Η ψευδαίσθηση της γεωπολιτικής

Πράγματι, η Ουάσινγκτον απολαμβάνει μια μοναδική ικανότητα να κερδίζει φίλους και να επηρεάζει κράτη. Σύμφωνα με μια μελέτη με επικεφαλής τον πολιτικό επιστήμονα Brett Ashley Leeds, οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να περηφανεύονται για την στρατιωτική συνεργασία τους με περισσότερες από 60 χώρες, όταν η Ρωσία μετρά οκτώ επίσημους συμμάχους και η Κίνα μονάχα έναν (την Βόρεια Κορέα). Όπως ένας Βρετανός διπλωμάτης μου είπε αρκετά χρόνια πριν, «Η Κίνα δε φαίνεται να κάνει συμμαχίες». Οι Ηνωμένες Πολιτείες όμως κάνουν, κι απολαμβάνουν διπλό κέρδος: όχι μόνο οι συμμαχίες τούς παρέχουν μια παγκόσμια πλατφόρμα για την προβολή τής αμερικανικής ισχύος αλλά επίσης διανέμουν τα βάρη τής παροχής ασφαλείας. Οι στρατιωτικές δυνατότητες που συσσωρεύονται σε αυτό το συμμαχικό σύστημα με επικεφαλής τις ΗΠΑ υπερτερούν από οτιδήποτε η Κίνα ή η Ρωσία μπορούν να δημιουργήσουν στις ερχόμενες δεκαετίες.

Ύστερα, υπάρχουν τα πυρηνικά όπλα. Αυτοί οι εξοπλισμοί, τους οποίους κατέχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα και η Ρωσία (και επιδιώκει το Ιράν), βοηθούν τις Ηνωμένες Πολιτείες με δύο τρόπους. Πρώτον, χάρη στην λογική τής αμοιβαίας σίγουρης καταστροφής, μειώνουν δραστικά την πιθανότητα πολέμου μεταξύ μεγάλων δυνάμεων. Τέτοιου είδους αναταραχές έχουν δώσει ευκαιρίες σε παρελθοντικές μεγάλες δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένων και των Ηνωμένων Πολιτειών στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, για να εδραιώσουν τις δικές τους διεθνείς τάξεις. Η ατομική εποχή έχει στερήσει την Κίνα και την Ρωσία από αυτή την ευκαιρία. Δεύτερον, τα πυρηνικά όπλα καθιστούν την Κίνα και την Ρωσία πιο ασφαλείς, παρέχοντάς τους σιγουριά ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δε θα εισβάλλουν ποτέ. Αυτό είναι θετικό, γιατί μειώνει την πιθανότητα ότι θα καταφύγουν σε απεγνωσμένες κινήσεις, γεννημένες από ανασφάλεια, οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν πόλεμο και να υπονομεύουν την φιλελεύθερη τάξη.

Η γεωγραφία ενισχύει κι άλλα πλεονεκτήματα των Ηνωμένων Πολιτειών. Ως η μόνη μεγάλη δύναμη μη περικυκλωμένη από άλλες μεγάλες δυνάμεις, η χώρα έχει εμφανιστεί λιγότερο απειλητική προς άλλα κράτη και ήταν ικανή να ενισχυθεί εντυπωσιακά κατά την διάρκεια του τελευταίου αιώνα χωρίς να πυροδοτήσει πόλεμο. Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν η παγκόσμια υπερδύναμη, άλλες καθολικές δυνάμεις, ωκεανούς μακριά, δεν δοκίμασαν καν να ισορροπήσουν εναντίον τους. Πράγματι, η γεωγραφική θέση των Ηνωμένων Πολιτειών έχει οδηγήσει άλλες χώρες να ανησυχούν περισσότερο για την εγκατάλειψη από αυτές παρά για την κυριαρχία τους. Σύμμαχοι στην Ευρώπη, την Ασία και την Μέση Ανατολή έχουν αναζητήσει να τραβήξουν τις Ηνωμένες Πολιτείες στο να παίξουν έναν μεγαλύτερο ρόλο στις περιοχές τους. Το αποτέλεσμα είναι αυτό που ο ιστορικός Geir Lundestad ονόμασε «αυτοκρατορία μέσω πρόσκλησης».

Το γεωγραφικό πλεονέκτημα των Ηνωμένων Πολιτειών φαίνεται πλήρως στην Ασία. Οι περισσότερες χώρες βλέπουν την Κίνα ως τον μεγαλύτερο πιθανό κίνδυνο - λόγω της εγγύτητάς της, αν μη τι άλλο - αντί τις Ηνωμένες Πολιτείες. Εκτός από τις Ηνωμένες Πολιτείες, κάθε μεγάλη δύναμη στον κόσμο ζει σε ένα πολυπληθή γεωπολιτική γειτονιά όπου οι μετατοπίσεις ισχύος προκαλούν συνήθως αντισταθμίσεις – συμπεριλαμβανομένων των μεταξύ τους αντισταθμίσεων. Η Κίνα ανακαλύπτει αυτήν την δυναμική σήμερα, καθώς τα γειτονικά κράτη αντιδρούν στην ανάδυσή της με το να εκσυγχρονίζουν τους στρατούς τους και να ενισχύουν τις συμμαχίες τους. Η Ρωσία το γνωρίζει εδώ και δεκαετίες, και το έχει αντιμετωπίσει πρόσφατα στην Ουκρανία, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει αυξήσει τις στρατιωτικές της δαπάνες και ζήτησε στενότερους δεσμούς με την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η γεωγραφική απομόνωση έχει προσφέρει ακόμη στις Ηνωμένες Πολιτείες λόγο για να υπερασπίσουν καθολικές αξίες που τους επιτρέπουν την πρόσβαση σε πολλές περιοχές τού κόσμου. Η χώρα έχει από καιρό προωθήσει την πολιτική των ανοιχτών θυρών και τις αρχές τής αυτοδιάθεσης και έχει αντιταχθεί στην αποικιοκρατία – λιγότερο από αίσθημα ιδεαλισμού και κυρίως για τον πρακτικό λόγο να διατηρηθούν η Ευρώπη, η Ασία και η Μέση Ανατολή, ανοιχτές για το εμπόριο και την διπλωματία. Στα τέλη τού 1930, το κύριο ερώτημα που αντιμετώπιζαν οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν το πόσο μεγάλος θα έπρεπε να είναι ένας γεωπολιτικός χώρος ή «μέγας χώρος» μιας μεγάλης δύναμης σε έναν κόσμο αυτοκρατοριών, περιφερειακών μπλοκ και σφαιρών επιρροής. Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος έκανε την απάντηση ξεκάθαρη: η ευημερία κι η ασφάλεια της χώρας εξαρτώντον από την πρόσβαση σε κάθε περιοχή. Και στις δεκαετίες που ακολούθησαν, με κάποιες σημαντικές κι επιζήμιες εξαιρέσεις όπως το Βιετνάμ, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ενστερνιστεί τις μετα-αυτοκρατορικές αξίες.

Ήταν κατά την διάρκεια αυτών των μεταπολεμικών χρόνων που συνέκλιναν η γεωπολιτική κι η οικοδόμηση της τάξης. Η απάντηση ήταν ένα διεθνές φιλελεύθερο πλαίσιο το οποίο πολιτικοί όπως οι Dean Acheson, ο George Kennan και ο George Marshall, προσέφεραν απέναντι στην πρόκληση του σοβιετικού επεκτατισμού. Το σύστημα που έχτισαν εμπλούτισε κι ενδυνάμωσε τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους, εις βάρος των ανελεύθερων αντιπάλων τους. Σταθεροποίησε επίσης την παγκόσμια οικονομία κι εγκαθίδρυσε μηχανισμούς αντιμετώπισης των καθολικών προβλημάτων. Το τέλος τού Ψυχρού Πολέμου δεν άλλαξε την λογική πίσω από αυτό το σχέδιο.

Ευτυχώς, οι φιλελεύθερες αξίες που έχει προωθήσει η Ουάσινγκτον, απολαμβάνουν σχεδόν καθολική αποδοχή, γιατί τείνουν να είναι συμβατές με τις εκσυγχρονιστικές δυνάμεις τής οικονομικής μεγέθυνσης και της κοινωνικής ανάπτυξης. Όπως το έχει θέσει ο ιστορικός Charles Maier, οι Ηνωμένες Πολιτείες σέρφαραν στο κύμα τού εκσυγχρονισμού τού 20ού αιώνα. Αλλά κάποιοι υποστήριξαν ότι αυτή η αντιστοιχία μεταξύ του αμερικανικού σχεδίου και των δυνάμεων του νεωτερισμού έχει αποδυναμωθεί τα τελευταία χρόνια. Η οικονομική κρίση τού 2008, συνεχίζει αυτό το σκεπτικό, ήταν το σημείο καμπής στο οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες έχασαν τον πρωτοπόρο ρόλο τους στην διευκόλυνση της οικονομικής προόδου.