Από τον Κάλβιν στο χαλιφάτο

Τέτοιες απροκάλυπτες και συγκαλυμμένες παρεμβάσεις από εξωτερικές δυνάμεις είναι ένα άλλο καθοριστικό χαρακτηριστικό των παρατεταμένων κρίσεων νομιμοποίησης. Η σύγκρουση μεταξύ του Ισλαμισμού και της εκκοσμίκευσης είναι απλώς ο τελευταίος ανταγωνισμός, στον οποίο μια σειρά από εξωτερικούς παράγοντες έχουν εμπλακεί στις εσωτερικές υποθέσεις άλλων κρατών, είτε δουλεύοντας στα παρασκήνια είτε με την χρήση στρατιωτικών μέσων. Κάποιοι έχουν επικρίνει πολλές τέτοιες έξωθεν παρεμβάσεις˙ ειδικότερα, οι επικριτές έχουν υποστηρίξει ότι οι εκστρατείες των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν, το Ιράκ, και, πιο πρόσφατα, στην Λιβύη αντιπροσωπεύουν παράλογες εκρήξεις Σταυροφοριών, που εκφεύγουν των ορίων της συνετής κρατικής διαχείρισης. Στην πραγματικότητα, όμως, είναι συνήθης πρακτική για μια μεγάλη δύναμη το να χρησιμοποιεί βία για να αλλάξει ή να διατηρήσει το καθεστώς μιας άλλης χώρας. Οι εξωτερικές παρεμβάσεις δεν αποτελούν μια ξεχωριστή, ανόητη, και απευκταία προσθήκη στις ιδεολογικές μάχες˙ αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα τους. Περισσότερες από 200 τέτοιου είδους παρεμβάσεις έχουν συμβεί τα τελευταία 500 χρόνια, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων συνέβησαν κατά την διάρκεια περιφερειακών κρίσεων νομιμοποίησης, όπως αυτή που πνίγει την Μέση Ανατολή σήμερα.

Η βαθιά πόλωση που παράγεται από αυτά τα είδη των συγκρούσεων εξηγεί γιατί οι παρεμβάσεις είναι τόσο συνήθεις. Συχνά, οι ιδεολογικές συγκρούσεις βαθαίνουν τα κοινωνικά σχίσματα τόσο πολύ που οι άνθρωποι γίνονται πιο πιστοί σε αλλοδαπούς με τους οποίους μοιράζονται τις αρχές τους παρά σε δικούς τους συμπατριώτες που δεν το κάνουν. Αυτές οι συγκρούσεις προδιαθέτουν έντονα τους ανθρώπους και τις χώρες προς την κατεύθυνση είτε της φιλίας είτε της εχθρότητας προς τους ξένους δρώντες, ειδικά προς εκείνους που είναι αρκετά ισχυροί για να δώσουν σε αυτούς ή στους αντιπάλους τους το πάνω χέρι. Και οι ξένοι δρώντες, από την πλευρά τους, βλέπουν αυτά τα είδη των κρίσεων ως ευκαιρίες για να κάνουν νέους φίλους ή να αποτρέψουν την εμφάνιση νέων εχθρών.

Οι παρεμβαίνουσες δυνάμεις δεν χρειάζεται να έχουν θρησκευτικό μερίδιο στην σύγκρουση˙ Μερικές φορές ένα υλικό διακύβευμα είναι αρκετό. Σε άλλες εποχές, ιδεολογικοί και υλικοί υπολογισμοί συνδυάζονται για να προκαλέσουν την παρέμβαση. Για παράδειγμα, το 2011, κατά την διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης, η κυριαρχούμενη από Σουνίτες Σαουδική Αραβία έστειλε στρατεύματα στο Μπαχρέιν για να βοηθήσει να σταματήσει μια σιιτική εξέγερση, περιορίζοντας με αυτόν τον τρόπο τόσο την εμβέλεια του σιιτικού Ισλάμ όσο και την ισχύ του κυριαρχούμενου από Σιίτες Ιράν. Λίγο αργότερα, το Ιράν παρενέβη στην Συρία για να υποστηρίξει το καθεστώς του Άσαντ εναντίον των Σουνιτών ανταρτών που πιθανότατα θα εναρμόνιζαν την Συρία με την Σαουδική Αραβία, αν νικούσαν. Εξελίξεις όπως αυτές, έχουν προκαλέσει φόβους ότι η Μέση Ανατολή θα δει όλο και πιο απερίσκεπτα, ιδεολογικά καθοδηγούμενα κράτη που τείνουν προς την καταστροφή της περιφερειακής τάξης. Ορισμένοι παρατηρητές ανησυχούν, για παράδειγμα, ότι αν το Ιράν αποκτήσει πυρηνικά όπλα θα μπορούσε να τα χρησιμοποιήσει για να διαταράξει την εύθραυστη ισορροπία στην Μέση Ανατολή, μέχρι και να προκαλέσει μια Αποκάλυψη.

Η ιστορία δεν προσφέρει μια σαφή ετυμηγορία σχετικά με αυτόν τον φόβο, αλλά όντως καταδεικνύει ότι ένα κράτος μπορεί να είναι ταυτόχρονα ιδεολογικό και ορθολογικό. Ένα καθεστώς που κυβερνιέται από ιδεολόγους μπορεί να έχει ιδεολογικούς σκοπούς, όπως μια ριζικά διαφορετική περιφερειακή τάξη. Για την επιδίωξη αυτών των σκοπών, μπορεί να χρησιμοποιεί λογικά μέσα, υποχωρώντας όταν η επιθετικότητα φέρνει πάρα πολύ μεγάλο κόστος. Αλλά θα μπορούσε επίσης περιστασιακά να ενεργεί με τρόπο που να διαψεύδει την παραδοσιακή λογική κόστους-οφέλους της γεωπολιτικής.

Η συμπεριφορά ενός κορυφαίου γερμανικού πριγκιπάτου που ονομάζεται Παλατινάτο κατά την διάρκεια των θρησκευτικών πολέμων απεικονίζει αμφότερες τις δυνατότητες. Οι άρχοντες του πριγκιπάτου ήταν μαχητικοί Καλβινιστές οι οποίοι προσπάθησαν να τερματίσουν την Καθολική κυριαρχία στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και σε όλη την Ευρώπη. Προσπάθησαν επανειλημμένα να συνθέσουν μεγάλες προτεσταντικές συμμαχίες εναντίον των Καθολικών δυνάμεων, στέλνοντας στρατεύματα σε διάφορες περιστάσεις για να βοηθήσουν τους Καλβινιστές στην Γαλλία και την Ολλανδία. Για ένα μεγάλο μέρος του 16ου αιώνα, ωστόσο, οι υπολογισμοί τους περιελάμβαναν ένα υγιές μίγμα ιδεολογίας και ορθολογισμού: Όταν αντιμετώπισαν αρκετή αντίσταση από τους πανίσχυρους Αψβούργους και αδιαφορία από τους συναδέλφους τους Προτεστάντες, υποχώρησαν. Στην συνέχεια, όμως, Καλβινιστές στασιαστές στην Βοημία (ένα άλλο τμήμα της αυτοκρατορίας, που κυβερνιόταν από τους Καθολικούς) κάλεσε τον άρχοντα του Παλατινάτου, Φρειδερίκο τον Β’ να αψηφήσει τους Αψβούργους και να γίνει ο βασιλιάς τους. Ο Φρειδερίκος το δέχτηκε και, το 1619, απαίτησε την Βοημία για τον εαυτό του, παρά τους προφανείς κινδύνους μιας αντίδρασης των Αψβούργων και το γεγονός ότι οι περισσότεροι Ευρωπαίοι Προτεστάντες αρνήθηκαν να τον υποστηρίξουν ανοιχτά. Αρκετά σίγουροι, οι Αψβούργοι κατατρόπωσαν τον στρατό του Φρειδερίκου και πήγαν για να καταστρέψουν το Παλατινάτο και να καταστείλουν τον Προτεσταντισμό εκεί. Αυτές ήταν οι εισαγωγικές κινήσεις του Τριακονταετούς Πολέμου.

Η ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΤΟΥ ΙΣΧΥΡΟΤΕΡΟΥ


Όπως όλοι οι παρατεταμένοι περιφερειακοί ιδεολογικοί ανταγωνισμοί, έτσι και αυτός μεταξύ Ισλαμισμού και εκκοσμίκευσης θα τελειώσει μια ημέρα. Το πώς θα συμβεί αυτό, όμως, και τι προοπτικές υπάρχουν για την δημοκρατία στην Μέση Ανατολή, είναι αμφότερα αναπάντητα ερωτήματα.