Η στρατηγική αφύπνιση της Ευρώπης για το Διάστημα…

Στις 24 Απριλίου 2023, το Ινστιτούτο Μελετών Ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EUISS) και η σουηδική Προεδρία του Συμβουλίου της Ε.Ε. διοργάνωσαν ένα σεμινάριο σχετικά την Διαστημική Στρατηγική της E.E. για την ασφάλεια και την άμυνα, που ανακοινώθηκε στις 10 Μαρτίου 2023 [1].

Το EUISS, με έδρα το Παρίσι, αποτελεί οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θεωρείται ως το αρμόδιο «think tank» για την ανάλυση θεμάτων της κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας και άμυνας (ΚΕΠΠΑ), συμπεριλαμβανομένης της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ). Το σχετικό σύντομο κείμενο που αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του EUISS αναγνωρίζει από την αρχή δύο σημαντικά στοιχεία ενδιαφέροντος [2].

-Πρώτον, ότι, παραδοσιακά, την προτεραιότητα για την χάραξη της Πολιτικής Διαστήματος της E.E. και των κρατών μελών αποτελούσαν οι μη στρατιωτικές και οικονομικές διαστάσεις του. Όμως, το σημερινό τοπίο απειλών απαιτεί νέο τρόπο σκέψης καθώς οι αντιδορυφορικές δοκιμές από διάφορες χώρες έχουν οδηγήσει σε αυξανόμενες ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια στο διάστημα (Security in Space).

-Δεύτερον, ότι η σύγκρουση στην Ουκρανία είχε ως αποτέλεσμα «την στρατηγική αφύπνιση της Ευρώπης για το Διάστημα». Πράγματι, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία συνιστά μια τεκτονική αλλαγή στην ευρωπαϊκή ιστορία, γι' αυτό η E.E. αποφάσισε να ενισχύσει τις αμυντικές της ικανότητες.

Είναι ενδιαφέρον να παρατηρηθεί ότι πριν από μόλις λίγα χρόνια η προσέγγιση ήταν διαφορετική. Την 1η Οκτωβρίου 2019, το EUISS, εκείνη την φορά με την φινλανδική Προεδρία του Συμβουλίου της E.E. συνδιοργάνωσε αντίστοιχη συζήτηση με επίκεντρο την E.E., το Διάστημα, και την άμυνα [3].

Εκεί αναφέρθηκε ότι «Η E.E. έχει τονίσει την "ειρηνική πρόσβαση στο Διάστημα" και οι προσπάθειές της περιλαμβάνουν την χρήση του Διαστήματος για εξερεύνηση και παρατήρηση και την ασφάλεια, προκειμένου να προβλεφθεί η αυτονομία της δράσης για τις αποστολές και τις επιχειρήσεις της ΚΠΑΑ». Ουσιαστικά, η E.E. στόχευε κυρίως στην υποστήριξη των αποστολών και επιχειρήσεων από δορυφορικά μέσα, ήτοι στην ασφάλεια από το Διάστημα (Security from Space).

Συνολικά, η έκθεση του EUISS (2019) καταγράφει ότι η E.E. δεν επιθυμεί να δει το διάστημα στρατιωτικοποιημένο (militarized), ενώ οι τεχνολογικές εξελίξεις τρίτων χωρών περιεγράφησαν ως αιτία ανησυχίας, δεδομένης της τάσης προς την κατεύθυνση της οπλοποίησης (weaponisation) του διαστήματος.

Εικόνα 1. «Χρήσεις του Διαστήματος για σκοπούς Ασφάλειας και Άμυνας» (Πηγή https://defence-industry-space.ec.europa.eu/eu-space-strategy-security-a...)
-----------------------------------------------------------------------

Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

H θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι ότι η χρήση του διαστήματος πρέπει να γίνεται για ειρηνικούς σκοπούς, όπως άλλωστε καταγράφεται στο πλαίσιο του ΟΗΕ, στην Συνθήκη του 1967 για το Διάστημα (Outer Space Treaty). Μάλιστα, το 2008, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποφάνθηκε «η ευρωπαϊκή διαστημική πολιτική να μη συνεισφέρει επ' ουδενί στην συνολική στρατιωτικοποίηση και “οπλοποίηση” του διαστήματος» [4].

Είναι, όμως, πραγματικά ρεαλιστική μια τέτοια απόλυτη τοποθέτηση, δεδομένου ότι το διάστημα έχει ήδη στρατιωτικοποιηθεί εκτενώς από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, και έχουν ήδη συμβεί αρκετά περιστατικά οπλοποίησής του; Όπως αναφέρει η Έκθεση EUISS (2019), άλλες διαστημικές δυνάμεις όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα, ή ακόμη και εταίροι της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπως το NATO, δεν συμμερίζονται την προσέγγιση της για το Διάστημα.

Σύμφωνα με το EUISS (2023), ο πόλεμος στην Ουκρανία προκάλεσε την στρατηγική αφύπνιση της Ε.Ε. Το Διαστημικό Πρόγραμμά της (Galileo, Copernicus και Space Situational Awareness), που αναπτύσσεται εδώ και δύο δεκαετίες και προς τούτο έχουν δαπανηθεί πολλά δισεκατομμύρια ευρώ, αφορά πολιτικά συστήματα που δεν έχουν σχεδιαστεί για πολεμικές συγκρούσεις. Ως εκ τούτου, είναι αναμενόμενο που η συνεισφορά του στην Ουκρανία δεν υπήρξε αξιοσημείωτη [5].

Η μη στρατιωτική επιλογή σε σχέση με το Διαστημικό Πρόγραμμα δεν οφείλεται σε άγνοια, καθώς μεγάλες χώρες που βρίσκονται στον πυρήνα λήψης αποφάσεων στην E.E. έχουν σημαντικές στρατιωτικές δορυφορικές ικανότητες, αλλά αποτελεί συνειδητή επιλογή. Οι ίδιες διαστημικές δραστηριότητες των κρατών-μελών της ΕΕ δίνουν πρωτίστως έμφαση στην εθνική ασφάλεια. Η E.E., που δεν είναι κράτος, έδωσε στο Διάστημα έμφαση στην ανάπτυξη, στις οικονομικές διαστάσεις του και στην συνεργασία, παραλείποντας την στρατιωτική διάστασή του.

Είναι κοινή αντίληψη, βασισμένη στην πραγματικότητα ότι δεν είναι δυνατόν να υπάρχει ανάπτυξη, χωρίς ασφάλεια. Βέβαια η E.E. δεν είναι στρατιωτική δύναμη, αλλά ένα ιδιότυπο μόρφωμα που σταδιακά κινείται προς μια κοινή άμυνα υποστηριζόμενη από αντίστοιχες ικανότητες.

Το άρθρο 42 της Συνθήκης της E.E. αναφέρεται στην «προοδευτική διαμόρφωση μιας κοινής αμυντικής πολιτικής της Ένωσης», η οποία μπορεί «να οδηγήσει σε κοινή άμυνα, όταν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, ενεργώντας ομόφωνα, το αποφασίσει» [6]. Η κοινή αυτή άμυνα σχετίζεται με την περιφερειακή σταθερότητα και τον ρόλο της Ε.Ε. ως παρόχου ασφαλείας στο διεθνές περιβάλλον. Σε αυτό το πλαίσιο, τα κράτη-μέλη θέτουν στην διάθεση της Ένωσης τις στρατιωτικές και μη στρατιωτικές ικανότητές τους, προκειμένου να συμβάλουν στους στόχους της ΚΠΑΑ που καθορίζει το Συμβούλιο.