Η ηθική του χρέους

Οι πολιτικές των σχέσεων πιστωτή-οφειλέτη επιδεινώνονται από μια ηθικολογική γλώσσα περί «αγίων» και «αμαρτωλών», η οποία είναι δεμένη με αισθήματα υπερηφάνειας για την εθνική αρετή από τη μια πλευρά, και της ντροπής, της ταπείνωσης και της δυσαρέσκειας από την άλλη. Το εσωτερικό τεχνικό λεξιλόγιο και οι προσπάθειες για την κατασκευή συμμετοχικών διαδικασιών συζήτησης και διαπραγμάτευσης δεν μπορούν να κρύψουν τον βαθμό στον οποίο η ιδέα της εθνικής πιστοληπτικής ικανότητας είναι ένας κόσμος ταυτοτήτων και συμβολισμού, με το οποίο συνδέονται ισχυρά, ιστορικά θεμελιωμένα και συχνά ιδιοσυγκρασιακά συναισθήματα.

Συνεπώς, η ποιοτική πρόοδος στην σκέψη περί των σχέσεων πιστωτή-οφειλέτη και της κυρίαρχης [κρατικής] πιστοληπτικής ικανότητας εξαρτάται από την ενίσχυση της ηθικής διάστασής τους και την προώθηση αλλαγής κουλτούρας με δύο τρόπους.

Πρώτον, η ανάλυση της κρατικής πιστοληπτικής ικανότητας (sovereign creditworthiness) πρέπει να προχωρήσει πέρα από την στενή, χρηστική και χρηματοοικονομική άποψη των ισολογισμών. Θα πρέπει επίσης να εξετάσει τα αποτελέσματα από τις μακροπρόθεσμες προοπτικές και τις προοπτικές ολόκληρης της κοινωνίας. Αυτή η πιο εκτατική άποψη προϋποθέτει την συνεκτίμηση των ευρύτερων προσδοκιών όσον αφορά την διακυβέρνηση, την κοινωνική πρόνοια και την ποιότητα του περιβάλλοντος. Μια κριτική επανεξέταση της κρατικής πιστοληπτικής ικανότητας αποκαλύπτει ηθικά ερωτήματα σχετικά με την λειτουργία και την δύναμη των χρηματοπιστωτικών αγορών, συμπεριλαμβανομένης της καθαρής κοινωνικής αξίας των χρηματοοικονομικών καινοτομιών, όπως τα παράγωγα και η τιτλοποίηση.

Η βαθιά ανάλυση δείχνει αλλαγές στην λειτουργία των χρηματοπιστωτικών αγορών, συμπεριλαμβανομένων των οίκων αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας, για να μειώσουν τις συγκρούσεις συμφερόντων, να αυξήσουν την διαφάνεια και να αποτρέψουν την υπερβολική ανάληψη κινδύνων μέσω χρηματοδοτικών μέσων αμφιβόλου καθαρής κοινωνικής αξίας. Μια επιλογή είναι να στηριζόμαστε μόνο στις βελτιώσεις της εσωτερικής διακυβέρνησης εντός των χρηματοπιστωτικών αγορών. Τα παραδείγματα περιλαμβάνουν αλλαγές στους οίκους αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας και μεγαλύτερη λογοδοσία των διαχειριστών για μακροπρόθεσμες αποδόσεις, κυρίως με αλλαγές στις πρακτικές των τραπεζικών μπόνους. Ωστόσο, τα αρνιά δεν ψηφίζουν για το Πάσχα, για να παραφράσω την βρετανική παροιμία. Απαιτείται εξωτερική πίεση από εποπτικές και ρυθμιστικές Αρχές.
Δεύτερον, πρέπει να γίνουν διορθώσεις στην πολιτική μυωπία που τόσο συχνά μαστίζει -και αυξάνει το κόστος- των κρίσεων χρέους. Οι πολιτικοί ηγέτες των κρατών-πιστωτών έχουν μεγάλες δυσκολίες στο να πείσουν τις εγχώριες πολιτικές ελίτ και τους πολίτες τους να κάνουν βραχυπρόθεσμες θυσίες ως φορολογούμενοι υπέρ των μακροπρόθεσμων οφελημάτων από την αποφυγή της χρεοκοπίας και των συστημικών κινδύνων που ακολουθούν. Αυτό το πρόβλημα είναι μεγαλύτερο όταν πρόκειται για την διάσωση κρατών, όπως η Ελλάδα και η Κύπρος, οι οποίες κρίνεται ότι μαστίζονται από ενδημική διαφθορά και αποτυχημένη ικανότητα διακυβέρνησης.

Εντός της ζώνης του ευρώ, η γερμανική ομοσπονδιακή κυβέρνηση δίστασε για την ελληνική διάσωση για τέσσερις μήνες από τον Ιανουάριο-Φεβρουάριο του 2010, μέχρι και μετά τις εκλογές-«κλειδί». Τα γερμανικά μέσα ενημέρωσης ήταν γεμάτα με εικόνες από τεμπέληδες, διεφθαρμένους και απερίσκεπτους Έλληνες, οι οποίοι απολαμβάνουν τις συντάξεις τους πολύ νωρίτερα από ό, τι οι Γερμανοί. Σκιαγραφούσαν έναν φουσκωμένο, προνομιούχο ελληνικό δημόσιο τομέα αγνώστου μεγέθους. Αυτές οι εικόνες αγνόησαν τον απερίσκεπτο δανεισμό από τις γερμανικές και άλλες τράπεζες της ΕΕ προς την Ελλάδα. Στο τέλος, ο γερμανικός δισταγμός συνέβαλε στην αύξηση του τελικού κόστους της διάσωσης από την ευρωζώνη και το ΔΝΤ τον Μάιο του 2010. Η πολιτική ηγεσία είναι μια σκληρή δουλειά όταν επιδιώκει να επαναδιατυπώσει ηθικά επιχειρήματα με όρους που κατανέμουν πιο συνετά τις ευθύνες. Δεδομένου ότι η ελληνική κρίση επιταχύνθηκε το 2011-12, η γερμανική πολιτική ηγεσία, αντί [για αυτά] κατέφυγε στην δραματοποίηση της υπαρξιακής απειλής για την ευρωζώνη και την Ευρωπαϊκή Ένωση, προκειμένου να ξεπεραστεί η βαθιά απροθυμία των ελίτ και της κοινής γνώμης να επωμιστούν το κόστος της περαιτέρω οικονομικής βοήθειας.

Όμως, η καλύτερη διαχείριση των κρίσεων δημοσίου χρέους, πηγαίνει στην καρδιά της λειτουργίας των φιλελεύθερων δημοκρατιών. Οι τρέχουσες πρακτικές αναδεικνύουν τους κινδύνους της αποσύνδεσης μεταξύ, από την μια πλευρά, των εγχώριων πολιτικών ανταγωνισμού και τις εκλογικές επιλογές και, από την άλλη, των πολιτικών για την αποκατάσταση της κρατικής πιστοληπτικής ικανότητας που αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης ή επιβάλλονται διεθνώς. Η αποσύνδεση αποκαλύπτεται στην αύξηση της λαϊκής αποξένωσης από τις συμβατικές μορφές της πολιτικής. Σε αυτό το πλαίσιο, ανοίγει χώρος για λαϊκίστικες πολιτικές κινητοποιήσεις κατά των εξωτερικών υπαγορεύσεων, ωφελώντας τα ακροαριστερά και τα ακροδεξιά κόμματα. Το φαινόμενο αυτό ήταν εμφανές στην εκλογική επίδοση του Εθνικού Μετώπου στις γαλλικές προεδρικές και βουλευτικές εκλογές του 2012, του ΣΥΡΙΖΑ στις δύο ελληνικές εκλογές του 2012, και του Κινήματος Πέντε Αστέρων στις ιταλικές εκλογές του 2013.

ΟΙ ΑΛΟΓΙΣΤΟΙ, ΟΙ ΑΝΙΣΧΥΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΑΘΩΟΙ