Διφορούμενες πολιτικές | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Διφορούμενες πολιτικές

Η απειλή τού λαϊκισμού στην φιλελεύθερη δημοκρατία
Περίληψη: 

Το κίνημα Tea Party και τα ευρωπαϊκά ξαδέλφια του έχουν προκύψει από την διαρκή αδυναμία των δημοκρατικών κυβερνήσεων να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των πολιτών τους. Τα σημερινά λαϊκιστικά κινήματα δεν θα υποχωρήσουν μέχρις ότου θα έχουν αντιμετωπιστεί τα δικαιολογημένα παράπονα που τα τροφοδοτούν.

Ο YASCHA MOUNK είναι ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Stranger in My Own Country: A Jewish Family in Modern Germany [1]. Είναι υποψήφιος δόκτωρ στο Τμήμα Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου Harvard και συνεργάτης στο New America Foundation.

Από τη ρωμαϊκή εποχή, σχεδόν κάθε είδος κυβέρνησης που κάνει ανταγωνιστικές εκλογές έχει βιώσει κάποια μορφή λαϊκισμού - κάποια προσπάθεια φιλόδοξων πολιτικών να κινητοποιήσουν τις μάζες απέναντι σε ένα κατεστημένο που απεικονίζουν ως διεφθαρμένο ή ιδιοτελές. Από τον Τιβέριο Γράκχο και τους populares τής ρωμαϊκής Συγκλήτου, μέχρι τους υπέρμαχους του popolo στον 16ο αιώνα τής Φλωρεντίας τού Μακιαβέλι, μέχρι τους Ιακωβίνους στο Παρίσι στα τέλη τού 18ου αιώνα, ως τους Τζακσονικούς Δημοκρατικούς που εισέβαλαν στην Ουάσινγκτον του 19ου αιώνα – όλοι βάσισαν τις προσπάθειές τους στην μαζική κινητοποίηση απευθυνόμενοι στην απλοϊκότητα και την αγαθοσύνη των απλών ανθρώπων. Μέχρι τα μέσα τού 20ού αιώνα, ο λαϊκισμός είχε γίνει ένα κοινό χαρακτηριστικό τής δημοκρατίας.

Στην συνέχεια, όμως, κατά την διάρκεια μιας ευρείας περιόδου θεαματικής οικονομικής ανάπτυξης που εκτείνεται περίπου από την επαύριο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ως τα τέλη τής δεκαετίας τού 1970, τα πολιτικά κατεστημένα των περισσοτέρων δυτικών δημοκρατιών κατάφεραν να εξορίσουν τους λαϊκιστές αντιπάλους τους στις αβλαβείς παρυφές τού πολιτικού λόγου. Στην δεξιά, οι λαϊκιστές περιστασιακά έκαναν επιδρομές σε τοπικό ή περιφερειακό επίπεδο, αλλά αναπόφευκτα αποτύγχαναν να κερδίσουν ορμή στις εθνικές εκλογές. Από αριστερά, τα ενάντια στην κουλτούρα κινήματα διαμαρτυρίας τής δεκαετίας τού 1960 και του 1970, αμφισβήτησαν το status quo, αλλά δεν εξασφάλισαν θεσμική εκπροσώπηση μέχρι που ο ριζοσπαστισμός τους υποχώρησε.

Όπως περίφημα παρατήρησαν οι πολιτικοί επιστήμονες Seymour Martin Lipset και Stein Rokkan, κατά την διάρκεια των μεταπολεμικών χρόνων, οι κομματικές δομές τής Βόρειας Αμερικής και της Δυτικής Ευρώπης ήταν «παγωμένες» σε πρωτοφανή βαθμό. Μεταξύ 1960 και 1990, τα κόμματα που εκπροσωπούντο στα κοινοβούλια του Άμστερνταμ, της Κοπεγχάγης, της Οτάβα, των Παρισίων, της Ρώμης, της Στοκχόλμης, της Βιέννης και της Ουάσιγκτον, άλλαζαν ελάχιστα. Για μερικές δεκαετίες, τα Δυτικά πολιτικά κατεστημένα είχαν μια τόσο σταθερή λαβή στην εξουσία που οι περισσότεροι παρατηρητές σταμάτησαν να παρατηρούν το πόσο αξιοσημείωτη ήταν αυτή η σταθερότητα σε σχέση με τον ιστορικό κανόνα.

Ωστόσο, αρχής γενομένης από την δεκαετία τού 1990, μια νέα σοδειά λαϊκιστών άρχισε να ανεβαίνει σταθερά. Κατά την διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών, τα λαϊκίστικα κινήματα στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ξεριζώσει παραδοσιακές κομματικές δομές και επέβαλαν στην πολιτική ατζέντα ιδέες που για καιρό θεωρούντο ως εξτρεμιστικές ή δυσάρεστες. Η επιρροή των λαϊκιστών ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακή μέσα στους τελευταίους μήνες. Τον Μάιο, ευρωσκεπτικιστικά και ακροδεξιά κόμματα επέδειξαν άνευ προηγουμένου ισχύ στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ακόμη και στην κορυφή των δημοσκοπήσεων στην Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Εν τω μεταξύ, στις Ηνωμένες Πολιτείες, το κίνημα Tea Party έχει προκαλέσει έναν εμφύλιο πόλεμο στο εσωτερικό τού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος: Το πιο πρόσφατο θύμα ήταν ο ηγέτης τής πλειοψηφίας στην Βουλή των Αντιπροσώπων, Eric Cantor, ένα ισχυρός διαμεσολαβητής στην κομματική εξουσία, που νικήθηκε στις προκριματικές εκλογές τού Ιουνίου από έναν προηγουμένως σκοτεινό υπερσυντηρητικό αμφισβητία. Το κίνημα είναι τώρα έτοιμο να κάνει σημαντική πρόοδο στις ενδιάμεσες εκλογές τού Νοεμβρίου και κατά πάσα πιθανότητα θα είναι σε θέση να κρατήσει το Κογκρέσο όμηρο με τις παρελκυστικές πολιτικές του στο άμεσο μέλλον.

Μέλη των Δυτικών πολιτικών κατεστημένων έχουν εξηγήσει αυτό το κύμα λαϊκισμού επισημαίνοντας τα πρόσφατα γεγονότα: Η οικονομική κρίση τού 2008 και η Μεγάλη Ύφεση που ακολούθησε, λένε, έχουν σημασία για την αυξανόμενη ανυπομονησία με το status quo. Αλλά ετούτη η ερμηνεία υποτιμά την σημασία αυτών των εκλογικών μετατοπίσεων. Μακράν τού να αντανακλά μια προσωρινή κρίση, η άνοδος του λαϊκισμού πηγάζει από μια σειρά μακροπρόθεσμων προκλήσεων που έχουν μειώσει την ικανότητα των δημοκρατικών κυβερνήσεων να ικανοποιούν τους πολίτες τους. Αυτά τα προβλήματα, συμπεριλαμβανομένων μιας μακροχρόνιας στασιμότητας του βιοτικού επιπέδου και βαθέων κρίσεων εθνικής ταυτότητας, δεν θα εξαφανιστούν οποτεδήποτε σύντομα – ούτε καν αν οι οικονομίες των δυτικών δημοκρατιών βιώσουν μια απρόβλεπτη ραγδαία ανάπτυξη κατά τα επόμενα έτη. Το γεγονός είναι ότι οι δύο τελευταίες δεκαετίες αντιπροσώπευσαν όχι μια λαϊκίστικη στιγμή, αλλά μάλλον μια λαϊκίστικη στροφή – μια στροφή που θα ασκήσει σημαντική επιρροή στην πολιτική και την κοινή γνώμη στις επόμενες δεκαετίες.

Για να αποτραπεί η σοβαρή ζημία που θα μπορούσαν να προκαλέσουν οι λαϊκιστές στην δημοκρατία, τα πολιτικά κατεστημένα και στις δύο πλευρές τού Ατλαντικού πρέπει να βρουν έναν τρόπο να διοχετεύσουν τα λαϊκίστικα πάθη για τα καλά. Για να γίνει αυτό, πρέπει να δώσουν φωνή στα δικαιολογημένα παράπονα που τροφοδοτούν τον λαϊκισμό, ενώ θα πείθουν τους ψηφοφόρους ότι οι απλές λύσεις που προτείνονται από τους λαϊκιστές είναι καταδικασμένες να αποτύχουν.

ΚΑΤΙ ΚΑΘΟΛΟΥ ΜΙΚΡΟ

Ίσως το πιο ορατό από τα σημάδια τής αναγέννησης του λαϊκισμού είναι η άνοδος του κινήματος Tea Party στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το κίνημα πρωτοεμφανίστηκε στην Αμερικανική πολιτική σκηνή το 2009. Αρχικά κινητοποιήθηκε από τον συναγερμό για την αποφασιστική νίκη τού Μπαράκ Ομπάμα στις προεδρικές εκλογές τού 2008 και από μια έντονη εχθρότητα προς την μεταρρύθμιση της υγειονομικής περίθαλψης που υποστήριξε ο Ομπάμα. Αλλά το κίνημα έχει διευρύνει την αποστολή του σε μια μετωπική επίθεση στο «μεγάλο κράτος». Οι στόχοι του τώρα περιλαμβάνουν όχι μόνο τους Δημοκρατικούς αλλά και κάθε Ρεπουμπλικανό τον οποίο οι ακραιφνείς τού Tea Party θεωρούν πολύ μετριοπαθή. Χάρη στην επιτυχία του στην ριζοσπαστικοποίηση της κεντρικής τάσης των Ρεπουμπλικανών, το Tea Party έχει αποκτήσει πλέον τόσο μεγάλη επιρροή στην Βουλή των Αντιπροσώπων, που μπορεί να ασκήσει ένα αποτελεσματικό βέτο στο σύνολο της νομοθετικής μηχανής των Ηνωμένων Πολιτειών.