Επανάσταση στον ευρωδρόμο

Στις εβδομάδες πριν την σύνοδο κορυφής τής Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Βίλνιους στα τέλη Νοεμβρίου, φαινόταν [1] ότι η Ουκρανία σχεδόν σίγουρα θα στρεφόταν προς την Δύση. Κατά την συνάντηση, η ΕΕ και η Ουκρανία αναμενόταν να υπογράψουν μια συμφωνία σύνδεσης, η οποία θα καταργούσε τα εμπόδια στο εμπόριο μεταξύ των δύο πλευρών και θα απαιτούσε από την Ουκρανία να προχωρήσει σε κάποιες -κατ’ εντολήν τής ΕΕ- πολιτικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις.

Όμως, ημέρες πριν από την σύνοδο κορυφής, ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βίκτορ Γιανουκόβιτς, ανακοίνωσε ότι οποιαδήποτε συμφωνία με την ΕΕ θα πρέπει να αναβληθεί για λόγους εθνικής ασφάλειας. Η Ουκρανία, κατέληξε ο ευκαιριακός αυταρχικός πρόεδρός της, δεν θα ήταν σε θέση να αντέξει την έντονη οικονομική πίεση που θα ασκούσε η Ρωσία εάν αυτός υπέγραφε την συμφωνία. Στόχος τής Ρωσίας; Να σπρώξει την Ουκρανία να ενταχθεί στην δική της Τελωνειακή Ένωση με την Λευκορωσία και το Καζακστάν, κάτι που αποκλείει την σύνδεση με την ΕΕ.

Η αναπάντεχη απόφαση του Γιανουκόβιτς έχει κάνει την δουλειά του πιο δύσκολη. Οργισμένοι πολίτες, μεταφέροντας σημαίες τής Ουκρανίας και της ΕΕ, βγήκαν στους δρόμους τού Κιέβου απαιτώντας την παραίτηση του Γιανουκόβιτς και της κυβέρνησής του. Οι διαδηλωτές, ως επί το πλείστον από την πρωτεύουσα και τα δυτικά τής χώρας, έχουν καταλάβει την κεντρική Πλατεία Ανεξαρτησίας τού Κιέβου και κάποια διοικητικά κτίρια για περισσότερο από μια εβδομάδα. Γι’ αυτούς, η ΕΕ είναι η τελευταία ελπίδα τής χώρας τους για την βελτίωση της εσωτερικής διακυβέρνησης και την προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών. Φοβούνται ότι η τελευταία κίνηση του Γιανουκόβιτς απέναντι στην Ρωσία θα εδραιώσει περαιτέρω την δυσλειτουργική και αναποτελεσματική πολιτική ελίτ τής Ουκρανίας και θα μειώσει την ανεξαρτησία τής εθνικής ταυτότητας της χώρας.

Η επανάσταση στον ευρωδρόμο, όπως ονομάστηκε η διαμαρτυρία, σε μια αναφορά προς την κύρια λεωφόρο τού Κιέβου, έχει πολλά προβλήματα μπροστά της. Στερείται πραγματικής ηγεσίας, και τα κόμματα της αντιπολίτευσης που θα μπορούσαν να καλύψουν αυτόν τον ρόλο δεν συγκεντρώνουν την εμπιστοσύνη των πολιτών και βρίσκονται σε μεταξύ τους διαμάχη. Παρ’ όλα αυτά, η οργή ενός αρκετά μεγάλου μέρους τής ουκρανικής κοινωνίας δεν μπορεί να αγνοηθεί ή να απαξιωθεί. Και ο Γιανουκόβιτς δεν έχει πουθενά να κρυφτεί [2]. Ακόμη και η δική του βάση στήριξης στην ανατολική Ουκρανία είναι απογοητευμένη. Η αναξιοπιστία του - ήταν υπέρ τής συμφωνίας πριν στραφεί εναντίον της - αποξένωσε τους υποστηρικτές του εδώ και πολύ καιρό. Αν κηρύξει εκλογές, όπως επιμένουν οι διαδηλωτές, θα έχει ελάχιστη ή και καμία πιθανότητα να κερδίσει.

Ο Γιανουκόβιτς έχει επίσης πρόβλημα με την Ρωσία και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, προσπάθησε να βάλει τον έναν εναντίον τού άλλου για να διαπραγματευτεί καλύτερα τις πιθανές συμφωνίες με τον καθένα. Αλλά οι γείτονες της Ουκρανίας έχαναν την εμπιστοσύνη στον Γιανουκόβιτς και στην κυβέρνησή του, ακόμη και πριν από την μεταστροφή του, τον περασμένο μήνα. Τώρα, τα χέρια του είναι δεμένα τόσο από την Ρωσία όσο και από την εγχώρια δυσαρέσκεια. Παρότι η ζοφερή οικονομική κατάσταση της Ουκρανίας κάνει αναγκαία μια ταχεία συμφωνία με την Ρωσία για χρηματοδοτική συνδρομή, μια συγκατάνευση στις απαιτήσεις τού Πούτιν να προσχωρήσει στην Τελωνειακή Ένωση θα προσθέσει μόνο λάδι στην επαναστατική φωτιά.

Ο Πούτιν, από την πλευρά του, δεν ασχολείται με την ουκρανική εγχώρια σταθερότητα, ούτε νομίζει ότι ο Γιανουκόβιτς είναι ένας ιδιαίτερα καλός σύντροφος. Επομένως, δεν είναι πιθανό να δείξει οίκτο για τον Γιανουκόβιτς και να αποδεχθεί το επιχείρημα ότι οι διαμαρτυρίες εμποδίζουν την ένταξη της Ουκρανίας στην Τελωνειακή Ένωση. Αντίθετα, ο Πούτιν θα προσφέρει συμβουλές και ανθρώπινο δυναμικό για να καταστείλει τις διαδηλώσεις, ενώ ήδη προσπαθεί να τις απονομιμοποιήσει ως υποκινηθείσες από εξωτερικές δυνάμεις. Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, ο Πούτιν φοβάται ότι το κίνημα θα μπορούσε να εξαπλωθεί στην Ρωσία. Εν τω μεταξύ, αν ο Γιανουκόβιτς φανεί ανέτοιμος να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις τής Ρωσίας, ο Πούτιν θα μπορούσε κάλλιστα να μελετήσει την εκδίωξή του υποστηρίζοντας έναν άλλο ηγέτη ο οποίος δεν θα αποτελεί φόβητρο για τους επαναστάτες, αλλά θα εξακολουθεί να είναι πρόθυμος να υποκύψει στα καπρίτσια τού Πούτιν.

Οι ολιγάρχες τής Ουκρανίας, εν τω μεταξύ, μάλλον επωφελήθηκαν από τις διαδηλώσεις. Οι θυμωμένοι άνθρωποι στους δρόμους είναι βολικοί ως μοχλός κατά του ανήμπορου Γιανουκόβιτς, του οποίου η οικογένεια έχει, κατά καιρούς, σφετεριστεί τις επιχειρήσεις των ολιγαρχών. Το πρωί τού περασμένου Σαββάτου, όταν ξαφνικά τα ουκρανικά «ΜΑΤ» χτύπησαν ένα μικρό πλήθος διαδηλωτών, τα τηλεοπτικά κανάλια που ανήκουν σε ολιγάρχες μετέδωσαν το περιστατικό στο σύνολό του, ξανά και ξανά, με ασυνήθιστη επιμονή. Το βίντεο βοήθησε να χαλυβδωθούν οι διαμαρτυρίες και λειτούργησε ως μια προειδοποιητική βολή προς τον Γιανουκόβιτς. Αν δεν είναι σε θέση να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις των ολιγαρχών, αυτοί ίσως και να συνεχίσουν να υποστηρίζουν τις διαδηλώσεις.

Οπότε, τι σημαίνουν όλα αυτά για την Ουκρανία, την Ρωσία και την ΕΕ; Το πιο σημαντικό, η ανικανότητα της ουκρανικής ηγεσίας έχει βοηθήσει ακούσια την κοινωνία των πολιτών τής χώρας να κάνει ένα τεράστιο βήμα προς τα εμπρός, μετά από χρόνια αποδιοργάνωσης και αναποτελεσματικής αντιπολίτευσης. Η απάθεια που ακολούθησε την Πορτοκαλί Επανάσταση της περιόδου 2004-05, τελικά τερματίστηκε. Οι δρόμοι τού Κιέβου είναι γεμάτοι για μια ακόμη φορά, και δεν είναι πιθανό ότι οι επαναστάτες θα διαλυθούν σύντομα, εκτός εάν η κυβέρνηση έρθει σε συμφωνία μετά από κάποιες διαπραγματεύσεις. Οποιαδήποτε λύση κατά πάσα πιθανότητα θα περιλαμβάνει περιορισμούς στις εξουσίες τού προέδρου προς όφελος του κοινοβουλίου και της δικαστικής εξουσίας. Εάν οι διαπραγματεύσεις δεν πραγματοποιηθούν, και αν η ηγεσία τής Ουκρανίας συνεχίσει να πατάσσει το κίνημα, η κατάσταση θα μπορούσε να βγει εκτός ελέγχου. Δυστυχώς, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Γιανουκόβιτς είναι πρόθυμος να αρχίσει διαπραγματεύσεις.

Όσον αφορά την Ρωσία, τις τελευταίες εβδομάδες το Κρεμλίνο έχει αναπτύξει σημαντική επιρροή στην πολιτική ελίτ τής Ουκρανίας, αλλά όχι συνολικά στην χώρα. Βραχυπρόθεσμα, η Ουκρανία δεν θα μπορούσε να έχει μια ρεαλιστική εναλλακτική λύση από την στενότερη ευθυγράμμιση με την Ρωσία. Η χώρα θα γίνει και πάλι πιο εξαρτημένη από τις ανατολικές γειτονικές χώρες, ιδίως για την ενέργεια, «καίγοντας» την πρόοδο που έκανε προς την πραγματική αυτονομία κατά τα τελευταία αρκετά χρόνια. Αλλά, το γεγονός ότι αυτή η προοπτική και η κακή διακυβέρνηση έχουν οδηγήσει τους ανθρώπους τής Ουκρανίας στους δρόμους, είναι ένα πικρό χάπι για τον Ρώσο πρόεδρο. Οι εξελίξεις στην Ουκρανία μπορεί να δελεάσουν τον Πούτιν να σφίξει τις πολιτικές στρόφιγγες στο εσωτερικό τής Ρωσίας. Ένα πρώιμο σημάδι περί αυτού, είναι η προετοιμασία τού καθεστώτος για νέες κατηγορίες εναντίον τού Μιχαήλ Χοντορκόφσκι, του φυλακισμένου και χαρισματικού πρώην ολιγάρχη ο οποίος είχε πολιτικές φιλοδοξίες.

Η ΕΕ, από την πλευρά της, θα πρέπει τώρα να προσπεράσει έναν εταίρο (που ποτέ δεν υπήρξε τέτοιος). Ο Γιανουκόβιτς και η διεφθαρμένη και άκρως καιροσκοπική πολιτική ελίτ τής Ουκρανίας δεν υποστήριξαν πραγματικά ποτέ την στενότερη εναρμόνιση με την ΕΕ. Επομένως, είναι λάθος να συμπεράνουμε, όπως έχουν κάνει ορισμένοι παρατηρητές [3], ότι οι Βρυξέλλες θα μπορούσαν να είχαν γείρει την πλάστιγγα υπέρ των ελίτ, δίνοντάς τους περισσότερα οικονομικά οφέλη ή χαλαρώνοντας τις απαιτήσεις τής ΕΕ για μεταρρυθμίσεις. Η ηγεσία τής Ουκρανίας δεν είχε καν εκμεταλλευθεί όλες τις ευκαιρίες που αντιπροσώπευε η ΕΕ. Για παράδειγμα, η Ευρωπαϊκή Ένωση προσφέρθηκε να πωλήσει [4] ρωσικό φυσικό αέριο στην Ουκρανία σε χαμηλότερες τιμές από ό, τι πουλά επί του παρόντος η Ρωσία στην Ουκρανία. Αυτό θα είχε αποδυναμώσει την εξάρτηση της Ουκρανίας από την Ρωσία, αλλά το Κίεβο έκανε πολύ λίγα για να υποστηρίξει την ιδέα. Αν η ΕΕ είχε καταφύγει σε μια πολιτική τού τύπου «οφθαλμόν αντί οφθαλμού» - κάτι που είναι το «σήμα κατατεθέν» τού πολιτικαντισμού τής Μόσχας - αυτό κατά πρώτον θα υπονόμευε όσα είναι ελκυστικά στο πολιτικό της μοντέλο. Περαιτέρω, ακόμη και αν η ηγεσία τής Ουκρανίας υπέγραφε την συμφωνία στο Βίλνιους, η πρακτική εφαρμογή τής συνθήκης θα ήταν στην καλύτερη περίπτωση ανομοιογενής, καθώς η σημερινή ηγεσία δεν έχει την βούληση να ακολουθήσει τις δεσμεύσεις της. Οι ελίτ τής Ουκρανίας θα κατηγορούσαν την ΕΕ για τις ουκρανικές ελλείψεις, με αποτέλεσμα ένα ρήγμα μεταξύ των Ουκρανών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η ΕΕ μπορεί να φαίνεται ότι έχει χάσει έναν φίλο, αλλά αυτό θα μπορούσε απλώς να πυροδοτήσει μια φυγή προς τα εμπρός, με βάση ετούτο το δράμα. Ακόμα και τώρα, οι Ουκρανοί είναι έξω στον δρόμο διαδηλώνοντας στο όνομά της. Σε αντίθεση με την Πορτοκαλί Επανάσταση, κατά την οποία οι διαδηλωτές εξέφραζαν την αντίθεσή τους σε συγκεκριμένους ηγέτες, σήμερα υποστηρίζουν τις αξίες και τα ιδανικά τής Ευρώπης. Ενώ κάποιοι πολίτες στην Ελλάδα και αλλού καίνε σημαίες τής ΕΕ λόγω κοινωνικοοικονομικών ζητημάτων, οι πολίτες τής Ουκρανίας θα πρέπει να χρησιμεύσουν ως μια υπενθύμιση ότι ο βασικός σκοπός τής ΕΕ εξακολουθεί να είναι σημαντικός. Γι’ αυτόν τον λόγο, η ΕΕ πρέπει να συνεχίσει στα επόμενα χρόνια να επικεντρώνεται στο να κερδίζει την ουκρανική κοινή γνώμη τα επόμενα χρόνια. Αν όλα πάνε καλά, οι προεδρικές εκλογές τού 2015 θα μπορούσαν ακριβώς να ενισχύσουν Ουκρανούς ηγέτες πιο αποφασισμένους να συνεργαστούν με την Δύση.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/140368/jonas-graetz/revolution-on...

Συνδέσεις:
[1] http://www.foreignaffairs.com/articles/140280/jonas-graetz/freedom-of-as...
[2] http://www.foreignaffairs.com/articles/140249/alexander-j-motyl/yanukovy...
[3] http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:4dPrMzto1s8J:blogs.... &cd=1&hl=de&ct=clnk&gl=ch&client=firefox-a
[4] http://www.ft.com/cms/s/7f57620e-5141-11e3-9651-00144feabdc0,Authorised=...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr