος μπροστά από το Βασιλικό Κάστρο της Βαρσοβίας, το οποίο ο Μπάιντεν περιέγραψε ότι έχει «ιερή θέση στην ιστορία όχι μόνο της Ευρώπης αλλά και στην ατέρμονη αναζήτηση της ανθρωπότητας για ελευθερία». Η ομιλία του Μπάιντεν το 2022 στην Βαρσοβία ήταν, τουλάχιστον, μια εκπληκτική αντιστροφή από την ρητορική του στην προεκλογική του εκστρατεία.

Τον Φεβρουάριο του τρέχοντος έτους, ο Μπάιντεν επέστρεψε και πάλι στο Βασιλικό Κάστρο, επαινώντας την χώρα που τον υποδέχθηκε για το γεγονός ότι είναι ένας από τους «μεγάλους συμμάχους» των Ηνωμένων Πολιτειών. Αλλά παρόλο που ο Μπάιντεν μίλησε για την δημοκρατία και την Πολωνία και στις δύο ομιλίες του στην Βαρσοβία, το 2023 δεν έβαλε ποτέ τις δύο λέξεις στην ίδια πρόταση. Μπορεί η Πολωνία να επέδειξε αλληλεγγύη στον ουκρανικό αγώνα για εδαφική κυριαρχία, αλλά η δημοκρατία ανήκει στους ακτιβιστές στην Λευκορωσία, τη Μολδαβία, και φυσικά την Ουκρανία. Στην πραγματικότητα, η Πολωνία συνέχισε την δημοκρατική της οπισθοδρόμηση, ενώ υποστήριζε τον αγώνα της γείτονός της κατά της Ρωσίας. Ωστόσο, ο Μπάιντεν δεν επικρίνει πλέον τον αυξανόμενο αντιφιλελευθερισμό της Πολωνίας.

Από τον Φεβρουάριο του 2022, όταν ξεκίνησε η πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί τους έκαναν τα στραβά μάτια, καθώς η πολωνική κυβέρνηση συνέχιζε την επίθεσή της κατά της δημοκρατίας, λόγω της μοναδικής στρατηγικής σημασίας της χώρας. Από όλες τις χώρες του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, η Πολωνία έχει τα πιο πολυσύχναστα σύνορα με την Ουκρανία. Η Πολωνία κατέχει κεντρική θέση στην ανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ από το 1999, όταν εντάχθηκε στην συμμαχία. Αλλά η στρατηγική της θέση απέκτησε νέα σημασία το 2022, καθώς, εν μία νυκτί, η Πολωνία έγινε ένας πολύβουος κόμβος διέλευσης για πρόσφυγες, εργαζόμενους σε ανθρωπιστικές οργανώσεις, και στρατιωτικό προσωπικό.

Όμως η στρατηγική θέση της Πολωνίας δεν πρέπει να την απομονώνει από την κριτική. Με τις βουλευτικές εκλογές του Οκτωβρίου, η πολωνική κυβέρνηση υποδαυλίζει πολιτιστικούς πολέμους που παρουσιάζουν την Ουκρανία ως ιστορικό παράγοντα γενοκτονίας και προωθεί οικονομικές πολιτικές που θα μπορούσαν να εμποδίσουν την ανάκαμψη της Ουκρανίας. Οι Ουκρανοί πρόσφυγες, τους οποίους η Πολωνία υποδέχτηκε ως γνωστόν από τον Φεβρουάριο του 2022, αρχίζουν να αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερη ξενοφοβία σε ολόκληρη την πολωνική κοινωνία -σε μεγάλο βαθμό λόγω της σαρωτικής αντιμεταναστευτικής ρητορικής που το [κόμμα] Νόμος και Δικαιοσύνη έχει καταστήσει το επίκεντρο της προεκλογικής του εκστρατείας.

Τους τελευταίους 18 μήνες, σχολιαστές συζητούσαν για το αν η νέα στρατηγική σημασία της Πολωνίας θα οδηγούσε την δεξιά κυβέρνηση στην υιοθέτηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Τον Αύγουστο του περασμένου έτους, οι σημαίνοντες Πολωνοί σχολιαστές, Jaroslaw Kuisz και Karolina Wigura, σημείωσαν [1] στο Foreign Policy ότι «οι ελπίδες είναι επομένως μεγάλες ότι η Πολωνία όχι μόνο θα ευθυγραμμιστεί στρατηγικά με την υπόλοιπη Ευρώπη, αλλά και θα βρει τον δρόμο της επιστροφής στο φιλελεύθερο δημοκρατικό μονοπάτι». (Σε ένα αιχμηρό δημοσίευμα των New York Times που δημοσιεύθηκε [2] τον Ιούνιο του τρέχοντος έτους, οι Kuisz και Wigura κατέστησαν σαφές ότι θεωρούν πλέον κάτι τέτοιο αδύνατο). Σε ένα δημοσίευμα τον Απρίλιο για την Politico, η αναλύτρια του German Marshall Fund, Marta Prochwicz-Jazowska, σημείωσε [3] ότι «ο πόλεμος δημιουργεί παράξενους συντρόφους», αλλά κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «δεν μπορεί να υπάρξει κανένα ελευθέρας όταν πρόκειται για την δημοκρατία». Ωστόσο, τα πρόσφατα γεγονότα καθιστούν σαφές ότι η Πολωνία παίρνει ακριβώς αυτό. Το να συνεχίσει να δίνεται ένα ελευθέρας στην κυβέρνηση της Πολωνίας θα διευκολύνει την διεθνή εξάπλωση της αντιφιλελεύθερης δημοκρατίας διδάσκοντας σε άλλες κυβερνήσεις ότι οι επιθέσεις στους δημοκρατικούς θεσμούς είναι ανεκτές εφόσον υποστηρίζεις τους ευρύτερους στόχους της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Είναι καιρός ο Μπάιντεν να πει ξανά την αλήθεια για το τι συμβαίνει στο εσωτερικό της Πολωνίας.

ΝΟΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΜΟΝΟ ΚΑΤ’ ΟΝΟΜΑ

Ιδρύθηκε το 2001 από τα δίδυμα πρώην παιδιά-ηθοποιούς που έγιναν πολιτικοί πράκτορες Jaroslaw και Lech Kaczynski και ξεκίνησε ως κίνημα κατά της διαφθοράς για την διερεύνηση των πολιτικών της μετακομμουνιστικής αριστεράς της Πολωνίας. Ωστόσο, κατά τον σχηματισμό της πρώτης κυβέρνησής του το 2005, το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη εγκατέλειψε την συνεργασία με τους υπό την ηγεσία του Ντόναλντ Τουσκ κεντροδεξιούς φιλελεύθερους, στρεφόμενο σε αγροτικούς λαϊκιστές και ακροδεξιούς θρησκευτικούς εξτρεμιστές για να σχηματίσει κυβέρνηση συνασπισμού.

Μέχρι το 2007, το κόμμα είχε μετακινηθεί πολύ προς τα δεξιά, ασκώντας κριτική στην Ευρωπαϊκή Ένωση και συμμαχώντας με μια φονταμενταλιστική αυτοκρατορία καθολικών μέσων ενημέρωσης που ονομάζεται Radio Mary, μέχρι που ένα σκάνδαλο διαφθοράς έριξε την κυβέρνηση. Όμως το Νόμος και Δικαιοσύνη διατήρησε την πολωνική προεδρία μέχρι που ο Λεχ Καζίνσκι έχασε την ζωή του, μαζί με άλλους 95 κυβερνητικούς αξιωματούχους και κοινωνικούς ακτιβιστές, τον Απρίλιο του 2010 σε αεροπορικό δυστύχημα έξω από το Σμολένσκ της Ρωσίας -για το οποίο ο δίδυμος αδελφός του έσπευσε να κατηγορήσει τόσο τον Πούτιν όσο και τον Τουσκ, ο οποίος τότε εκτελούσε χρέη πρωθυπουργού. Από εκείνο το δυστύχημα γεννήθηκε η λεγόμενη αίρεση του Σμολένσκ, μια κατηγορία για συνωμοσία μεταξύ του Κρεμλίνου και του μεγαλύτερου μέρους του πολωνικού πολιτικού φάσματος.

Όταν το [κόμμα] Νόμος και Δικαιοσύνη επέστρεψε στην εξουσία το 2015, κερδίζοντας τόσο την κοινοβουλευτική πλειοψηφία όσο και την προεδρία υπό τον Ντούντα, η κατηγορία ότι οι πολιτικοί αντίπαλοι εκπροσωπούσαν ξένα συμφέροντα παρέμεινε και βοήθησε να υπαγορευτεί μια πολιτική ατζέντα που συνδύαζε τον αντιφιλελεύθερο εθνικισμό με μια σημαντική επέκταση του πολωνικού κράτους πρόνοιας. Η κυβέρνηση κέρδισε δημοσιότητα για την καταστολή των απεργιών δασκάλων, νοσοκόμων, και οικολογικών ακτιβιστών που διαμαρτύρονταν για την αποψίλωση των δασών στα ανατολικά της Πολωνίας. Αύξησε τις πληρωμές της κοινωνικής πρόνοιας σε μετρητά προς τις οικογένειες και τους αγρότες, ενώ ταυτόχρονα, υπέταξε τα δημόσια μέσα ενημέρωσης, εξάλειψε την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, και προώθησε τα συμφέροντα της Καθολικής Εκκλησίας. Η μετατροπή της κρατικής ραδιοφωνίας και τηλεόρασης από την κυβέρνηση σε προπαγανδιστικά γραφεία του Νόμος και Δικαιοσύνη ολοκληρώθηκε το 2016.

Η διάλυση της ανεξάρτητης δικαιοσύνης διήρκεσε περισσότερο χρόνο και αποτέλεσε αντικείμενο αμφισβήτησης ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και απειλής κυρώσεων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η κατάληψη της δικαστικής εξουσίας περιελάμβανε τη μείωση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης, τον έλεγχο και την συκοφάντηση των ανεξάρτητων νομικών, και την διάλυση του απολιτικού, συλλογικού συστήματος που προηγουμένως έθετε κανόνες και επέβαλε πρότυπα στο δικαστικό σώμα. Ο υπουργός Δικαιοσύνης της Πολωνίας πλέον εκτελεί και χρέη γενικού εισαγγελέα με μεγάλες εξουσίες, οι πολιτικά διορισμένοι κρατικοί εισαγγελείς του οποίου έχουν την εξουσία να κινήσουν πειθαρχικές διαδικασίες κατά δικαστών της επιλογής τους. Ήταν η η συνεπιλογή [των μελών]του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Πολωνίας από το Νόμος και Δικαιοσύνη που είχε ως αποτέλεσμα την ανακοίνωση του δικαστηρίου τον Οκτώβριο του 2020 για σχεδόν πλήρη απαγόρευση των αμβλώσεων στην Πολωνία, την οποία ακολούθησαν μήνες διαδηλώσεων στους δρόμους. Στο τέλος, οι διαμαρτυρίες υποχώρησαν και η απαγόρευση έγινε νόμος.

Το πιο πρόσφατο κεφάλαιο της δημοκρατικής οπισθοδρόμησης του Νόμος και Δικαιοσύνη συνδέεται άμεσα με τις βουλευτικές εκλογές του Οκτωβρίου, στις οποίες ο συνασπισμός του Τουσκ έχει πραγματικές πιθανότητες να αναλάβει την εξουσία. Χωρίς να κρύψει την πρόθεσή του να ασκήσει δίωξη κατά του ίδιου του Τουσκ, το Νόμος και Δικαιοσύνη δημιούργησε μια νέα μόνιμη Επιτροπή για την διερεύνηση της ρωσικής επιρροής, κάτι που υπεγράφη ως νόμος από τον Ντούντα στις 29 Μαΐου. Τα μέλη της Επιτροπής διορίζονται από το κοινοβούλιο που ελέγχεται από το Νόμος και Δικαιοσύνη και έχουν το δικαίωμα να διερευνούν κάθε υποψία «ρωσικής επιρροής» στην Πολωνία κατά τα έτη 2007 έως 2022 (συμπεριλαμβανομένων των οκτώ ετών κατά τα οποία ο Τουσκ ήταν πρωθυπουργός). Η επιτροπή μπορεί να ακυρώσει μονομερώς συμβάσεις στον τομέα της άμυνας, της τεχνολογίας, και σε άλλους τομείς της οικονομίας, αν κρίνει ότι παίζονται ρωσικά συμφέροντα. Στις 4 Ιουνίου, η Πολωνία γνώρισε τις μεγαλύτερες αναταραχές πολιτών μετά τις διαδηλώσεις κατά της απαγόρευσης των αμβλώσεων το 2020: 500.000 άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους για να γιορτάσουν την επέτειο της εξόδου της Πολωνίας από τον κομμουνισμό και να διαμαρτυρηθούν για τη νέα επιτροπή.

Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ

Στην διεθνή σκηνή, αυτή η οπισθοδρόμηση έχει συγκεντρώσει όλο και λιγότερη προσοχή, καθώς η υποδοχή των Ουκρανών προσφύγων από την Πολωνία έχει λάβει ευρεία επιδοκιμασία -όπως φυσικά θα έπρεπε. Από τον Φεβρουάριο του 2022, πάνω από 13,7 εκατομμύρια Ουκρανοί έχουν περάσει από την Πολωνία, ενώ πάνω από ένα εκατομμύριο παραμένουν στην χώρα. Το ξέσπασμα της πολωνικής αλληλεγγύης προς τους Ουκρανούς ήταν γνήσιο, πρωτοφανές, και εξαιρετικό. Αλλά δεν θα διαρκέσει, καθώς οι Πολωνοί επιρρίπτουν την ευθύνη τόσο για τα κυκλικά όσο και για τα διαρθρωτικά προβλήματα των κοινωνικών υπηρεσιών τους στους Ουκρανούς που έχουν αναζητήσει καταφύγιο στην χώρα τους. Ήδη από τον Νοέμβριο του περασμένου έτους, τα πολωνικά πρωτοσέλιδα ανακοίνωσαν τα ανησυχητικά αποτελέσματα μεγάλων ερευνών της κοινής γνώμης: «οι Πολωνοί είναι υπέρ της Ουκρανίας, αλλά κατά των Ουκρανών», όπως το έθεσαν οι κοινωνιολόγοι, Przemyslaw Sadura και Slawomir Sierakowski [4]. Συνοψίζουν τις συνεντεύξεις τους ως εξής: «σε κάθε κοινωνική ομάδα, ηλικιακή ομάδα, τόσο σε μεγάλες όσο και σε μικρές πόλεις, χωρίς διαφοροποίηση κατά φύλο, κυριαρχούν τα αρνητικά συναισθήματα απέναντι στους πρόσφυγες από την Ουκρανία. Και έτσι καθόμαστε πάνω σε μια ωρολογιακή βόμβα». Μια έρευνα του Ιανουαρίου του 2023 από το Warsaw Enterprise Institute/Maison & Partners σημειώνει [5] ότι το 62% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι «η Πολωνία δεν μπορεί να αντέξει οικονομικά» τους Ουκρανούς πρόσφυγες και το 41% δήλωσε ότι «οι πρόσφυγες από την Ουκρανία είναι στην πραγματικότητα οικονομικοί μετανάστες».

Από το φθινόπωρο του 2022, οι ταλαντευόμενοι ψηφοφόροι που βοήθησαν στην επιστροφή του Ντούντα στην προεδρία το 2020 ανησυχούν όλο και περισσότερο ότι η οικονομική βοήθεια για τους πρόσφυγες θα ανταγωνίζεται τις πληρωμές σε μετρητά που παρέχει η κυβέρνηση στις πολωνικές οικογένειες. Οι ανησυχίες αυξάνονται ότι οι Ουκρανοί πρόσφυγες αφαιρούν θέσεις εργασίας, εμποδίζουν τα παιδιά των Πολωνών να φοιτήσουν σε περιζήτητα σχολεία, και αναγκάζουν τους Πολωνούς ασθενείς να περιμένουν περισσότερο για χειρουργικές επεμβάσεις. Το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη επιδιώκει να εκμεταλλευτεί αυτές τις ανησυχίες για να κερδίσει την υποστήριξη των μετακινούμενων ψηφοφόρων αυτό το φθινόπωρο, ελπίζοντας να εκμεταλλευτεί τα «κατακρημνισμένα επίπεδα εμπιστοσύνης» μεταξύ των Πολωνών (λόγια των Sadura και Sierakowski). Οι περιστασιακοί ακροδεξιοί εταίροι της κυβέρνησης, οι οποίοι σχηματίζουν ένα πολιτικό μπλοκ γνωστό ως Συνομοσπονδία, υποδαυλίζουν ενεργά αυτές τις ανησυχίες σχεδόν από την αρχή του πολέμου στην Ουκρανία, και οι πολιτικοί της Συνομοσπονδίας έχουν κάνει επιθετική εκστρατεία για τον περιορισμό του αριθμού των προσφύγων και την περικοπή των κοινωνικών παροχών και της πρόσβασής τους σε θέσεις εργασίας.

Από τα τέλη του 2022, η Διεθνής Αμνηστία ανέφερε όλο και περισσότερη αντι-ουκρανική ρητορική μίσους στα πολωνικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Δημόσιοι αξιωματούχοι μεταδίδουν επίσης αυτά τα μηνύματα. Ο κρατικός επιθεωρητής των σχολείων στην περιοχή Malopolska, ένας εξέχων ακτιβιστής του Νόμος και Δικαιοσύνη με έδρα την Κρακοβία, έγραψε στο Twitter: «το κύμα των Ουκρανών που φεύγουν από τον πόλεμο έδωσε στους αντιπολωνικούς κύκλους της χώρας μας την ελπίδα ότι μπορούν τελικά να πετύχουν την αποδυνάμωση της πολωνικής ταυτότητας. Απαιτούν να σταματήσει η διδασκαλία της πολωνικής ιστορίας και λογοτεχνίας, με το πρόσχημα ότι καταπραΰνουν τα συναισθήματα των Ουκρανών. Αρνούμαστε να παραδώσουμε την πολωνικότητά μας!»

Η πολωνική κυβέρνηση χρησιμοποιεί επίσης την ιστορία για να υποδαυλίσει αυτά τα συναισθήματα. Στις 11 Ιουλίου, την ίδια ημέρα που οι ηγέτες του ΝΑΤΟ συναντήθηκαν στο Βίλνιους για να συζητήσουν το πιθανό μέλλον της Ουκρανίας στην συμμαχία, η Πολωνία γιόρτασε την 80ή επέτειο μιας εκστρατείας σφαγής που διεξήγαγαν ουκρανικές εθνικιστικές πολιτοφυλακές στην κατεχόμενη από τους Ναζί Volhynia, μια περιοχή που πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ανήκε στην Πολωνία, αλλά σήμερα αποτελεί μέρος της δυτικής Ουκρανίας. Οι εκτιμήσεις για τον αριθμό των Πολωνών που σφαγιάστηκαν κατά την διάρκεια του 1943 κυμαίνονται από 60.000 έως 100.000. Η Βολχύνια αποτελεί εδώ και πολύ καιρό μια πληγή στις πολωνο-ουκρανικές σχέσεις. Το 2016, το πολωνικό κοινοβούλιο ψήφισε νομοθεσία που χαρακτήρισε τις δολοφονίες της Βολχύνια ως ουκρανική «γενοκτονία» κατά των Πολωνών, μια απόφαση που το ουκρανικό κοινοβούλιο καταδίκασε επίσημα. Αρκετούς μήνες αργότερα, η Ουκρανία απαγόρευσε την διανομή της μεγάλης πολωνόφωνης κινηματογραφικής blockbuster ταινίας Volhynia (που διανέμεται στα αγγλικά με τον τίτλο Hatred), η οποία δραματοποιούσε τις δολοφονίες. Το περασμένο καλοκαίρι, μήνες μετά την εισβολή της Ρωσίας, το υπουργείο Παιδείας της Πολωνίας επέβαλε την έκδοση νέων σχολικών βιβλίων ιστορίας -τα οποία περιλαμβάνουν τον επίμαχο όρο «γενοκτονία»- για τα πολωνικά σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε όλη την επικράτεια. Αυτό το εγχειρίδιο τέθηκε σε χρήση την ώρα που 185.000 παιδιά Ουκρανών προσφύγων κατευθύνονταν στο πολωνικό σχολικό σύστημα.

Η πολωνική κυβέρνηση παίζει και με τις δύο πλευρές, επιβεβαιώνοντας την ουκρανική εδαφική κυριαρχία και καλώντας την Ουκρανία να επανορθώσει. Τον Μάιο, ο Lukasz Jasina, εκπρόσωπος Τύπου του πολωνικού υπουργείου Εξωτερικών, δήλωσε σε συνέντευξή του ότι ο Ουκρανός πρόεδρος, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, θα πρέπει να ζητήσει επίσημα συγγνώμη για τους Ουκρανούς που σκότωσαν Πολωνούς κατά την διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Όπως σημείωσε πρόσφατα ο δημοσιογράφος, Pawel Wronski, υπάρχει συσχέτιση μεταξύ της οπλοποίησης της μνήμης από το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη και της παραπληροφόρησης του Κρεμλίνου: η Ρωσία, επίσης, απαιτεί ουκρανική συγγνώμη για την Volhynia, επειδή οι φιλοκρεμλινικοί ιστορικοί ισχυρίζονται ότι τα πολωνικά θύματα ήταν σοβιετικοί πολίτες. «Θα μπορούσε αυτό να σημαίνει ότι, εκδίδοντας μια συγγνώμη για την Volhynia και για την γενοκτονία [που διαπράχθηκε] από τους Ουκρανούς εθνικιστές, ο πρόεδρος της Ουκρανίας θα έλεγε, σε καιρό πολέμου: ναι, οι Ρώσοι είχαν δίκιο;» έγραψε ο Wronski.

Σε μια κοινή τελετή μνήμης για την Βολχύνια τον Ιούλιο, ο Ντούντα και ο Ζελένσκι εξέδωσαν μια δήλωση που δεν ανέφερε ούτε τα θύματα ούτε τους δράστες, σημειώνοντας μόνο ότι «είμαστε ισχυρότεροι μαζί». Αλλά ο Γιάροσλαβ Κατσίνσκι, πρόεδρος του κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη και από τον περασμένο μήνα επίσης αναπληρωτής πρωθυπουργός της Πολωνίας, δήλωσε ευθέως ότι η ουκρανική «γενοκτονία ήταν εξαιρετικά βίαιη, φρικτή, ακόμη χειρότερη από τις γερμανικές γενοκτονίες».

Η αυξανόμενη ανοχή της πολωνικής κυβέρνησης στο αντι-ουκρανικό συναίσθημα υπερβαίνει τον πολιτιστικό πόλεμο και επεκτείνεται στην χάραξη πολιτικής. Όταν ο Ζελένσκι επισκέφθηκε την Βαρσοβία τον Μάρτιο -την πρώτη φορά από την έναρξη της ρωσικής εισβολής- οι Πολωνοί αγρότες βγήκαν στους δρόμους των μεγάλων πόλεων της χώρας για να διαμαρτυρηθούν για την προνομιακή τιμολόγηση των ουκρανικών σιτηρών στην Ευρώπη. Η Πολωνία συσπείρωσε την Βουλγαρία, την Ουγγαρία, την Ρουμανία, και την Σλοβακία για να πιέσει με επιτυχία την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να εξαλείψει τα ουκρανικά σιτηρά από τις αγορές των χωρών αυτών. Με την σειρά του, ο Ζελένσκι διαμαρτυρήθηκε για τις ενέργειες της Πολωνίας ως «κατάφωρη παραβίαση της Συμφωνίας Σύνδεσης και των ιδρυτικών συνθηκών της ΕΕ». Ο Πολωνός πρωθυπουργός, Mateusz Morawiecki, ξεκαθάρισε ότι, στην Πολωνία «νοιαζόμαστε πρώτα και κύρια για τον Πολωνό αγρότη». Οι περιορισμοί εισαγωγών πρόκειται να λήξουν τον Σεπτέμβριο και το Κίεβο και η Βαρσοβία φάνηκε να έχουν συμφιλιωθεί -μέχρι που η Πολωνία άρχισε να απαιτεί αυτόν τον μήνα από τις Βρυξέλλες να παρατείνουν την απαγόρευση. Αν η ΕΕ δεν το πράξει αυτό, οι πέντε χώρες έχουν δεσμευτεί να απαγορεύσουν από μόνες τους τα ουκρανικά σιτηρά. Ο Ουκρανός πρωθυπουργός, Denys Shmyhal, απάντησε, γράφοντας στο Twitter: «πρόκειται για μια μη φιλική και λαϊκιστική κίνηση που θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στην παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια και στην οικονομία της Ουκρανίας».

ΚΕΝΟ ΜΝΗΜΗΣ

Οι αυξανόμενες επιθέσεις εναντίον Ουκρανών ταιριάζουν σε ένα μοτίβο. Εδώ και μια δεκαετία, η κυβέρνηση της Πολωνίας έχει τελειοποιήσει την ικανότητά της να καταχράται την ιστορία για να βρίσκει αποδιοπομπαίους τράγους και να καταστέλλει την κριτική, μια τεχνική που έχει χρησιμοποιήσει για να καταπνίξει την ακαδημαϊκή ελευθερία και να στηρίξει την υποστήριξη από την καθολική ιεραρχία. Η ουσία της προσέγγισης του κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη είναι να υποβαθμίσει την πολωνική ιστορία σε ένα ηθικό παραμύθι αμόλυντου ηρωισμού και μαρτυρίου. Οι επικριτές αυτής της ιστορίας αντιμετωπίζουν διώξεις και στιγματίζονται ως «προδότες του έθνους». Το να παρουσιάζονται οι Ουκρανοί ως πράκτορες γενοκτονίας που πρέπει να ομολογήσουν και να εκλιπαρήσουν συγχώρεση από το δίκαιο πολωνικό έθνος είναι μέρος μιας ευρύτερης ατζέντας δημιουργίας μνήμης που το Νόμος και Δικαιοσύνη πιστεύει ότι είναι απαραίτητη για να διατηρηθεί η Πολωνία ισχυρή στην διεθνή σκηνή.

Το κόμμα έχει εδώ και καιρό στοχοποιήσει τον πρώην πρόεδρο και βραβευμένο με Νόμπελ Ειρήνης, Λεχ Βαλέσα, τον οποίο το Νόμος και Δικαιοσύνη έχει καταγγείλει ως πρώην κομμουνιστή πράκτορα. Το Νόμος και Δικαιοσύνη έχει επίσης προσπαθήσει να διαγράψει τον πολωνικό αντισημιτισμό από την ιστορία του Ολοκαυτώματος. Το 2018, υιοθέτησε μια τροπολογία που απειλούσε να ποινικοποιήσει την επιστήμη που θα μπορούσε να «αποδώσει ευθύνη ή συνυπευθυνότητα στο πολωνικό έθνος». Ανταποκρινόμενη στις πιέσεις του Ισραήλ και των Ηνωμένων Πολιτειών, η κυβέρνηση υπαναχώρησε εν μέρει, αποσύροντας τις ποινικές διατάξεις. Ωστόσο, τον Απρίλιο, ο Morawiecki κατήγγειλε την πιο διακεκριμένη ιστορικό του Ολοκαυτώματος της Πολωνίας, την Barbara Engelking, αφότου δήλωσε σε τηλεοπτική συνέντευξη ότι «οι Εβραίοι ήταν απίστευτα απογοητευμένοι από τους Πολωνούς κατά την διάρκεια του πολέμου». Μετά τα σχόλια του πρωθυπουργού, το υπουργείο Παιδείας της Πολωνίας ανακοίνωσε περικοπές μισθών για όλους τους ερευνητές στο χρηματοδοτούμενο από το δημόσιο ινστιτούτο της Πολωνικής Ακαδημίας Επιστημών, όπου εργάζεται η Engelking˙ οι περικοπές αυτές αποσύρθηκαν έναν μήνα αργότερα, αλλά μόνο μετά από οργανωμένη διεθνή εκστρατεία διαμαρτυρίας με επικεφαλής ιδρύματα όπως το Μουσείο Μνήμης Ολοκαυτώματος των ΗΠΑ και το Yad Vashem στην Ιερουσαλήμ.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να είναι προετοιμασμένες για περαιτέρω μετωπικές επιθέσεις από την κυβέρνηση της Πολωνίας, όχι μόνο κατά των Πολωνών ιστορικών, αλλά και κατά των αμερικανικών συμφερόντων στα μέσα ενημέρωσης. Ένα βασικό βαρόμετρο είναι ο σταθμός TVN, ο οποίος είναι κατά πλειοψηφία αμερικανικής ιδιοκτησίας και είναι το μόνο μεγάλο τηλεοπτικό κανάλι στην Πολωνία που παραμένει επικριτικό απέναντι στην κυβέρνηση. Το 2021, το κοινοβούλιο που ελέγχεται από το [κόμμα] Νόμος και Δικαιοσύνη ψήφισε νόμο που θα ανάγκαζε την «Warner Bros. Discovery» να πουλήσει το TVN. Το βέτο του Ντούντα έσωσε τελικά το δίκτυο, έπειτα από μήνες διπλωματικού πήγαινε-έλα από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά το TVN βρίσκεται και πάλι υπό απειλή. Τον Μάρτιο, πρόβαλε ένα ντοκιμαντέρ που περιείχε αποκαλύψεις ότι, πριν από την εκλογή του στον παπισμό, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β' γνώριζε και συγκάλυψε περιπτώσεις κακοποίησης παιδιών από κληρικούς στην αρχιεπισκοπή του στην Πολωνία. Αντί να πάρουν στα σοβαρά τις αποκαλύψεις, υπουργοί της πολωνικής κυβέρνησης άρχισαν να καταγγέλλουν μια «υποστηριζόμενη από το εξωτερικό» συνωμοσία που προσπαθεί να σπιλώσει το σπουδαιότερο γνήσιο τέκνο της Πολωνίας. Μέσα σε λίγες ημέρες από την προβολή του ντοκιμαντέρ στο TVN, ο πρέσβυς των ΗΠΑ στην Πολωνία, Μαρκ Μπρζεζίνσκι, κλήθηκε στο υπουργείο Εξωτερικών για να συζητήσει τις επιπτώσεις του προγράμματος του TVN στην εθνική ασφάλεια. (Το TVN ήταν αυτό που πρόβαλε και την συνέντευξη της Engelking).

ΣΚΛΗΡΗ ΑΓΑΠΗ

Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να λάβουν μια πιο σταθερή θέση έναντι της Πολωνίας. Το παράδειγμα της Ουγγαρίας του Βίκτορ Όρμπαν δείχνει ότι η διάλυση της ανεξάρτητης δικαιοσύνης και η φίμωση της ελευθερίας του λόγου δεν είναι απλώς στρατηγικές προεκλογικής χρονιάς, αλλά τα δομικά στοιχεία μιας ανθεκτικής αντιφιλελεύθερης δημοκρατίας. Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ των ΗΠΑ πρέπει να αποδοκιμάσει τις επιθέσεις της πολωνικής κυβέρνησης στα μέσα ενημέρωσης και στο κράτος δικαίου.

Το δελτίο Τύπου του Στέιτ Ντιπάρτμεντ της 30ης Μαΐου, στο οποίο εκφράζεται η «ανησυχία» των ΗΠΑ για τη νέα Επιτροπή για την Διερεύνηση της Ρωσικής Επιρροής, είναι ένα σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Αλλά ο Brzezinski θα πρέπει να επιστρέψει στην πολιτική του προκατόχου του να καταγγέλλει δημόσια τις πολωνικές εκστρατείες εναντίον των οικονομικών συμφερόντων των ΗΠΑ -και να επιπλήξει δημόσια την πολωνική κυβέρνηση για την στοχοποίηση του TVN. Η μεταστροφή του πολωνικού υπουργείου Παιδείας στα τιμωρητικά μέτρα κατά των μελετητών του Ολοκαυτώματος δείχνει ότι η διεθνής πίεση λειτουργεί, ιδίως όταν εμπλέκονται αμερικανικά θεσμικά όργανα.

Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι η Πολωνία είναι ένα από τα πολλά μέρη -συμπεριλαμβανομένων της Ινδίας, του Ισραήλ, της Τουρκίας, και της Σαουδικής Αραβίας- όπου οι υποσχέσεις του Μπάιντεν για τα ανθρώπινα δικαιώματα υποχωρούν μπροστά στα στρατηγικά συμφέροντα. Και πράγματι, οι Ισραηλινοί διαδηλωτές κατά της κυβέρνησης του Βενιαμίν Νετανιάχου αναφέρουν τακτικά την Πολωνία ως παράδειγμα που δεν επιθυμούν να ακολουθήσει η χώρα τους. Αλλά αν ο Μπάιντεν δεν μπορεί να μιλήσει για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε μια χώρα της πρώτης γραμμής του ΝΑΤΟ, πού μπορεί να μιλήσει;

Η Πολωνία χρειάζεται τις Ηνωμένες Πολιτείες πολύ περισσότερο από όσο οι Ηνωμένες Πολιτείες χρειάζονται την Πολωνία. Οι άμεσες αμερικανικές επενδύσεις στην Πολωνία υπολογίζονται σε πάνω από 25 δισεκατομμύρια δολάρια από το Αμερικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο με έδρα την Βαρσοβία. Μπορούν οι Αμερικανοί επενδυτές να εμπιστευτούν μια χώρα της οποίας το κοινοβούλιο σχεδόν κατάφερε να εξαναγκάσει την πώληση μετοχών αμερικανικής ιδιοκτησίας μέσων ενημέρωσης; Ή της οποίας η νεοσύστατη Επιτροπή για την Διερεύνηση της Ρωσικής Επιρροής μπορεί να ακυρώσει μονομερώς κάθε σύμβαση που θεωρείται «φιλική προς την Ρωσία», ένα πρόσχημα για να κυνηγήσει πολιτικούς αντιπάλους; Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, του οποίου η τελευταία έκθεση για την Πολωνία επαινεί το επενδυτικό κλίμα, μπορεί αντ' αυτού να αρχίσει να ενθαρρύνει τους επενδυτές να αμφισβήτησουν την μπλόφα της Βαρσοβίας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν επίσης να δώσουν συνέχεια στις εκκλήσεις τους για δίκαιες εκλογές αυτό το φθινόπωρο, ενθαρρύνοντας την Βαρσοβία να επιτρέψει εκλογικούς παρατηρητές.

Ταυτόχρονα, δεδομένων των δικών τους μαινόμενων πολιτιστικών πολέμων, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να είναι αποφασιστικές και ειλικρινείς, αλλά να αποφεύγουν την υποκρισία. Όπως έγραψε τον περασμένο μήνα ο πρώην πρέσβυς των ΗΠΑ στην Πολωνία, Daniel Fried, «τόσο στην Πολωνία όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες, υπάρχει ο αυταρχικός πειρασμός -ένας σκυφτός δαίμονας. Οι εκλογές, που πλησιάζουν και στις δύο χώρες, μπορούν να αναδείξουν αντιδημοκρατικούς πειρασμούς». Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν την οικονομική τους επιρροή, να αποδοκιμάσουν την ξενοφοβία και την ρητορική μίσους, και να ρίξουν τα φώτα της δημοσιότητας σε τυχόν παρατυπίες, καθώς η εκστρατεία για τις βουλευτικές εκλογές στην Πολωνία βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Θα πρέπει να υπάρξει μια συνεπής έκκληση για την διαφύλαξη της πολωνικής δημοκρατίας -και όχι απλώς να επαινείται η πολωνική αλληλεγγύη που μπορεί να μην υπάρχει αύριο.

Σύνδεσμοι:
[1] https://foreignpolicy.com/2022/08/11/poland-democracy-illiberalism-europ...
[2] https://www.nytimes.com/2023/06/06/opinion/poland-ukraine-west-nato.html
[3] https://www.politico.eu/article/ukraine-russia-war-wont-give-poland-a-fr...
[4] https://wydawnictwo.krytykapolityczna.pl/polacy-za-ukraina-ale-przeciw-u...
[5] https://wei.org.pl/2023/aktualnosci/admin/raport-kryzys-czy-propaganda-p...

Copyright © 2023 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/poland/dont-give-poland-pass-ukraine-demo...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition