Η συζήτηση περί αξιοπρέπειας του Ιράν

Τον Νοέμβριο του 2013, λίγο πριν υπογράψει η Τεχεράνη το προσωρινό Σχέδιο Κοινής Δράσης (Joint Plan of Action, JPOA) με τους διαπραγματευτικούς εταίρους P5 + 1, οι Ιρανοί κυκλοφόρησαν ένα μήνυμα στο YouTube [2]. Το βίντεο έγινε ανάρπαστο, εν μέρει λόγω του περιεχομένου του, το οποίο ήταν αξιοσημείωτο, αλλά ακόμη περισσότερο, λόγω της επιλογής του συγκεκριμένου μέσου. Καθισμένος σε ένα σκηνικό με βιβλία και μια σημαία, ο αγγλόφωνος υπουργός Εξωτερικών του Ιράν έγινε ο πρώτος Ιρανός ηγέτης που απευθύνθηκε απευθείας στον κόσμο, χρησιμοποιώντας ένα μέσο που ήταν απαγορευμένο εδώ και καιρό από την Ισλαμική Δημοκρατία.

Ο Mohammad Javad Zarif δεν ξεκίνησε την ομιλία του με μια διάλεξη σχετικά με τα «δικαιώματα» του Ιράν, γεγονός που φάνηκε περίεργο σε ορισμένους. Εκείνη την εποχή, υπήρχε η συνήθεια οποιαδήποτε επίσημη διατύπωση σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα να ξεκινά με μια οριοθέτηση των δεδηλωμένων δικαιωμάτων του Ιράν. Πράγματι, η φράση «η πυρηνική ενέργεια είναι αναφαίρετο δικαίωμά μας», είχε μετατραπεί σε ιρανικό σύνθημα την περίοδο διακυβέρνησης του Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ.

Αλλά ο Zarif, ο οποίος είναι κάτοχος διδακτορικού Διεθνούς Δικαίου και Πολιτικής από το Πανεπιστήμιο του Ντένβερ, είχε άλλα σχέδια. Αντί να προσφέρει μια διάλεξη για το διεθνές δίκαιο, ξεκίνησε την ομιλία του στο YouTube με το ρητορικό ερώτημα: «Τι είναι η αξιοπρέπεια; Τι είναι ο σεβασμός;»

Η επιλογή του Ιρανού υπουργού Εξωτερικών να επαναπροσδιορίσει την συζήτηση του ζητήματος της πυρηνικής ενέργειας ως ένα ζήτημα αξιοπρέπειας είχε δύο σημαντικές συνέπειες.

Για χρόνια, οι διαπραγματεύσεις για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα είχαν φτάσει σε αδιέξοδο από το αίτημα της Τεχεράνης για ρητή αναγνώριση του «δικαιώματός» της για εμπλουτισμό και την στάση της Ουάσιγκτον για μηδενικό εμπλουτισμό. Οι Δυτικές δυνάμεις δεν θα μπορούσαν ποτέ να ενδώσουν στις απαιτήσεις του Ιράν. Κάτι τέτοιο θα έστρωνε τον δρόμο για άλλα κράτη να προβούν σε εμπλουτισμό ουρανίου, ανοίγοντας πιθανότατα το κουτί της Πανδώρας. Θα μπορούσε επίσης να προκαλέσει την κατάρρευση των υποστηριζόμενων από τον ΟΗΕ κυρώσεων στο Ιράν.

Με το να δώσει έμφαση στην αξιοπρέπεια και όχι στα δικαιώματα, το Ιράν αφαίρεσε ομαλά ένα βασικό εμπόδιο στις διαπραγματεύσεις, δίνοντας παράλληλα στην Δύση το κίνητρο για να ανταποκριθεί αναγνωρίζοντας εμμέσως τον εμπλουτισμό επί του ιρανικού εδάφους. Αυτός ο ψυχρός υπολογισμός άνοιξε τον δρόμο για την ενδιάμεση συμφωνία που έγινε τον Νοέμβριο του 2013. Πράγματι, μετά την υπογραφή της εν λόγω συμφωνίας, ο Zarif υποστήριξε [3] ότι «ο ιρανικός λαός απαιτεί σεβασμό των δικαιωμάτων του, αλλά απαιτεί σεβασμό [και] της αξιοπρέπειάς του... και ελπίζω αυτή η διαδικασία να μπορέσει να επιτύχει κάτι τέτοιο».

Ο λόγος περί αξιοπρέπειας είχε και μια άλλη, εγχώρια διάσταση. Αν κι οι Ιρανοί υποστηρίζουν σε μεγάλο βαθμό το πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας τους, πολλοί από αυτούς ήταν αποξενωμένοι από τον Αχμαντινετζάντ και βρήκαν δύσκολο να αποδεχθούν την επιθετική στάση της κυβέρνησής του. Η ηπιότερη προσέγγιση της αξιοπρέπειας ήταν πιο ελκυστική. Επιπλέον, είχε απήχηση και στους θρησκευτικά συντηρητικούς. Κάθε χρόνο, όσο οι Ιρανοί τιμούν το μαρτύριο του Χουσεΐν, του τρίτου Σιίτη ιμάμη, ψάλλουν «δεν δεχόμαστε την ταπείνωση». Αποδιδόμενο ευρέως στον Χουσεΐν, ο οποίος πέθανε πολεμώντας τις δυνάμεις του Yazid –της νέμεσής του- αντί να υποκύψει, το άσμα αποτελεί βάση της σιιτικής προφορικής παράδοσης σε όλη την Μέση Ανατολή, από το Αφγανιστάν μέχρι το Ιράκ, τον Λίβανο και την Υεμένη.

Δεκαέξι μήνες μετά το πρωτοποριακό του μήνυμα στο YouTube, ο Zarif παραμένει πιστός στην ρητορική του. Την περασμένη εβδομάδα, σε απάντηση της ετήσιας ομιλίας του προέδρου των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα για την Nowruz [στμ: την ιρανική πρωτοχρονιά που συμπίπτει με την έναρξη της άνοιξης], με την οποία προέτρεψε τους νέους Ιρανούς να πιέσουν την κυβέρνησή τους να φανεί πιο ευέλικτη στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών έδωσε μια δεικτική απάντηση στο Twitter: «Οι Ιρανοί έχουν κάνει την επιλογή τους: Συνεργασία με αξιοπρέπεια. Είναι καιρός για τις ΗΠΑ και τους συμμάχους της να επιλέξουν: Πίεση ή συμφωνία».

Τα οφέλη του λόγου περί αξιοπρέπειας ήταν σαφή. Το Ιράν κι οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν σημειώσει μεγάλη πρόοδο κατά τον προηγούμενο ενάμιση χρόνο. Αλλά για να ολοκληρωθούν οι προσπάθειες, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να προσπαθήσουν να κατανοήσουν καλύτερα την ιρανική αντίληψη περί αξιοπρέπειας στο πλαίσιο των πυρηνικών διαπραγματεύσεων.

Με απλά λόγια: Τι σημαίνει ακριβώς «συνεργασία με αξιοπρέπεια»; Παρά την ευρεία χρήση της φράσης, η συζήτηση σχετικά με την έννοιά της απουσιάζει σε μεγάλο βαθμό από την ιρανική δημόσια συζήτηση. Κατά καιρούς, τα σκληροπυρηνικά στοιχεία της Τεχεράνης έχουν επισημάνει τι δεν είναι αξιοπρεπές, όπως συνέβη με τους περιπάτους με τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, για τις οποίες ο Zarif επικρίθηκε ευρέως νωρίτερα αυτόν τον χρόνο, αλλά σπάνια προσφέρουν ορισμό για το τι είναι αξιοπρεπές. Μέρος της αιτίας για το τελευταίο μπορεί να είναι ότι ορισμένοι θεωρούν πως η αξιοπρέπεια και η δέσμευση είναι αμοιβαία αποκλειόμενες έννοιες.

Κατά την διάρκεια του μηνύματός του στο YouTube τον Νοέμβριο του 2013, ο Zarif υποστήριξε ότι, για το Ιράν, το πυρηνικό πρόγραμμα αντιπροσωπεύει ένα άλμα νεωτερικότητας και ότι οι Ιρανοί θέλουν να χαίρουν της ίδιας αντιμετώπισης με κάθε άλλο έθνος. «Για να επωφεληθούμε από αυτήν την μοναδική ευκαιρία», τόνισε στην ομιλία του στο YouTube, «πρέπει να δεχθούμε ίσους όρους και να επιλέξουμε μια διαδρομή που βασίζεται στον αμοιβαίο σεβασμό και την αναγνώριση της αξιοπρέπειας όλων των λαών, και πολύ περισσότερο την αναγνώριση ότι καμία δύναμη, όσο ισχυρή κι αν είναι, δεν μπορεί να καθορίσει την τύχη των άλλων».

Είναι λογικό να υποθέσουμε ότι περισσότεροι από 75 εκατομμύρια Ιρανοί πολίτες θα συμφωνούσαν ότι επιθυμούν να αντιμετωπίζονται όπως κι οι άλλοι άνθρωποι. Αλλά πέρα από τα υψηλά ιδανικά των «ίσων όρων» και του «αμοιβαίου σεβασμού», η αξιοπρέπεια στα μάτια των Ιρανών μπορεί επίσης να ποσοτικοποιηθεί με πρακτικούς όρους. Για τους περισσότερους Ιρανούς, η κατάσταση της αξιοπρέπειάς τους μπορεί να μετρηθεί μέσω της αξίας δύο κρίσιμων χαρτιών: Του εθνικού τους νομίσματος και των διαβατηρίων τους.

Στο Ιράν, η αξία του ριάλ δεν γίνεται αντιληπτή ως μια απλή συνάρτηση της πολιτικής της κεντρικής τράπεζας, του ισοζυγίου πληρωμών και του πληθωρισμού. Εκλαμβάνεται ευρέως ως η αντανάκλαση του εκτοπίσματος της χώρας. Όσοι έχουν επισκεφθεί την Τεχεράνη γνωρίζουν ότι είναι αδύνατο να συμμετέχουν σε συζητήσεις που αφορούν το ριάλ χωρίς να προβεί κάποιος στην υπενθύμιση ότι η συναλλαγματική αντιστοιχία το 1979 ήταν 70 ριάλ ανά δολάριο. Κατά την δεκαετία που προηγήθηκε του 2012, το ριάλ παρέμεινε σταθερό. Αλλά, τότε η κεντρική τράπεζα του Ιράν υπέστη κυρώσεις, ενώ οι Ευρωπαίοι διέκοψαν τις εισαγωγές πετρελαίου. Για τον επόμενο ενάμιση χρόνο, οι Ιρανοί πέρασαν μια μεγάλη δοκιμασία. Η αξία του ριάλ υποχώρησε από 12.000 σε 40.000 έναντι του δολαρίου. Η εμπιστοσύνη στο εθνικό νόμισμα υπέστη σοβαρές ζημιές, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να προβούν σε βιαστικές ανταλλαγές με δολάρια και ευρώ, πολύτιμα μέταλλα και ακίνητη ιδιοκτησία. Για πολλούς Ιρανούς, αυτό δεν αποτελούσε ένα απλό θέμα υποτίμησης. Ήταν ένα ψυχολογικό σοκ. Η αίσθηση τόσο της δικής τους αξιοπρέπειας, όσο και εκείνης του Ιράν, είχε πληγεί.

Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για το ιρανικό διαβατήριο. Με βάση τους κανονισμούς από τον Ιούλιο του 2013, η Henley & Partners κατέταξε [4] το ιρανικό διαβατήριο στην 16η θέση των χειρότερων του κόσμο. Ιρανοί μπορούν να εισέλθουν μόνο σε 40 χώρες χωρίς βίζα, γεγονός που τους τοποθετεί μια θέση κάτω από τους πολίτες του Μπαγκλαντές, του Μπουρούντι, της Αιθιοπίας και της Βόρειας Κορέας, οι οποίοι έχουν πρόσβαση χωρίς βίζα σε 41 χώρες. Αποκλεισμένοι από την Ευρώπη και την Βόρεια Αμερική, οι Ιρανοί (που το μπορούν ακόμα) κάνουν διακοπές στην Τουρκία και την Μαλαισία ή τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (όπου δεν χρειάζονται θεώρηση).

Παρά την συχνά μεγαλεπήβολη ρητορική της σχετικά με το τί συνιστά αξιοπρέπεια, η σημερινή ιρανική κυβέρνηση γνωρίζει πολύ καλά το πώς την ορίζουν οι Ιρανοί. Στην πραγματικότητα, δεν δίστασε να επωφεληθεί από αυτήν την γνώση. Στην προεκλογική του εκστρατεία, ο πρόεδρος, Χασάν Ρουχανί έθεσε την οικονομία σε ύψιστη προτεραιότητα, υποστηρίζοντας [5] ότι «είναι σημαντικό να λειτουργήσει η [πυρηνική] φυγοκέντριση, αλλά οι ζωές των ανθρώπων θα πρέπει να προχωρούν επίσης». Επιπλέον, δήλωσε ρητά [6], υπό επευφημίες, ότι «Υπόσχομαι να επιστρέψω τον σεβασμό στο ιρανικό διαβατήριο».

«Η επιστροφή του σεβασμού» υποδηλώνει την παραδοχή από τον Rouhani ότι δεν υπάρχει πια σεβασμός. Στο μήνυμά του στο YouTube, αφότου ρώτησε τί σημαίνει αξιοπρέπεια και σεβασμός, ο Zarif αναρωτήθηκε: «Είναι οι αξίες αυτές διαπραγματεύσιμες; Υπάρχει κάποιο τίμημα;» Στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων, η άρση των κυρώσεων -κι ιδιαίτερα εκείνες του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών- δεν αφορούν ως εκ τούτου μόνο την οικονομική ανακούφιση. Ακόμα περισσότερο, σχετίζονται με τον τερματισμό από το Ιράν της τρέχουσας συμμετοχής του στην ομάδα των εθνών του κεφαλαίου VII, που αφορά εκείνα τα έθνη που έχουν δεχθεί κυρώσεις από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Δεν αποτελεί αποκλειστικά θέμα οικονομικών προοπτικών. Πρόκειται και για το διεθνές κύρος του Ιράν.

Καθώς το Ιράν και οι παγκόσμιες δυνάμεις πλησιάζουν την προθεσμία τους στις 30 Ιουνίου για την επίτευξη μιας εκτενούς πυρηνικής συμφωνίας, οι Δυτικοί ιθύνοντες θα ήταν σοφό να αποκτήσουν μια καλύτερη κατανόηση των προσδοκιών που αντιμετωπίζουν οι Ιρανοί ομόλογοί τους. Θα πρέπει να εκτιμήσουν το πώς οι Ιρανοί ορίζουν την αξιοπρέπεια, και ποια είναι η πραγματική σημασία του ιρανικού ορισμού σε ό, τι αφορά την «συνεργασία με αξιοπρέπεια». Για να σφραγίσουν την συμφωνία, οι δύο πλευρές θα πρέπει να προχωρήσουν πέρα από τις κοινοτοπίες για το τι έφερε ποιον στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και να κοιτάξουν τι τους κρατά εκεί. Αν δεν καταφέρουν να επιτύχουν κάτι τέτοιο, το τρέχον παράθυρο ευκαιρίας είναι βέβαιο ότι θα χαθεί.

Copyright © 2002-2014 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/143306/mohammad-ali-shabani/irans...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.al-monitor.com/pulse/home.html
[2] https://www.youtube.com/watch?v=Ao2WH6GDWz4
[3] http://www.presstv.com/detail/2013/11/24/336364/iran-right-to-enrich-rec...
[4] http://www.straitstimes.com/sites/straitstimes.com/files/20140418/VISA_I...
[5] http://edition.cnn.com/2013/06/16/opinion/fathi-irans-new-leader/index.html
[6] http://www.entekhab.ir/fa/news/114020

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr