Η ευτυχία φέρνει πλούτο

Η έρευνά τους έδειξε ότι συγκεκριμένα στοιχεία που προκαλούν κατάθλιψη σε αυτές τις κοινότητες συμπεριελάμβαναν κάποια διαπροσωπικά προβλήματα, ειδικά εκείνα που σχετίζονται με την επιδημία του ιού HIV -απώλεια αγαπημένων προσώπων εξαιτίας του AIDS, στέρηση κοινωνικής υποστήριξης από φίλους και συγγενείς, καθώς και απώλεια κάποιας θέσης εργασίας. Οι ασθενείς παρατήρησαν ότι οι πιο προβληματικές συνέπειες των συμπτωμάτων της κατάθλιψης περιστρέφοντο γύρω από την αδυναμία τους να συνεργαστούν με την κοινότητά τους και από τις οικονομικές τους δραστηριότητες, καθώς και την φροντίδα τους απέναντι στους άλλους. Η ερευνητική ομάδα αποφάσισε να κάνει τις ανάλογες προσαρμογές και να εφαρμόσει θεραπείες που αντιμετωπίζουν διαπροσωπικά ζητήματα, σε αντίθεση με την γνωστική-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία, η οποία επικεντρώνεται στην μεταβολή των αρνητικών σκέψεων και συνηθειών. Με αυτόν τον τρόπο, οι εργαζόμενοι στον τομέα της Υγείας θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν άμεσα τις τοπικές αντιλήψεις, τις αφορμές και τις συνέπειες της ψυχικής ασθένειας. Η στήριξη αποκλειστικά με διαγνωστικά κριτήρια της Δύσης θα οδηγούσε σε παράβλεψη ή απόρριψη πολλών από αυτούς τους ασθενείς στην Ουγκάντα.

Εκτός από τον πολιτισμό, τα προγράμματα θεραπείας ψυχικών ασθενειών πρέπει να εξετάζουν και τους τοπικούς παράγοντες κινδύνου. Μέσα από δεκαετίες εκτεταμένης έρευνας στην Ζιμπάμπουε, οι ερευνητές διαπίστωσαν [9] ότι οι ασθενείς που βιώνουν οικονομική ανασφάλεια και πείνα δεν είναι μόνο πιο πιθανό να αναπτύξουν κατάθλιψη, αλλά θα την βιώσουν πιο επίμονα. Επιπλέον, πολλοί ασθενείς Kufungisisa έχουν επίσης HIV/AIDS, γεγονός που προσδίδει ένα ακόμα επίπεδο κοινωνικοοικονομικής πίεσης στην κατάθλιψή τους. Η ερευνητική ομάδα που ανέπτυξε το πρόγραμμα «Πάγκος Φιλίας» ενίσχυσε έτσι την θεραπεία με μια «δραστηριότητα συμπεριφορικής ενεργοποίησης» που επιτρέπει σε οροθετικές γυναίκες να συμμετάσχουν σε ένα σχέδιο παραγωγής εισοδήματος [10] όπως είναι η κατασκευή και πώληση τσαντών. Αυτή η θεραπευτική συνιστώσα εξυπηρετεί τον διπλό σκοπό της μείωσης των χρηματοοικονομικών στρεσογόνων παραγόντων που ίσως εμποδίσουν την αποθεραπεία και της παροχής μιας ενδυναμωτικής και τονωτικής δράσης για την ενίσχυση των γνωστικών στοιχείων της ανάρρωσης. Το πρόγραμμα αυτό είναι ένα μόνο παράδειγμα μιας νέας, απέριττης, στοχαστικής και διεπιστημονικής προσέγγισης για την θεραπεία των ψυχικών διαταραχών στις αναπτυσσόμενες χώρες -ένα πρόγραμμα που έχει σχεδιαστεί από επαγγελματίες της ψυχικής υγείας με την βοήθεια ειδικών στην δημόσια υγεία, ανθρωπολόγων και άλλων κοινωνικών επιστημόνων.

Ωστόσο, όταν πρόκειται για την παροχή φροντίδας σε ένα περιβάλλον με έλλειψη πόρων, η πρόκληση είναι να βρεθούν αρκετοί επαγγελματίες για την καθοδήγηση και την θεραπεία των ασθενών. Οι δώδεκα ψυχίατροι που βρίσκονται στην Γκάνα δεν είναι δυνατόν να παρέχουν επαρκή φροντίδα για μια χώρα σχεδόν 26 εκατομμυρίων ανθρώπων. Η απάντηση στο πρόβλημα μπορεί να έγκειται στην χρήση καλά εκπαιδευμένων ερασιτεχνών. Πολυάριθμες μελέτες [11] δείχνουν ότι αυτή η προσέγγιση λειτουργεί. Στην πράξη, οι εξειδικευμένοι και μη εξειδικευμένοι εργαζόμενοι στον τομέα της Υγείας «μοιράζονται τα καθήκοντα» και αναλαμβάνουν ένα μέρος της θεραπείας ανάλογα με το συγκεκριμένο σύνολο γνώσεων και δεξιοτήτων τους ˑ για παράδειγμα, ο καθένας μπορεί να εκπαιδευτεί στην βασική παροχή συμβουλών, αν και τα φάρμακα επιτρέπεται να συνταγογραφηθούν μόνο από πτυχιούχους επαγγελματίες.

Μια σειρά τυχαιοποιημένων ελεγχόμενων μελετών έχουν πλέον αποδείξει την αποτελεσματικότητα αυτής της πολυεπίπεδης προσέγγισης για την παροχή φροντίδας ψυχικής υγείας στις αναπτυσσόμενες χώρες. Στην πραγματικότητα, το πρόγραμμα «Πάγκος Φιλίας» υλοποιείται κυρίως από ομοτίμους εργαζομένους στον κλάδο της Υγείας, αν και εποπτεύεται από ψυχιάτρους ή /και ψυχολόγους. Ο «Πάγκος Φιλίας» βασίζεται στην επιτυχία των προγραμμάτων που αξιολογήθηκαν στην μελέτη MANAS στην Ινδία. Η MANAS ήταν μια από τις μεγαλύτερες μελέτες για την ψυχική υγεία σε χαμηλού εισοδήματος χώρες μέχρι σήμερα. Αυτή η μελέτη αξιολόγησε ένα πρόγραμμα θεραπείας όπου άνεργοι εργαζόμενοι Υγείας εκπαιδεύονταν στην διαχείριση υποθέσεων και την εκπαίδευση ασθενών για θέματα που σχετίζονταν με το άγχος, την κατάθλιψη και την ψυχοθεραπεία, ενώ οι γιατροί της πρωτοβάθμιας φροντίδας και οι ειδικοί της ψυχικής υγείας επικεντρώνονταν στην διάγνωση και την συνταγογράφηση φαρμάκων, ιδιαίτερα σε ασθενείς με πιο σοβαρές ασθένειες. Η μελέτη αποκάλυψε ότι η παρέμβαση ήταν αποτελεσματική στην θεραπεία της κατάθλιψης και, κυρίως, στην αύξηση της παραγωγικότητας: Οι ασθενείς στην ομάδα θεραπείας υπέφεραν τέσσερις με πέντε λιγότερες «ημέρες ανικανότητας» κάθε μήνα ή χαμένες εργάσιμες ημέρες εξαιτίας της ασθένειάς τους. Ένα άλλο πρόγραμμα στην Ουγκάντα, το StrongMinds [12], χρησιμοποιεί απλούς εργαζόμενους Υγείας για την παροχή ομαδικής θεραπείας και έχει επιφέρει εντυπωσιακά αποτελέσματα, στα οποία συμπεριλαμβάνονται η αύξηση της αυτοαπασχόλησης, η μείωση της ανεργίας και η αύξηση των καταθέσεων ταμιευτηρίου.