Η κούραση της πλατείας Ταχρίρ

Υπάρχουν φορές που πλατεία Ταχρίρ του Καΐρου θυμίζει ακόμα την επαναστατική ατμόσφαιρα, όταν πλήθη μαζεύονται σε κάθε γωνιά της και η ενιαία φωνή τους ταρακουνάει τα γύρω κτίρια. Ακριβώς μια τέτοια στιγμή ήρθε πριν από λίγο καιρό, όταν ο Σουλτάν Φαρούκ, ο επικεφαλής της Προεδρικής Επιτροπής Εκλογών (PEC), ανακοίνωσε ότι ο Μοχάμαντ Μουρσί είχε κερδίσει την αιγυπτιακή προεδρία. Η Ταχρίρ γέμισε ασφυκτικά, όπως τις τελευταίες μέρες της επανάστασης πριν από 16 μήνες και έσφυζε από πανηγυρικό πυρετό.

Αλλά τις περισσότερες άλλες ημέρες, η πλατεία Ταχρίρ είναι κάτι άλλο. Οι σωροί των απορριμμάτων είναι πασιφανείς, οι γυναίκες είναι λίγες και υπάρχουν σχεδόν τόσα μπλουζάκια για πώληση με στάμπα του Μπομπ Σφουγγαράκη όσες και αιγυπτιακές σημαίες. Και πολιτικά, η Ταχρίρ έχει γίνει ένα γραφειοκρατικό πεδίο μάχης. Πολιτικά στρατευμένοι γεμίζουν την πλατεία τις τελευταίες εβδομάδες, διεξάγοντας την πολυεπίπεδη μάχη για την εξουσία που βρίσκεται σε εξέλιξη μεταξύ της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και του Ανώτατου Συμβουλίου των Ενόπλων Δυνάμεων (SCAF).

Μετά την ανακοίνωση του Σουλτάν, εργάτες αποσυναρμολόγησαν την τεράστια σκηνή από την πλατεία και από την Δευτέρα η κυκλοφορία από την πλατεία Ταχρίρ γινόταν κανονικά (σύμφωνα με τα πρότυπα του Καϊρου, τουλάχιστον). Η επίσημη ανάρρηση του Μουρσί στην προεδρία φέρνει μια προσωρινή αλλαγή στην τακτική της Αδελφότητας, μακριά από τον εμβληματικό τόπο της επανάστασης αλλά μέσα σε αίθουσες των δικαστηρίων για τις απαραίτητες δικαστικές διαδικασίες και σε κλειστά δωμάτια για ιδιωτικές διαπραγματεύσεις. Κατά συνέπεια, η συναισθηματική και η στρατηγική σημασία της πλατείας Ταχρίρ έχει εν μέρει ξεθωριάσει από την πρόσφατη δόξα της. Για όποιον συμμετείχε στην επανάσταση, η μεγάλη δημόσια πλατεία θα εμπνέει για πάντα τις αναμνήσεις της ελπίδας και του θριάμβου. Αλλά πολλοί από αυτούς επαναστάτες έχουν περάσει το τελευταίο έτος χάνοντας σιγά-σιγά την αγάπη για το μερος αυτό και το τι έχει απογίνει.

Το πνευματικό και προοδευτικό μίγμα που πλημμύριζε την πλατεία σε όλη την διάρκεια της επανάσταση - κοσμικοί, ισλαμιστές, γυναίκες, ειρηνικά όλοι μαζί - είναι μια ψηφίδα ενός στοργικά αναθυμούμενου παρελθόντος. Τα πλήθη κατά τη διάρκεια της πιο πρόσφατης (διάρκειας δύο εβδομάδων) κατάληψης της πλατείας ήταν κυρίως ισλαμιστές και άνδρες, βασικά ένας συνδυασμός Μουσουλμανικής Αδελφότητας και σαλαφιστών, μαζί με μερικές εξέχουσες κοσμικές επαναστατικές ομάδες, όπως το «Κίνημα της 6ης Απριλίου». Χάρη στον συνδυασμό της εξάντλησης από την πολιτική των διαδηλώσεων, της απογοήτευσης από την πρόοδο της επανάστασης και της αντιπάθειας προς την Αδελφότητα, πολλοί από τους αρχικούς επαναστάτες έχουν απηυδήσει και δεν δείχνουν την υποστήριξή τους στους δρόμους.

Οι διαχωριστικές γραμμές της πλατείας Ταχρίρ αντανακλούν τις διαφορές που προέκυψαν κατά τη διάρκεια των προεδρικών εκλογών. Η μη- ισλαμική επαναστατική μάζα χωρίστηκε θορυβωδώς σε τρία στρατόπεδα – οι οπαδοί του μποϊκοτάζ, οι σκόπιμοι σαμποτέρ των εκλογών και αυτοί που ψήφισαν υπέρ του Μουρσί απλώς για να αποτρέψουν την νίκη του πρωθυπουργού της εποχής Μουμπάρακ, Αχμέντ Σαφίκ. Πολλοί από τους οπαδούς του μποϊκοτάζ και τους σαμποτέρ των εκλογών δεν έχουν αισθανθεί καμία ιδιαίτερη επιθυμία να γίνουν πιόνια σε μια παρτίδα σκακιού μεταξύ της Αδελφότητας και της SCAF με βάση την Ταχρίρ. Πολλοί επιθυμούν, στην πραγματικότητα, να βρουν έναν τρόπο ώστε και οι δύο πλευρές να χάσουν.

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι αυτή η απροθυμία συσπείρωσης είναι ένα στρατηγικό λάθος, μια απόφαση που στερείται πολιτικής ωριμότητας. «Ορισμένοι παραδοσιακοί οπαδοί της πλατείας Ταχρίρ αισθάνονται ότι η πλατεία σήμερα ανήκει στην Αδελφότητα», λέει ο Γουαέλ Χαλίλ, ένας σοσιαλιστής ακτιβιστής που υποστήριξε τον Μουρσί στην Ταχρίρ και κάλεσε τους συμπατριώτες του να κάνουν το ίδιο. «Είναι ανόητο για ορισμένους επαναστάτες να πουν “Αυτό είναι το παιχνίδι (της Αδελφότητας)”». Για τον Χαλίλ, η νίκη του Μουρσί απέδειξε ότι η Ταχρίρ - και δια μέσω αυτής, η πολιτική εν γένει - εξακολουθεί να είναι σημαντική. Καθώς η καταμέτρηση ψήφων κράτησε για ημέρες, η Αδελφότητα συσπείρωσε τις δυνάμεις της για να οργανώσει μια ανοικτή καθιστική διαμαρτυρία, η οποία χρησίμευσε ως προειδοποίηση για την Προεδρική Επιτροπή Εκλογών (PEC) να συγκρατηθεί από το να νοθεύσει το αποτέλεσμα. «Η Ταχρίρ εξακολουθεί να είναι ένα σύμβολο του αγώνα», λέει ο Χαλίλ. «Θα παραμείνει ως αίθουσα συνεδριάσεων μας».

Ο Χαλίλ καθιστά σαφές ότι η υποστήριξή του στον Μουρσί εξαρτάται από τις πολιτικές του νέου προέδρου. Για τον ίδιο και για πολλούς άλλους, ο πρόεδρος θα πρέπει να λειτουργεί με πολύ μικρό περιθώριο λάθους. Εάν η Αδελφότητα προχωρήσει σε κάποιου είδους κατανομή εξουσίας με το στρατό, όπως πολλοί αναμένουν, η πλατεία Ταχρίρ θα μπορούσε να γεμίσει και πάλι με διαδηλώσεις που θα ζητούν την καταστροφή και για τις δύο οργανώσεις.

Είναι δύσκολο να υποτιμηθεί το πόσο ιδιαίτερος τόπος ήταν η πλατεία Ταχρίρ κατά τους πρώτους μήνες του 2011. Από την στιγμή που οι διαδηλωτές κατέλαβαν τον τεράστιο αυτό δημόσιο χώρο στις 28 Ιανουαρίου, έγινε ένα είδος ουτοπικού μίνι-κράτος. Παρά το πλήθος και τον μεγάλο αριθμό των γυναικών διαδηλωτών, η σύγχρονη μάστιγα της Αιγύπτου, η σεξουαλική παρενόχληση, ήταν εμφανώς απούσα. Διαδηλωτές ευρύτερα αποκλινουσών πολιτικών απόψεων και κοινωνικών συνθηκών, αναμίχθηκαν για να δημιουργήσουν μια πολιτισμένη, λειτουργική κατασκήνωση. Οργάνωσαν έναν καταμερισμό εργασίας, τακτοποίησαν τα της δικής τους ασφάλειας, και επιμελώς καθάριζαν τον εαυτό τους.

Όμως, μόλις ο πρώην πρόεδρος Χόσνι Μουμπάρακ αποχώρησε, όλα άλλαξαν. Η επίθεση κατά της δημοσιογράφου του CBS Λάρα Λόγκαν ήταν ένας ανησυχητικός προάγγελος της επερχόμενης βίας κατά των γυναικών. Μια ανακατάληψη τον Ιούλιο του 2011, με στόχο ένα σταθερό χρονοδιάγραμμα για τη μετάβαση της εξουσίας και την κατάργηση των στρατοδικείων για τους πολίτες, κατέληξε σε μια διχαστική αποτυχία. Εντάσεις ξέσπασαν μεταξύ των διαφόρων επαναστατικών ομάδων, και οι στρατηγοί που κυβερνούν την χώρα άρχισαν να περιγράφουν τους διαδηλωτές της Ταχρίρ ως ριζοσπάστες αποφασισμένους να σαμποτάρουν την επιστροφή της Αιγύπτου στην ομαλότητα. Τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο, δύο ξεχωριστές συγκρούσεις μεταξύ δυνάμεων ασφαλείας και διαδηλωτών της Ταχρίρ ανάγκασαν την SCAF να επιταχύνει το χρονοδιάγραμμα για τις προεδρικές εκλογές και την μεταβίβαση της εξουσίας. Οι συγκρούσεις επίσης έπληξαν και το ηθικό της πλατείας, καταστρέφοντας την εσωτερική δυναμική των κοσμικών επαναστατών και προκαλώντας μια έντονη συζήτηση σχετικά με το σκεπτικό και την αποτελεσματικότητα των κινητοποιήσεων στην Ταχρίρ.

Σταδιακά, η Ταχρίρ έγινε ένα πιο ζοφερό και λιγότερο φιλικό περιβάλλον. Μια ανησυχητική αύξηση των περιστατικών σεξουαλικής παρενόχλησης ακόμα και κακοποίησης από συμμορίες εναντίον τόσο αιγυπτίων όσο και ξένων γυναικών έχει τρομάξει πολλές γυναίκες που συμμετείχαν στις διαδηλώσεις, στερώντας έτσι την Ταχρίρ από την διαφορετικότητα των φύλων που ήταν ένα από τα εμβλήματα της επανάστασης. «Από τον Ιούλιο του 2011, η Ταχρίρ έγινε πιο επιθετική», λέει ο Χεμπά Μοραγιέφ, ένας ερευνητής του Αιγυπτιακού Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, με έδρα το Κάιρο. «Μέρος του προβλήματος είναι ότι υπάρχει επίσης μια απροθυμία να μιλήσουν οι άνθρωποι για αυτό, γιατί σχετίζεται με την αντίληψη της απονομιμοποίησης της Ταχρίρ». Κατά τους τελευταίους 16 μήνες, άγνωστοι επιτέθηκαν σε δύο διαφορετικές πορείες γυναικών στην Ταχρίρ, οι οποίες, περιέργως, διαμαρτύρονταν για την αύξηση της σεξουαλικής παρενόχλησης.

«Υπάρχουν πολλοί ακτιβιστές, οι οποίοι πιστεύουν στις διαδηλώσεις και γι' αυτούς η Ταχρίρ εξακολουθεί να είναι το εναρκτήριο λάκτισμα», λέει ο Μοραγιέφ. «Αυτή η ομάδα είναι πιο πιθανό να πιστέψει ότι η Μουσουλμανική Αδελφότητα έχει ξεπουλήσει την επανάσταση. Τη στιγμή που ο Μουρσί πάρει μια απόφαση που δεν θα τους αρέσει, θα τους δείτε τα κατεβαίνουν στους δρόμους».

Παρ' όλες τις τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος έτους, η πλατεία Ταχρίρ συνεχίζει να έχει σημαντικό συναισθηματικό και πολιτικό δυναμικό. Κατά κάποιο τρόπο, η πλατεία είναι καταδικασμένη να γεμίσει και πάλι. Σκεφτείτε τι συνέβη την Κυριακή το βράδυ έξω από το προεδρικό μέγαρο στην Ηλιούπολη, περίπου οκτώ μίλια μακριά. Ένα ζωηρό πλήθος 1.500 ατόμων κρατούσε εικόνες των μαρτύρων της επανάστασης. Στην αρχή, τα συνθήματα ήταν τα συνηθισμένα: «Κάτω, κάτω το στρατιωτικό καθεστώς!». Και τότε προέκυψε ένα καινούργιο σύνθημα, που στόχευε άμεσα στην Αδελφότητα και τον ανώτατο ηγέτη της, Μοχάμαντ Μπαντί. «Κάτω, κάτω η εξουσία του καθοδηγητή!». Σαφώς, η οργή δεν έχει υποχωρήσει. Το ερώτημα είναι πότε θα επιστρέψει στο κέντρο της πόλης.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/137766/ashraf-khalil/the-fading-o...
Συνδέσεις:

[1] http://www.amazon.com/Liberation-Square-Egyptian-Revolution-Rebirth/dp/1...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/#!/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr