Τι έμαθε η Ελλάδα από την κρίση

Οι πανευρωπαϊκού χαρακτήρα λύσεις δεν αποτελούν άλλοθι καθυστερήσεων στο ελληνικό πρόγραμμα δημοσιονομικής εξυγίανσης. Χρειάζεται ταυτόχρονα προσήλωση και πολιτική βούληση στον δρόμο των μεταρρυθμίσεων. Πολύ σωστά γράφτηκε ότι «το μνημόνιο υποκατέστησε αρχές που είχαν αποδειχθεί ανίκανες να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν ένα πρόγραμμα σταδιακών μεταρρυθμίσεων» (Καζάκος 2011: 83). Χωρίς μηδενισμό των ελλειμμάτων, ακόμη και αν μας χάριζαν το χρέος, σε 10 χρόνια θα ήμασταν στο ίδιο σημείο! Για να συμβεί αυτό απαιτείται να περιοριστεί η παραοικονομία που εκτιμάται σε 60 δισ. ευρώ ή στο 35% του ΑΕΠ. Πρέπει επίσης να μεταρρυθμιστεί επιτέλους το φορολογικό σύστημα. Τα ζητούμενα παραμένουν: Απλοποίηση-Πληρότητα-Συνέπεια. Τα φορολογικά βάρη «σηκώνουν» οι μισθωτοί και συνταξιούχοι καθώς καταβάλλουν το 52,59% του συνολικού φόρου εισοδήματος. Επτά στους δέκα ελεύθερους επαγγελματίες (γιατροί, δικηγόροι, συμβολαιογράφοι, υδραυλικοί, ηλεκτρολόγοι κ.ά.) εμφανίζονται φτωχότεροι αποκρύπτοντας έως και 25% του εισοδήματος (Matsaganis - Flevotomou 2010). Τέλος, απαιτούνται αλλαγές και στο ασφαλιστικό. Η δαπάνη για κοινωνική ασφάλιση από 15% το 2000 έφτασε στο 21% του ΑΕΠ το 2009 (ΙΟΒΕ 01/10). Κανένα ασφαλιστικό σύστημα δεν αντέχει πρόωρες συνταξιοδοτήσεις χιλιάδων εργαζομένων. Σύμφωνα με μελέτη τού ΟΟΣΑ, στην Ελλάδα ο μέσος όρος συνταξιοδότησης των ανδρών είναι τα 62,4 έτη (60,9 έτη οι γυναίκες) ενώ το προσδόκιμο επιβίωσης είναι τα 82 έτη (84,5 έτη οι γυναίκες). Χρειάζονται πλέον αντικίνητρα πρόωρης συνταξιοδότησης. Μόνον έτσι θα υπάρξουν περιθώρια για ένα ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα ως ένα δίχτυ προστασίας ενάντια στην φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό.

Ωστόσο, πρέπει να θυμόμαστε ότι και το έλλειμμα αλλά και το δημόσιο χρέος εκφράζονται ως ποσοστό του ΑΕΠ. Τα μέτρα των μνημονίων εστίασαν κυρίως στην λεγόμενη δημοσιονομική εξυγίανση, δηλ. στον αριθμητή του σχετικού κλάσματος. Απαιτούνται άλλα μέτρα για να αυξηθεί ο παρονομαστής, δηλ. το ΑΕΠ. Για να συμβεί αυτό χρειάζεται αλλαγή τού μοντέλου ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας. Αν δεν δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για μια οικονομικά αποτελεσματική, κοινωνικά δίκαια και περιβαλλοντικά βιώσιμη ανάπτυξη, ακόμα και όταν τελειώσει η δημοσιονομική εξυγίανση, το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας θα παραμείνει. Ιδέες υπάρχουν άφθονες όπως, 1) Ενίσχυση τομέων υψηλής παραγωγικότητας και εξαγωγικού χαρακτήρα: φαρμακοβιομηχανία (γενόσημα), ιχθυοκαλλιέργειες, ναυτιλία, ιατρικός και συνεδριακός τουρισμός, υπηρεσίες προς ηλικιωμένους και διαχείριση αποβλήτων (McKinsey 2011). 2) Τυποποίηση αγροτικών προϊόντων και εντατικοποίηση παραγωγής διατροφικών ειδών σε έλλειψη (πχ. εισάγουμε το 80% της κατανάλωσης βόειου κρέατος και το 85% των οσπρίων!). 3) Άρση των εμποδίων τής επιχειρηματικότητας, που με βάση την γνωστή έκθεση είναι τα περισσότερα μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ.

Το παραγωγικό μοντέλο τής χώρας δεν αλλάζει χωρίς κρατική καθοδήγηση: το 90% των νέων επιχειρήσεων μέσα στην κρίση άνοιξε σε μη-παραγωγικούς κλάδους χαμηλής προστιθέμενης αξίας και καινοτομίας (εστίαση, τουρισμός, εμπόριο), παρά το γεγονός ότι το 73% της απασχόλησης ανήκει στους παραγωγικούς κλάδους (Κ 19/1/2014). Προσωπικά πιστεύω ότι απαιτούνται άμεσα δημόσιες επενδύσεις. Η ενίσχυση των αναιμικών εγχώριων ιδιωτικών επενδύσεων δεν αρκεί. Σε μια οικονομία που υποφέρει από έλλειψη ζήτησης, χρειάζεται επειγόντως αύξηση των δημοσίων δαπανών για παραγωγικούς σκοπούς. Η Ελλάδα έχει παραγωγικές δυνατότητες και ικανούς πόρους, ανθρώπινους και υλικούς. Σοβαρό και αποτελεσματικό κράτος δεν έχει.

Βιβλιογραφία:
Bairoch, P. (1997), Victoires et déboires. Histoire économique et sociale du monde du XVI s. a nos jours. Paris: Gallimard, 3 vols.
Berend, I. (2006) Οικονομική ιστορία του Ευρωπαϊκού 20ου αι., Αθήνα: Gutenberg 2009.
Γιαννίτσης, Τ. (2005), Η Ελλάδα και το μέλλον. Πραγματισμός και ψευδαισθήσεις, Αθήνα.
Dockès, P. – Rosier, B. (1983), Rythmes économiques: crises et changement social, une perspective historique, Paris: La Découverte.
Ferguson, N. (2010), Η εξέλιξη του χρήματος, Αθήνα: Αλεξάνδρεια.
Graff, M., Kenwood, A.G. and Loughheed, A.L. (2014), Growth of the international economy, 1820-2015, London: Routledge, 5th ed.
Hemerijck, Α, -B. Knapen- E. Van Doorne, (επιμ.) (2010), Μετά το Σεισμό: οικονομική κρίση και θεσμική επιλογή, Παπαζήσης, Αθήνα.
Καζάκος Π. (2011), Μετά το μνημόνιο, Παπαζήσης, Αθήνα.
Κωστής, Κ. (2013), Τα κακομαθημένα παιδιά της ιστορίας. Η διαμόρφωση του ελληνικού κράτους, 18ος-21ος αι., Αθήνα: ΠΟΛΙΣ.
Ματσαγγάνης, Μ. (2010), «Για το ασφαλιστικό», Athens Review of Books, Νο 4, Φεβ.
Matsaganis, M. (2013), “The Greek crisis: social impact and policy responses”, Βερολίνο: Friedrich Ebert Stiftung.
Matsaganis, M. & M. Flevotomou (2010), «Distributional implications of tax evasion in Greece», GreeSE Paper 31. Hellenic Observatory, London School of Economics.
McKinsey and Co. (2011) Greece 10 years ahead: defining Greece’s new growth model and srategy, Athens, Sept., 61p.
Psalidopoulos, M. (ed.) (2012) The Great Depression in Europe: Economic Thought and Policy in a national context, Athens: Alpha Bank Historical Archives.
Rosier, B. (1988) Les théories des crises économiques, Paris: Maspero.

Πηγές δεδομένων:
Eurostat, Alpha Bank (Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων), ΙΟΒΕ (Τριμηνιαία Έκθεση «Η Ελληνική Οικονομία», 1/2010, 1,2,3/2013), ΚΕΠΕ (Τετραμηνιαία Έκθεση, Τεύχη 15/2011, 18/2012, 19/2012), Παρατηρητήριο ΙΝΕ-ΓΣΕΕ (Policy Briefs).

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.